Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Naar het Westen! Een verhaal. Naar den vierden druk uit het Engelsch van Ch. Kingsley, schrijver van ‘Hypathia,’ Te Sneek, bij van Druten en Bleeker, 1860. II Dln. In gr. 8vo. Prijs ƒ 6,30.

Begeerig zal menig oog op den titel van dezen roman rusten. Kingsley toch heeft zich door zijne vroegere werken een naam verworven, welke die der meestgevierden evenaart. Zijn romans worden niet spoedig vergeten, en door vele leesgezelschappen en particulieren zal de annonce van een

[p. 116]

nieuw verhaal van den schrijver van Hypathia, niet enkel voor notificatie worden aangenomen. Maar beantwoordt Naar het Westen! aan zoo groote verwachtingen? Is het niet enkel de naam van den schrijver, welke het boek sympathie zal doen vinden?

Lezers in Nederland, vergeet wie dit verhaal heeft geschreven, waakt zoo veel mogelijk over u zelven dat gij u niet laat verblinden door een grooten naam, - en gij moet dezen roman een meesterstuk noemen; geene antecedenten van den schrijver zijn er noodig om u dit te doen erkennen. Het is een nieuwe lauwer aan Kingsley's kroon.

Ref. wil geene vergelijkingen maken met de vorige romans van denzelfden auteur; alleen dit wil hij zeggen, dat ongetwijfeld Hypathia meer studie verraadt dan Naar het Westen! en dat vrij zeker daaraan ook meer studie is besteed. Maar dat het laatstgenoemde de sympathie van uitgebreider kring zal wegdragen - dit staat bij hem vast.

Men meene evenwel niet, dat de roman sporen draagt van oppervlakkige bewerking. Het is er verre van, dat Ref. dit zou beweren. Alleen wilde hij zeggen, dat den lezer thans geen geleerden roman wordt aangeboden; daarenboven heeft de schrijver hier niet als in Hypathia zulk een bepaald doel voor oogen, om tegenwoordige gebreken in een oud kleed te schilderen.

Naar het Westen! is een historische roman; niet een, waarin nu eens eenige bladzijden geschiedenis, en dan weder eenige volgende verdichting behelzen, - de hoofdbestanddeelen van het genre zijn niet naast elkander geplaatst, maar te zamen geweven tot één schoon geheel. Gekarakteriseerd zijn evenzeer de tijd der handeling, als de handelende personen; de laatsten misschien meer dan de eerste, maar toch niet ten koste van dezen. Het laatste gedeelte van de zestiende eeuw is de tijd der handeling; uit den strijd van de Jesuiten tegen koningin Elizabeth, en vooral uit het leven der zeevaarders die, door hun moed en trouw, aan de Engelsche koloniën het aanzijn schonken, zijn de tafereelen genomen. Een dier zeevaarders is de hoofdpersoon, en rondom hem, Amyas Leigh, groepeert zich al het overige. Eene groote verdienste rekent Ref. het in den roman, dat het licht van den voorgrond steeds op dien hoofdpersoon blijft

[p. 117]

schijnen; en toch zijn het niet duizenden van penseelstreken, welke Amyas in zijn waardigheid van held des verhaals handhaven. Krachtig en levendig zijn de trekken waarmede deze reusachtige persoonlijkheid, ons wordt voorgesteld, welke van haar optreden af, tot aan het einde des verhaals onafgebroken belangstelling wekt. Het licht dat op de nevenfiguren van den voorgrond valt, het is aangebragt om de voorstelling van het hoofdsujet des te helderder te maken. Amyas broeder Frank en hun neef Eustatius Leigh vormen te zamen het contrast met den koenen zeevaarder; de taak is als 't ware tusschen hen beiden verdeeld. De fijne ontwikkeling en geleerdheid van den eerste, de dweeperij en huichelarij van den tweede, doen de ruwe maar goedaardige kracht, het gezond verstand, en de opregte vroomheid van den hoofdpersoon voortreffelijk uitkomen. Ook de schoon geteekende figuur van den wederdooper Salvation Yeo is daartoe dienstig. Wilde Ref. voortgaan met al de rollen na te gaan, welke in het verhaal worden gespeeld - waar zou hij ophouden?

