Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

Ella, of hoe grooter licht hoe grooter schaduw. (Te) Utrecht, (bij) B. Dekema, 1860. In gr. 8vo. 332 bladz. Prijs ƒ 3,00.

Het bovenstaande werk is geschreven door eene vrouw, die haren naam verbergt, maar in de voorrede zich aanduidt als de schrijfster van een vroegeren roman, ‘Tante Johanna en Maria van Halden.’ Wij meenen ons te herinneren, dat dit boek in de meeste tijdschriften niet gunstig is beoordeeld. Evenwel gevoelde de schrijfster zich opgewekt een tweeden roman uit te geven, en hoopt daardoor hare zusteren te overtuigen, ‘hoe gevaarlijk het is een licht te

[p. 61]

begeeren, dat, hoe schitterend en blinkend ook, eene donkere lange schaduw heeft.’ Deze uitdrukking deed ons twijfelen aan de helderheid van gedachten der auteur. Maar wij namen des niet te min het boek zonder vooroordeel ter lezing in handen, want zulk eene kleine onjuistheid van uitdrukking gaf immers nog geen regt tot het tegendeel? - Of het ons nu is mede of tegengevallen? Wij zullen een getrouw verslag geven van hetgeen wij gevonden hebben.

‘Ella’ is een roman aan het dagelijksch leven ontleend. De hoofdpersoon, die aan het boek den titel geeft, is eene oude vrijster, die wat mannelijks in haren aard heeft, zelf haar wagentje rijdt, 's winters buiten op klompen loopt en wat vreemd gekleed is, maar die door haar helder verstand, hare beslistheid en menschenliefde hoogachting inboezemt. Behalve op deze hoofdpersoon wordt de aandacht vooral gevestigd op eene jeugdige weeze, Aleida genaamd, een degelijk en lieftallig meisje, met een goed verstand en vele talenten begaafd, en bezield door edele christelijke beginselen. Zij wekt onze sympathie door hare denkwijze, haar werkzaam leven, hare zelfverloochening en hare moederlijke zorg voor hare jongere broeders en zusters. Er ontstaat een engagement tusschen Aleida en een jong mensch, van Wely genaamd, die, bij sommige goede eigenschappen, een zwak karakter bezit en beheerscht wordt door sterke zucht om te schitteren. Deze gebreken zijn oorzaak dat hij zich door eene schoone en rijke jonge dame, freule Louise van Tal, laat wegslepen, en, door zijn eigene ijdelheid en zijne familie gedrongen, zich met deze verbindt en Aleida ontrouw wordt. Dit brengt het hart der verlatene eene diepe wonde toe; doch door Ella geraden en geholpen, begint zij eene kostschool en vindt de rust des gemoeds weder in een werkzaam leven. Later treedt zij in den echt met een bejaard aanzienlijk Engelschman, die haar een zeer gelukkig levenslot bereidt. Van Wely daarentegen ondervindt weldra de gevolgen van zijn onberaden huwelijk met eene kokette en ligtzinnige vrouw, die daarenboven trotsch en ongevoelig is, zijn huiselijk leven verbittert en hem daardoor naar verkeerde gezelschappen en vermaken drijft, welke zijne niet sterke gezondheid verwoesten. Eindelijk verlaat hem zijne losbandige vrouw en vlugt met een verleider naar Amerika. Dit

[p. 62]

brengt den ongelukkige den laatsten schok toe, en na reeds lang door berouw te zijn gelouterd, sterft hij in vrede en beveelt zijn, hem overgebleven dochtertje aan de zorg van Aleida, wier waarde hij eerst later heeft leeren waarderen. Zijne vrouw wordt door wroeging verteerd, en, door een leven vol verstrooijing uitgeput, volgt zij hem weldra in het graf. Ook Ella verlaat nu spoedig het tooneel en sterft gelijk zij geleefd heeft. Behalve met deze hoofdpersonen, worden wij nog in kennis gebragt met verscheidene nevenpersonen, waaronder een neef en eene nicht van Ella, die typen zijn van gelukkige echtgenooten.

