Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 337]

Boekbeschouwing.

Studiën en schetsen, door J.P. Hasebroek. (Te) Amsterdam, (bij) H. Höveker, (zonder jaartal). Prijs ƒ 3,30.

Mij dunkt, dat er voor dezen bundel veel kans op een goeden aftrek bestaat. De naam van den heer Hasebroek heeft een goeden klank in den lande, al zijn er velen op wier volle sympathie de eigenaar van dien naam niet rekenen kan, al is 't ook dat de herinnering aan den pseudoniem Jonathan hierin misschien krachtiger werkt dan de naam zelf. Toch - zoo in plaats van dat boek eene nieuwe verzameling gedichten van den heer H. verschenen was, ik zou daaraan niet een gelijk succes hebben durven beloven. De Windekelkens hebben niet lang geleden bewezen, dat ook nu nog Braga's streng maar juist oordeel over den dichter geen tegenspraak duldt. Maar een bundel prosa, studiën en schetsen, van den man, wiens Waarheid en Droomen wel eens in éénen adem met de onvolprezen Camera Obscura genoemd wordt - zekerlijk die moet reeds in zijn' titel veel uitlokkends hebben. Vooral niet minder wordt de verleiding, indien men het boek niet alleen uit eene advertentie kent, maar het door den ijver eens boekhandelaars ter inzage ontvangt. Een lief bandje, een zeer schoone titel, waarop eene goede photographie naar Scheffers beroemde Augustinus en Monica prijkt, eene inhoudsopgave welke aantoont, dat de verzameling allemans gading bevat - werkt het niet alles te zamen, om aan het boek veel koopers te bezorgen? Mag ik het niet eene plaats op menigen boekenhanger beloven? Tel het aantal dergenen, voor wie de naam Hasebroek onder de dierbare behoort, bij dat der bewonderaars van Jonathan, bij dat van hen en haar die vinden, dat mooije banden o zoo prachtig op een boekenhanger staan, - en gij hebt reeds een publiek, zóó groot, dat de uitgever wel zijde spinnen moet bij deze onderneming.

De inhoud, zeide ik, toont aan, dat de verzameling allemans gading bevat; de schrijver drukt in de voorrede den

[p. 338]

wensch uit, dat ‘de wijde korf, die deze verschillende bladeren en bloemen uit één zelfden letterhof moet bijeen vergaderen, geen al te bonten inhoud moge vertoonen, en bovenal geen gansch verwerpelijk onkruid bevatten.’ Of dan die wensch naar mijn oordeel niet is vervuld? Integendeel, lezer! Wel vind ik den inhoud van den bloemenkorfbont; maar daarin is niets te laken, daar niemand toch verlangen zal, dat slechts bloemen van ééne kleur in zulk een mandje prijken. Zelfs geloof ik, dat in deze verzameling ééne bepaalde kleur te veel domineert, zoodat betrekkelijk de inhoud van het korfje mij niet bont genoeg is; maar dit kan aan mijn smaak liggen, waarover de lezer oordeele.

De schetsen en studiën zijn tien in aantal; daarvan zijn drie zendingsreden, zoo als de heer H. ze noemt, zij vullen 115 van de 363 bladzijden. Ik vraag vooreerst, kunnen die lange toespraken over China en Hindostan studiën genaamd worden, daar ze onmogelijk schetsen kunnen heeten? Maar ten andere, wanneer er dan toch om aan den smaak des tijds toe te geven, iets van dit genre in den korf geplaatst worden moest, zou dan niet één zendingsrede voldoende zijn geweest voor het effekt? Ik weet wel, wat groen tusschen de bloemen staat mooi, maar de bloemen moeten toch hoofdzaak blijven! Gij ziet, lezer, dat ik niet onverdraagzaam ben, al kom ik er gaarne voor uit dat ik geen groot liefhebber van zendingsbloemen ben; zij rieken mij te veel naar kruis en munt.

Afstappende van het onderwerp bontheid, houd ik tevens op, met over laatstgenoemde toespraken te handelen. Zij zijn gloeijend en vreeselijk overdreven.

De verzameling wordt geopend met eene aesthetische studie over den onsterfelijken Ary Scheffer en zijne werken, welke het onderwerp en hem die het behandelde, waardig is; duidelijk ziet men, dat de eene priester der kunst hier den anderen begrepen heeft.

De hierop volgende schets: Geloof, hoop en liefde voldoet mij minder, er is daarin eene soort van opgewondenheid merkbaar, welke niet natuurlijk is, een soort van nagebootst Oostersch vuur; is het oorspronkelijk, dan geeft het een schitterenden, onvergelijkelijken gloed van zich, terwijl het hier niet veel meer dan een valsch licht veroorzaakt. Wie zijne geschriften zoo illumineert, schrijft gezwollen, waar hij

[p. 339]

krachtig had willen zijn, en levert bombast in plaats van poësie.

Volgen de zendingsreden.

