Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 471]

Het licht (,) de stoffelijke oorzaak aller dingen (,) of de bouwsteenen van het heelal. Eene verhandeling door Leopold Polh (Pohl?). Uit het hoogduitsch. (Te) Utrecht, (bij) W.F. Dannenfelser, 1861. In gr. 8vo., 44 blz. Prijs ƒ 0,75,

Met verbazing, met klimmende verbazing hebben wij kennis genomen van de verhandeling des heeren Pohl en wij durven gerust zeggen, dat wij na de herhaalde lezing daarvan eenigzins duizelig waren. De schrijver erkent een leek te zijn, doch zulks verliest in ons oog niets van zijne waarde; de aan de academie verkregen graad waarborgt volstrekt de geleerdheid niet, maar naar onze overtuiging gesproken is hij te veel theoreticus, geeft hij zich te veel met bespiegelingen en beschouwingen af die maar niet zoo dadelijk kunnen worden aangenomen. Wij leven niet meer in den tijd, waarin men geloofde zonder gezien te hebben.

De beschouwingen die de schrijver in deze verhandeling ons aanbiedt zijn de volgende:

1^o.	Dat er eene stof voor de vorming van nieuwe wereldligchamen zijn moet, die de geheele ledige hemelruimte aanvult en aan de wetten der zwaartekracht niet onderworpen is.
2^o.	Dat deze stof onzigtbaar is, aldus aan de doorzigtigheid in het heelal niet in den weg staat.
3^o.	Dat zij met het licht (lichtstof) identisch is en zigtbaar wordt, als zij zich minstens gecondenseerd (verdikt) heeft.
4^o.	Dat het licht dus materieel van stoffelijke natuur en de materiële oorzaak van alle dingen is.
5^o.	Dat de zuivere witte lichtstraal reeds alle elementen der wereldvorming en de kiem voor alle op de aarde werkende krachten, volgens eene (door den Schepper zelve bepaalde) onveranderlijke reeks in zich bevat.

Dat men zich met hypothesen bezig houdt, daar hebben wij vrede mêe, maar dat men ze aan ons zóó wil opdringen gelijk de schrijver doet, die zelf over het bizarre zijner theorie zóó overtuigd is, dat hij zich met Copernicus vergelijkt, die het eerst beweerde, dat de zon niet om de aarde, maar de aarde zich om de zon bewoog, is wat al te veel gevergd.

Reeds de eerste thesis is zeer gewaagd, oppervlakkig en niet nieuw. Reeds Newton liet lichtdeeltjes het ledige wereldruim doorloopen, hetwelk men algemeen voor eene dwa-

[p. 472]

ling houdt; omdat het ledige ruim eene onmogelijkheid is, wel echter nemen wij gaaf aan, dat er eene stof voor de vorming van nieuwe wereldligchamen zijn moet, maar of nu juist deze stof het licht en niets anders dan het licht is, dat durven wij zoo gulweg nog niet bekennen. Dat de verschijning van het licht alleen als een gevolg van de beweging te verklaren is, en dat het geluid ook beweging of bewogene lucht is, kan naar onze meening niet op eene lijn gesteld worden, als men aanneemt dat alleen de snelheid eener ondulatie van 20 millioenen mijlen in 8 minuten, zoo als het licht, onbegrijpelijk is, terwijl wij eene ondulatie van het water en van de lucht, bij de voortplanting des geluids bij iederen meerderen afstand verder zien afnemen. Het geluid zou, om door zijne ondulatie van de zon tot ons te komen, 14 jaren en 26 dagen noodig hebben, terwijl het licht in 8 minuten tot ons komt, derhalve kan het o.i. onmogelijk door ondulatie met deze snelheid voortgeplant worden!

Opzigtens de kleurentheorie stemmen wij den schrijver zijne beschouwingen liever en gewilliger toe en wij houden ons overtuigd, dat tegenwoordig niemand meer gelooft, dat iedere lichtstraal uit zeven verschillende kleuren bestaat, die zich bij de breking in het prisma scheiden, nu men weet, dat door de verschillende trappen van de intensiteit des lichts, bij de breking in verschillende hoeken de kleurenverscheidenheid wordt daargesteld.

De schrijver zegt dat de kleuren van de door het prisma gebroken witte lichtstraal twee groepen van stralen doen kennen, die in hare eigenschappen zoo ver van elkander onderscheiden zijn, als de metalen van de aardsoorten, namelijk de groep der donkere chemisch werkende stralen, violet, indigo, blaauw en groen, en de groep der heldere, voornamelijk lichtstralende stralen, rood, oranje geel en daardoor komt hij tot de veronderstelling, dat de donkere stralen tot de metaalachtige bestanddeelen, en de heldere of lichtende stralen tot de aardsoorten der luchtsteenen, n.l. de zwavel, de phosphorus en de kool behooren, waaraan wij te minder kunnen twijfelen, als wij het rood van het prismatische kleurenbeeld met de phosphor, het oranje met de zwavel en het heldere geel met de kool vergelijken; die violettenstraal zou behooren tot de groep van de aan het ijzer, de indigo ge-

[p. 473]

kleurde straal tot de aan het tin, de blaauwe straal tot de aan het koper verwante ligchamen. De middelste zevende gekleurde straal, de groene, stelt het verband daar, tusschen de metalen en de aardsoorten kalium en natrium en de daarmede verwante ligchamen de alcaliën.

Het is niet te ontkennen, dat deze en dergelijke redeneringen vernuftig en zeer spitsvondig zijn, maar hoe aannemelijk ook, kunnen wij ons hiermede nog maar niet vereenigen, zoolang wij nog geene betere bewijzen hebben. Waarom b.v. mag men de voor het groeijen der planten onmisbare stoffen, de kali en de natron, niet in de lucht of in den bouwgrond zoeken, vooral bij een onwêersregen, gelijk de groote Liebig niet schroomt te bekennen? Komt men er dan zooveel verder mee, om feiten te loochenen en zijne toevlugt te nemen tot hypothesen als die van den schrijver, om alles in het zonnelicht te willen vinden?

Het is ons om de uitgebreidheid niet mogelijk, den schijver punt voor punt te volgen, of zijne beweringen te wederleggen, wij hebben er slechts eenige aangehaald om te doen uitkomen, dat wij geen ongelijk hadden met te zeggen, dat de schrijver zich al te veel met bespiegelingen afgeeft, dit verhindert echter niet dat wij in hem iemand erkennen, die de natuurwetenschappen grondig beoefend heeft en van wie men groote verwachting koesteren kan, indien zijn onderzoek meer op feiten, dan op verhevene hypothesen gegrond is. Vooralsnog kunnen wij ten minste niet anders spreken. Mogt het ons later duidelijk zijn, dat wij den schrijver ten dezen opzigte miskend hebben, wij zullen de eersten zijn om ons oordeel te herroepen. Mannen der wetenschap, wij roepen u toe: leest deze verhandeling des heeren Pohl, zij is wel waard uwe aandacht er op te vestigen, zij verdient grondig aan de ervaring te worden getoetst!

a² + b²