Ziet daar den korten inhoud van den roman, waarin de schrijfster heeft willen aantoonen, ‘dat rijkdom en wereldsche grootheid zonder godsdienst kwelling en ongeluk aanbrengen,’ welk denkbeeld zij op den titel uitdrukt door het niet zeer gelukkige bijvoegsel: ‘hoe grooter licht hoe grooter schaduw.’

En hoe heeft zij nu haar plan ten uitvoer gebragt?

Wij moeten erkennen dat de waarheid, die de schrijfster heeft willen aantoonen in de lotgevallen van van Wely en Louise, vrij goed in het licht wordt gesteld; wij doen hulde aan den godsdienstigen geest, die haar bij het opstellen bezielde, en in het verhaal telkens doorstraalt, en geven lof aan de eenvoudige natuurlijkheid, die het kenmerkt. Wat de karakters betreft, die van Wely en Louise zijn het meest naar waarheid, maar ook, gelijk de andere, oppervlakkig geteekend; wij missen de fijnere trekken die getuigen van de menschenkennis en de diepere blikken in het menschelijk hart, welke wij bij den bekwamen romanschrijver mogen verwachten. Het karakter van Ella is gelukkig opgevat en waar zij handelende wordt opgevoerd, ook natuurlijk geteekend, maar als zij sprekende voorkomt schijnt zij dikwijls eene andere persoon te zijn. Zulk eene verstandige, energieke, rondborstige, wat scherpe vrouw, spreekt beslissend, bezield, snel en krachtig en niet zoo langwijlig en preekachtig als zij hier somwijlen wordt voorgesteld. Over het algemeen is de dialoog langwijlig, zonder geest en leven, terwijl de schilderingen flaauw en kleurloos zijn, en hoewel een vrome geest door het geheele boek heerscht, zijn de opmerkingen hier en daar ingevlochten te alledaagsch en missen zij te zeer

[p. 63]

alle diepte en frischheid om den ontwikkelden lezer te kunnen treffen. En dan taal en stijl! Deze zijn zoo gebrekkig dat daarom reeds aan dezen roman voldoende kunstwaarde zoude moeten worden ontzegd. Wij schrijven om dit schijnbaar harde oordeel te regtvaardigen eene halve bladzijde over.

Aleida voert een gesprek met Ella's neef, die haar aanraadt eene kostschool te beginnen.

‘Ach, is dan geluk niet aangenamer dan onderwerping op een menschelijk gezigt te lezen? maar gij hebt eenigermate gelijk, van Elten, ik gevoel mij veel rustiger en kalmer, maar ook tamelijk onverschillig; evenwel schijnt mij de taak die ik op mij ga nemen, wel eens wat zwaar. Zonder de geestkracht onzer oude Ella weet ik niet, hoe ik er doorkwam. Als ik maar verzekerd was mijne leerlingen liefde in te boezemen, zou het wel gaan: soms overvalt mij de angst; iets goeds uit te werken zonder dat, is mij onmogelijk.

Hebt gij daar wel eens met tante Ella over gesproken?

Zeer zeker, en zij heeft mij met het Fransche spreekwoord getroost: ‘aime moi, je t'aimerai.’

‘Zou zij niet gelijk hebben, Aleida? Zou dat niet de sleutel zijn, dat de harten vooral van kinderen voor ons opent? niet een dergenen die u omringen, zal u wederstaan zoodra zij gevoelen dat liefde voor hen uwe drijfveer is; ik ondervind dit ook in mijne praktijk; een woord van deelneming of een traan van medelijden doet ons meer harten winnen, dan de grootste giften of diensten alleen uit pligt gedaan.’

Dit is slechts een toevallig opgeslagen gedeelte; dergelijke en nog gebrekkiger stijl wordt op bijna elke bladzijde gevonden.

Wij eeren de goede bedoeling der schrijfster, en ontkennen niet dat zij het talent bezit om een goed plan van een roman in haar hoofd te ontwerpen, maar achten hare krachten veel te weinig geoefend om met succes een plan uit te werken. Wanneer de schrijfster zelve, die wij hoogachten, hiervan overtuigd mag worden, zal zij zich veel verdriet en teleurstelling besparen, en met de niet geringe gaven, welke haar geschonken zijn, in hare omgeving des te meer zegen kunnen stichten.

***s.