Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Crüger's Natuurkunde. Bewerkt door W.M. Logeman. Tweede druk. (Te) Sneek, (bij) van Druten en Bleeker.
Over de geheime krachten der natuur, door A. Bernstein. (Te) Rotterdam, (bij) H. Altmann, 1860. Prijs ƒ 1,90.

De uitbreiding, die voor een paar jaren bij de wet aan het lager onderwijs gegeven werd, heeft onder anderen de

[p. 265]

behoefte doen ontstaan aan beknopte, zaakrijke en vooral uiterst bevattelijke leerboeken over natuurkunde. Op meer dan ééne wijze heeft men gepoogd daaraan te voldoen. Kleinere en grootere werkjes over dit onderwerp hebben reeds het licht gezien.

Het hier aangekondigde verdient in alle opzigten aanbeveling. Wat het vooral zulk eene groote waarde geeft bij het schoolonderwijs, is dit, dat het de middelen aan de hand geeft om met de eenvoudigst mogelijke toestellen of met voorwerpen, die men in het dagelijksch leven aanhoudend om en bij zich heeft, hoofdwaarheden der natuurkunde toe te lichten. Daarbij komt, dat de lage prijs, waarvoor het boek te verkrijgen is, het wel iederen leerling, die de school voor uitgebreid lager onderwijs of wel de zoogenaamde Fransche school bezoekt, mogelijk maakt, zich dit werk zelf aan te schaffen.

Menigeen die het onaangename voelde van het gemis van alle natuurkundige kennis, die magt, waarvan de snelle vooruitgang van het maatschappelijk leven, het woelen en werken op menig gebied het gevolg is - heeft zich met voordeel van dit werk bediend, waarvoor overigens de naam van den Nederlandschen bewerker, den ook in het buitenland met lof bekenden Logeman beter aanbeveling is - ongerekend de stille aanbeveling die in het bijvoegsel: ‘tweede druk’ ligt - dan eenige andere.

Bijzonder gemak verschaft de achter aan het werk bijgevoegde prijslijst van eenige der bij het onderwijs meest noodige, meestal eenvoudige en betrekkelijk min kostbare werktuigen.

Het boek zal overigens ook verder zijn weg wel vinden.

II. Bernstein's op de bekende, populaire wijze geschreven werkje over ‘de geheime krachten der natuur,’ zal door beminnaars der natuurkunde met genoegen gelezen kunnen worden. Het zal vooral nuttig kunnen zijn, om hun eenig beter denkbeeld te geven van den innigen zamenhang en de naauwe onderlinge verwantschap der verschillende minder in het oog loopende oorzaken van beweging der stofdeeltjes. Electriciteit, galvanismus, magnetismus, licht, scheikundige werking, gravitatie etc. worden - hoewel juist niet gelijkmatig - in het werk behandeld.

[p. 266]

Wenscht men te weten welke waarde aan dit werkje toe te kennen is, in zoo verre men daaruit kennis van de natuur zou willen opdoen, dan stel ik mij voor, dat het 't naast vergeleken zou kunnen worden met Brough's Tooververtellingen der Wetenschap, en dan geloof ik dat deze laatste - zoo als ik ook bij het bespreken van het werkje aanwees - eene zeer geschikte inleiding kunnen vormen tot het geregeld onderwijs, aan de hand b.v. van het besprokene werk van Cruger Logeman, terwijl Bernstein's ‘geheime krachten der natuur’ meer geschikt zouden zijn als een repetitorium van een gedeelte der natuurkunde. Eerst wanneer men een, al is het beknopt, overzigt heeft over het geheel der natuurkunde, zal men dunkt mij Bernstein's werkje met genoegen, met verrassing dikwijls kunnen lezen. Anders zal misschien het gevolg van de lezing of bestudering daarvan, eene bronwel zijn van stomme verbazing, en van deze tot afschrik is maar ééne schrede.

Bepaalde aanmerkingen houd ik achterwege; ik herinner mij niet stuitende onwaarheden in de medegedeelde feiten gevonden te hebben; de opvatting en voorstelling dier feiten mogen niet altijd met die van den Ref. stroken - waar zij het niet doen, is het dáár, waar de wetenschap door gemis van stellige gegevens, nog individuële opvattingen toelaat.