Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 241]

Boekbeschouwing.

Savonarola, de Profeet van Florence, een licht in de duisternis. Naar oorspronkelijke bescheiden, door F.J. Perrens. Vertaald door D. van Leeuwen. (Te) Amsterdam, (bij de) Wed. J.C. van Kesteren en Zoon, 1860. In gr. 8vo. IV en 382 blz. Prijs ƒ 3,75.

‘Zeker, weinigen onder ons beschaafd lezend publiek, zal Il profeta di Florenze bij name onbekend zijn: Girolamo Savonarola, de man, de eenvoudige monnik, die, in de laatste jaren der XV^de eeuw, geheel den Florentijnschen staat, door hem tot nieuw leven en edeler rigting herboren, door woord en wenk beheerschend leidde, maar, na kortstondige zegepraal, in den strijd tegen den vuigsten der pausen, Alexander VI (Borgia, Lucrezia's vader!) bezweek, en zijne baan met den marteldood eindigde. Doch gemeenlijk gaat de kennis niet veel verder dan den naam, d.i.: oppervlakkig den loop zijner geschiedenis, minder tot naauwlettender beschouwen van die opmerkelijke verschijning van 's mans leven en werken, denken en streven; niet tot het ernstiger onderzoek der vraag: “was hij bepaald te rekenen onder de dus genoemde voorloopers van de Hervorming der XVI^de eeuw? viel hij als vlekkeloos martelaar voor eene grootsche zaak? of was hij een - bedrieger?” Immers, waar hij door vrienden met de meest stellige verzekering wordt voorgesteld, als afgezant, tolk der Godheid, met haar in onmiddellijke betrekking staande en ter handhaving in die hoedanigheid wordt omschanst met profeteringen en mirakelen, - scheldt de wederpartij hem voor een eerzuchtigen drijver, loozen goochelaar, en voor velen bleef zijn aureool omneveld.’

Zoo spreekt de heer van Leeuwen in de voorrede van het werk, waarvan wij den titel hierboven afschreven en wie, die geen vreemdeling is in de geschiedenis, moet niet het zegel der bevestiging hechten aan zijn oordeel over den man, van wien de titel niet te veel zegt, als hij genoemd wordt ‘een licht in de duisternis.’ Voor hen, die de geschiedenis van het werk, dat voor ons ligt, kennen, zullen wij wel

[p. 242]

geene aanprijzende beoordeeling behoeven te geven, daar die geschiedenis zelve eene aanprijzing is. Het oorspronkelijke geschrift werd door de Académie Française met onderscheiding bekroond; - andere corporatiën gaven den schrijver openbaar eervolle blijken harer instemming, t.w. de faculteit van Parijs, die hem tot doctor in de letteren, en de Koninklijke Akademie der wetenschappen te Turijn, die hem tot haar corresponderend lid benoemde. Ook van andere zijden werd de waarde van het werk erkend: de hand van den Sardinischen koning schonk den heer Perrens het ridderkruis der orde van de heiligen Mauritius en Lazarus, - en de publieke opinie hechtte haar zegel aan het uitgesproken oordeel, door haar orgaan, de drukpers, zoowel in Engeland en Duitschland, als in Frankrijk en Italië.

Is het te verwonderen, dat dit werk ook hier te lande de opmerkzaamheid tot zich trok? Dr. E.B. Swalue, predikant te Amsterdam, vestigde er de aandacht op van den heer van Leeuwen, en deze, die vroeger Dr. Scherr's romantische inkleeding der geschiedenis van Savonarola in een Nederduitsch kleed had gestoken (de Profeet van Florence, 2 dln. 8^o. Amsterdam, van der Heij, 1847) moest al spoedig onder de lezing, Dr. Swalue toestemmen, dat het werk wel verdiende in onze taal te worden overgebragt.

En hoe wordt Savonarola ons hier nu voorgesteld? Wij weten geen beter antwoord op deze vraag te geven, dan met de eigene woorden van den vertaler.

De belangstellende lezer ziet hem hier in 't licht geplaatst, naar echte, vele nog onuitgegeven bescheiden, niet het minst naar zijne eigene uitingen, zoo in zijne gedrukte geschriften, als vooral in zijne geïmproviseerde ‘sermoenen,’ van welke de geschiedschrijvers tot dusverre geene of te weinig kennis namen. Perrens doet hem kennen, onpartijdig; in zijne kracht en in zijne zwakheid; in zijn aanleg en karakter, en in de wijze zijns strevens naar zijn verheven doel; - waar hij met vasten tred daarheen voortschrijdt en overwint, maar ook, waar hij door overdrijving, het doel voorbij ziet en zich spot, hoon en neêrlagen bereidt; - waar hij zijn tijd en volk begrijpt en doelmatig daarnaar handelt; maar ook, waar hij als verblind doordraaft, verbittert en daardoor zijn werk schaadt; - waar hij moedig, ja verheven, of vermetel, pal

