Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 132]

Korte Schets van de Gronden der Nederduitsche (Nederlandsche?) Spraakkunst, ter dienste der Scholen, door A. de Jager, Schoolonderwijzer, te Rotterdam. Zesde druk. (Te) Gorinchem, (bij) A. van der Mast, 1860. In kl. 8vo., 32 blz. Prijs ƒ 0,15.

Wanneer men van de rubriek schoolliteratuur, alias schoolboeken, de menigvuldige lees- en rekenboekjes uitzondert, is er geene onderafdeeling, die beter vertegenwoordigd wordt dan die der grammatica. Het schijnt velen gemakkelijk toe, om uit de reeds bestaande spraakkunsten onzer schoone moedertaal, eene compilatie bijéén te lappen, goed genoeg om den schoolkinderen in handen te geven. Van daar, dat er, met uitzondering van enkele goede schoolboekjes over de Nederlandsche taalkunde, zoo weinig bruikbare werkjes worden aangetroffen, die aan de billijke eischen (al zijn het ook de eenvoudigste) eener gezonde, grondige kritiek kunnen voldoen.

Onder die goede taalboekjes, ter dienste van eerstbeginnenden bestemd, welke door een veelvoudig gebruik op onze lagere scholen, om zoo te zeggen, geijkt zijn, en welke de goedkeuring van de meeste onderwijzers hebben verworven, behoort ontegenzeggelijk de ‘Korte Schets van de Gronden der Nederduitsche Spraakkunst’ door A. de Jager, waarvan wij thans den zesden druk ter aankondiging hebben ontvangen.

Dit boekje is eene oude kennis, en daar wij het door een veeljarig gebruik, als eene nuttige en voor het onderwijs in de taal vruchtdragende handleiding hebben leeren kennen, kunnen wij aan al degenen, die het nog niet bij hun onderwijs hebben ingevoerd, gerustelijk aanraden er de proef van te nemen. Het bevat eene menigte juiste en duidelijk uitgedrukte begrippen, in een kort bestek, en is volmaakt geschikt voor jonge kinderen van zeven- tot tienjarigen ouderdom. Men kan naderhand met goed gevolg Oudemans, Mulder, Kuijper en Weiland er op laten volgen. De sprong zal alsdan, naar wij vertrouwen, blijken niet te groot genomen te zijn, mits de onderwijzer behoorlijk zorg hebbe gedragen, dat de inhoud van het keurige taalboekje van den heer de Jager, niet werktuigelijk maar beredeneerd, de verstandelijke eigendom zijner leerlingen is geworden.

[p. 133]

De schrijver houde ons inmiddels eene kleine aanmerking ten goede. Zij heeft betrekking op eene onnaauwkeurige definitie, waarop wij ook in dezen zesden druk, even als in de vorige uitgaven van het werkje, hebben gestooten. Op bl. 19, zegt de heer de Jager, onder § 89: ‘De werkwoorden hebben, zijn, zullen en worden noemt men hulpwoorden, wanneer zij andere werkwoorden in de vervoeging te hulp komen.’ Hieruit zoude men kunnen besluiten, dat deze vier werkwoorden ook als activa of neutra alléén, of op zich zelven staande, worden gebezigd, in welk geval zij dan natuurlijk zouden ophouden hulpwoorden te zijn. Deze gevolgtrekking, die als van zelve uit de opgegevene definitie is af te leiden, zoude voorzeker erroneus zijn. Met hebben, zijn en worden, hebben wij, ten dien opzigte volkomen vrede; doch wij geven in bedenking, of de aangehaalde bepaling ook met juistheid op zullen van toepassing is. Immers, zullen wordt nooit als hebben onmiddellijk door een substantief als in: ik heb boeken, gevolgd; noch als zijn en worden door een substantief (als adjectief gebruikt), een adjectief of een participium, als in: ik ben koning; gij zijt ziek; hij is te Nijkerk geboren; wij worden landbouwers; gij wordt gezond, zij worden geslagen. Zullen wordt daarentegen altijd gevolgd door een werkwoord in de onbepaalde wijze, 't zij onmiddellijk, 't zij met één of meer woorden tusschen beiden, bij voorbeeld: zij zullen reizen; hij zal ontmaskerd worden; ik zal het der wereld verkondigen, enz. Enkel gebeurt het, wel is waar, eens, dat zullen alléén voorkomt, als in: Ik geloof niet, dat hij het wil doen? - Hij zal!; doch dan heeft er eene ellips plaats, gelijk wij die zoo dikwijls in het Engelsch vinden, en is het alsof men zeide: ‘Hij zal het doen! (Ik beveel, dat hij het doe; ik zal hem wel noodzaken het te doen!)’ Onze scherpzinnige taalkenner gelieve hierover na te denken, en, indien hij onze opmerking gegrond vindt, hopen wij, dat hij ze bij de bewerking van den zevenden druk, dien wij het boekje durven voorspellen, zal utiliseren.

De uitvoering is zeer netjes, en de prijs van het werkje is, den degelijken inhoud in aanmerking genomen, uiterst matig te noemen.

Z., November 1860.

l.a.h.