Daarna vindt men in den bundel twee stukjes, welke aan schrijvers reisboek hun oorsprong te danken hebben. Het zijn herinneringen aan twee groote mannen, waarvan de eerste reeds overleden is; beider namen zijn hier te lande zeer bekend; het zijn Adolphe Monod, de groote kanselredenaar, en Dr. Wichern, de groote philantroop, de grondlegger van de Innere Mission. Met veel genoegen heb ik deze beide stukken gelezen; met warmte zijn ze opgesteld, en ze geven blijk van de levendige sympathie des schrijvers voor de heerlijke zaak, welke beide groote mannen, ieder op zijne wijze dienden.

De nu volgende - studie of schets? - is getiteld: Het zestigste jaar der eeuw. Ook hierin is veel schoons. Het is mij bijzonder aangenaam, lezer, u door een citaat uit dit stukje, aan te toonen, dat de heer Hasebroek, van wien het algemeen bekend is, tot welke rigting hij behoort, niet lijdt aan de onverdraagzaamheid in het godsdienstige, welke helaas zoo velen zijner geestverwanten kenmerkt. Strekke het ten bewijze, dat er eene christelijke vrijheid bestaat, welke boven alle rigtingen verheven is, en die het deel kan zijn van de aanhangers der meest verschillende partijen. Sprekende over de rigtingen, welke heden in de christelijke gemeente zoo scherp tegenover elkander staan, zegt S.:

‘Zie daar een strijd, gewigtiger nog dan die, welke te Waterloo gestreden werd, en waarin men niet ontijdig de wapenen mag nederleggen. Wat baat eene pacificatie van Gend, als daarna toch weder de oorlog ontbrandt, om eerst in den Westphaalschen vrede voor goed te eindigen? Daarom de strijd hebbe in des Heeren naam zijnen loop! Zie slechts een iegelijk toe, op welken grond hij strijdt, en welke wapenen hij daarbij gebruikt: zie een iegelijk toe, dat hij uit ijver voor de waarheid, de liefde niet prijs geve, die de meeste is. God zal de uitkomst van den strijd beslissen.

Ik voor mij kan niet twijfelen, aan welke der beide door mij geschetste hoofdrigtingen ten slotte de zege verblijven zal; anders zou ik van de deugdelijkheid mijner eigene overtuiging zelf niet overtuigd zijn. Desniettemin durf ik niet

[p. 340]

bepalen, hoeveel, bij den voortdurenden strijd dier rigtingen, de eene welligt van de andere overnemen zal, en of niet daardoor eene derde rigting kan ontstaan, waarin veel, dat nu als strijdende tegenover elkander staat, in eene hoogere harmonie zich zal oplossen.’

Evenzeer uit kracht eener heilige overtuiging deel ik niet in de verwachting welke de heer Hasebroek heeft aangaande den uitslag van den strijd; maar ik heb eerbied voor de verdraagzame liefderijke, bescheidene en wijze meening welke hij is toegedaan.

Een bundel ‘studiën en schetsen’ te vergelijken met een gevulden bloemenkorf - het kan er goed door. Tegen het gebruik van zulk eene beeldspraak is weinig te zeggen, mits men haar niet in alles doordrijve. Zoo als altijd het geval is - er is onderscheid tusschen het beeld en de zaak welke daarmede wordt uitgedrukt. Zeer goed heeft de heer H. het ingezien, dat in een gedrukten bloemenkorf, de bloemen anders moeten worden geplaatst en geschikt dan in een wezentlijken. In den laatste komen meestal de fraaiste bloemen midden in, en de minder schoone moeten haar omringen, om het effekt te verhoogen. In den eerste is de plaats der schoonste bloemen achteraan, het effekt vordert hier een klimax in de schikking. Daarom worden ongetwijfeld de ‘studiën en schetsen’ gesloten met: Het aandenken aan van der Palm vernieuwd, en twee schetsen uit de pastorij van Heilo. Het eerste is opgesteld in 1860, twintig jaar na den dood van den grooten hoogleeraar; in veel opzigten kompleteert het de biographie door Beets geleverd; met volle regt mag het eene studie heeten, belangrijk door den diepen blik welke S. in zijn onderwerp wierp, en waarvan de vorm zoo uitstekend is, dat v.d. Palm's beeld, als 't ware ten voete uit voor den lezer verrijst.

De Heilosche schetsen: Een landschap bij maneschijn, en bij zonne-ondergang zijn boven mijnen lof verheven. Het zijn juweeltjes van het zuiverste water, en doen denken aan vroegere tijden, toen Jonathan nog leefde. Ach, waarom moest.........

Maar, lezer, wij mogen niet klagen, als wij bedenken, dat de heer Hasebroek ons in dezen bundel zoo veel voor-

[p. 341]

treffelijks schenkt, waarvoor wij hem hartelijk dankbaar moeten zijn. Ben ik u voorgegaan in het maken van aanmerkingen - gij zoudt mij verkeerd begrepen hebben, zoo gij meendet dat mijn oordeel over het boek niet aanbevelend is.

Ternaard, 30 Mei 1861.

A.A. Deenik MLz