Hoewel niet overladen, is toch Kingsley's tafreel zoo vol, dat het in eene aankondiging als deze niet geschieden kan. Het is een drama, aan welks uitvoering vele personen medewerken; er is één hoofdrol, er zijn verscheiden zeer belangrijke nevenrollen, er zijn ook zeer kleine rollen, maar de auteur heeft geen van deze zonder doel in het leven geroepen, en allen hebben hunne eigenaardige aantrekkelijkheid, al hebben sommigen maar een enkel woord te spreken in het drama. Of is het overdreven, wanneer Ref. dit zegt van Amyas moeder, van Richard Grenville, den grooten admiraal, van John Brimblecombe om geene anderen te noemen?

De lezer oordeele zelf. Over de schildering van Ayacanora kan maar eene opinie, en deze moet gunstig zijn. Liefelijkheid en kracht zijn in die figuur zoo vereenigd, dat zij wel iederen lezer moeten aantrekken. In vele opzigten is zij de vrouwelijke pendant van den hoofdpersoon.

Wijt aan Ref.'s ingenomenheid met Kingsley's werk, lezer, dat hij nog eenige oogenblikken uwe aandacht vraagt.

Het tooneel der handeling is nu eens Europa, dan weder Amerika, nu eens aan wal, dan weder aan boord. Het tafreel dat de schrijver ontrolt is groot, niet alleen door het

[p. 118]

aantal figuren, maar ook door het tijdsverloop dat beschreven wordt; en toch wordt de eenheid der handeling daardoor niet verbroken. Bij de eerste lezing zou men de slotscène eenigzins mislukt noemen, omdat zij eene ontknooping alleen van het laatste gedeelte des verhaals schijnt te zijn. Nader onderzoek echter doet zien, dat dit niet het geval is. Wel treedt Ayacanora in het eerste gedeelte van den roman in 't geheel niet op; maar men bedenke wel dat de intrigue meer is dan eene liefdesgeschiedenis. Wanneer men aan Amyas, den hoofdpersoon, de verschuldigde aandacht wijdt, dan bespeurt men duidelijk dat de schrijver in dezen, een vooroordeel wil schilderen, hoe het ontstaat, hoe het zich openbaart, hoe het overwonnen wordt. Deze laatste overwinning, en niet Amya's huwelijk is de ontknooping, en Ayacanora behoefde in het eerste gedeelte des verhaals geene rol te spelen; haar werk vangt eerst aan, wanneer geschilderd wordt, hoe het vooroordeel zich openbaart.

Het eigenaardige van den tijd waarin Amyas leefde, de godsdienstzin welke zich, hoewel in ruwen vorm, in hem openbaarde, de opwekkingen welke hij ontving door de hartstogtelijke taal van Mr. Oxenham, Salvation Yeo en Sir Richard Grenville, de huichelarij der Jesuiten, de gruwelen der inquisitie, en vooral de schaking van Rose Salterne, doen in hem het vooroordeel ontstaan, waarvoor hij ook aanleg had. En overwonnen wordt het, door de betrekking welke de anders zoo dweepzuchtige Salvation op Ayacanora had, door den invloed van Mevrouw Leigh, de schutsengel haars zoons; maar vooral door den invloed der tegenspoed, en door de kracht zijner liefde voor het meisje, dat hij als kind onder de Indianen had aangetroffen. Had de jongensachtige, bruischende genegenheid voor Rose er veel toe bijgedragen, om het vooroordeel te doen ontstaan, een meer bezadigde, op overtuiging gegronde uiting van denzelfden hartstogt doet Amyas het vooroordeel overwinnen.

Aan heerlijke beschrijvingen en treffende tooneelen kan in een roman van Kingsley geen gebrek zijn; om bij het lezen van de ontknooping b.v. een traan te storten, behoeft men waarlijk niet sentimenteel te zijn. Door den geheelen roman henen is dit zoo, dat in het hart van den lezer aanhoudend snaren worden aan 't trillen gebragt, -

[p. 119]

maar alle zijn het edele snaren. De lectuur van een roman als dezen, kan niet nalaten den lezer beter te maken; meer nut kan ze stichten dan die van menig stichtelijk boek.

De vertaler is over het algemeen gelukkig geslaagd in zijn werk; ref. zou wel over enkele misstappen kunnen gaan vitten, maar hij wil dat niet doen, omdat hij bij ondervinding weet, hoe ligt men bij het vertalen kleine zonden kan begaan. In de meeste vertalingen van romans zal men er meer aantreffen dan in deze.

d.