[p. 243]

staat, maar ook, waar ontijdig hem de geestkracht begeeft; - waar hij onverwrikt regt door zee gaat, voor verzoeking noch bedreiging bezwijkend, maar ook, waar hij - of door hartstogt vervoerd, of mis ziende, of meêgesleept door den stroom, dien hij zelf ontketende en niet meer bij magte was te bedwingen, of door het valsche der stelling, waarin eigen of anderer schuld hem gebragt had - gedrongen wordt van den regten weg af te wijken, eindelijk, neêrstort van de verhevenheid, waarop 's volks onbeteugelde vereering hem geplaatst had, en alzoo zijnen vijanden ter prooi valt; schoon deze zijn werk niet geheel konden vernielen en de straling zijns naams, hoezeer zij ook tegen zijne gedachtenis woedden, niet vermogten uit te dooven.

Tot welke conclusie de schrijver komt, kan reeds uit het bovenstaande vermoed worden.

Perrens standpunt is dat van een verlicht Katholiek; als Protestant zou hij misschien in menig opzigt anders geoordeeld hebben, en vooral had hij bij zijne voorstelling van Savonarola den religieus, als staats- en godsdiensthervormer opgetreden, toch iets meer mogen letten op zoovele plaatsen, die getuigen van waarlijk vromen, evangelischen zin. Voor ons lezend publiek is daarin te gemoet gekomen door de aanteekeningen, die Dr. Swalue, aan den voet der Hoofdstukken, nevens de enkele van den S. heeft gevoegd, en die veelvuldiger waren aan te brengen geweest, zooals de vertaler zelve getuigt, zoo dit niet ware nagelaten, om niet te dikwerf eene ietwat andere beschouwingswijze te stellen nevens die van den schrijver.

De eerste druk van het oorspronkelijke, in twee deelen, was volgens de voorrede belegd met een aantal justificatieve noten, citaten en bescheiden. De tweede - naar welke deze vertaling werd bewerkt - werd door den S. herzien en in tegenstelling van 't geen gewoonlijk geschiedt, aanmerkelijk ingekort, door weglating van het geleerde apparaat, daardoor meer geschikt voor en onder 't bereik van het grootere beschaafde publiek. Evenwel heeft die uitgave nog een vrij lijvig aanhangsel: afdruk van onderscheidene, dusverre onuitgegevene documenten, enz. Ook die zijn in de vertaling weggelaten; immers, zij bevatten niets, dan 't geen de tekst ook heeft; moesten, om hun eigen documenteel aanzien te

[p. 244]

behouden, meest in 't Latijn of oud-Italiaansch onvertaald blijven, en zouden dus, voor velen, noodeloos het boekdeel hebben verzwaard.

Ziedaar hoe, en op welke wijze Savonarola aan ons lezend publiek wordt voorgesteld. De vertaling is, voor zoo verre wij konden nagaan, zeer goed en de stijl vloeijend en juist, al meende de heer van Leeuwen, de sierlijkheid van het Hollandsche of het vloeijende der lezing, somtijds te moeten opofferen aan zijn streven om den pligt van den historischen vertaler te behartigen, d.i. getrouwheid aan het oorspronkelijke. Waar eenig Italiaansch of Latijnsch citaat in den tekst voorkwam, is het aan den voet der bladzijde vertaald, en, zoo als wij zeiden, zijn vele aanteekeningen, die zeer belangrijk mogen heeten, aan het werk toegevoegd.

Wij hebben het bock dan ook met uitstekend genoegen gelezen en noemen het een kostbaar produkt onzer drukpers. De geschiedvorscher zal er veel in vinden, dat hem slechts weinig bekend, of misschien geheel onbekend was. En wat Savonarola in het algemeen was, zal dit werk voor hem zijn een licht in de duisternis.

De correctie is allezins juist, dank hebben de zorgvuldigheid van Dr. Swalue, waarmede Z.W. Eerw. alle bladen in proef wilde overzien. De uitvoering is net, terwijl het titelvignet keurig is te noemen en het werk niet weinig versiert.

Wij eindigen deze beoordeelende schets met den wensch, waarmede de vertaler zijne voorrede besluit: ‘Het boek make zijnen weg ook onder ons, het ontmoete bevoegde en welwillende beoordeelaars, waar vooral vele oplettende lezers, in dezen tijd, waarin Europa's aandacht zoo zeer op Italië, Savonarola's vaderland is gerigt. Immers ook hier zal men de waarheid kunnen opmerken van:

‘In 't verleden ligt het heden......’

Moge Italië's politieke wedergeboorte uit den druk van het gruwelijkst absolutisme tot welbegrepen constitutionele vrijheid, eene volkomene, bevestigde waarheid worden, maar deze dan ook - gelijk Fra Girolamo, overeenkomstig het hem in de XV^de eeuw geschonken licht, ze daartoe ten werktuig trachte aan te wenden - naar het hooger gerezen licht der XIX^de eeuw, de leidsvrouw zijn tot eene luisterrijke zedelijke wedergeboorte, tot ‘de vrijheid der kinderen Gods.’