Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

De sterren en de aarde, of gedachten over ruimte, tijd en eeuwigheid. Naar het Hoogduitsch. Groningen, J.B. Huber, 1860. In post 8vo. 51 bl. Prijs ƒ 0,60.

Volgens het voorberigt, heeft dit boekje een zonderling (er staat eigenlijk, meer Germaansch: opvallend) lot gehad. Eerst werd het in het oorspronkelijk Hoogduitsch uitgegeven - volstrekt niet ‘opvallend,’ want in Duitschland geeft men allerlei misgeboorten van onbekookte wetenschappelijkheid uit; daarna in het Engelsch vertaald in 't licht gezonden, doch zonder bijvoeging dat het vertaald was - ook volstrekt niet ‘opvallend,’ aangezien men zulke dingen in Nederland mede dagelijks ziet gebeuren; vervolgens in het Hoogduitsch overgezet, en dertien jaren na de oorspronkelijke uitgave als overzetting uit het Engelsch, aan het Duitsche publiek aangeboden - ook al niet ‘opvallend,’ voor

[p. 15]

zoo veel het tijdsverloop aangaat; want indien de boekverkoopers-speculatie er hare rekening bij verwacht, om vier preken over de gelijkenis van den rijken man en Lazarus in 't licht te geven, omstreeks eene eeuw nadat zij zijn uitgesproken, durft men er niet hard over vallen, dat een boekje ‘uit de nachtschuit’ komt, waarin Uranus nog de buitenste planeet van ons zonnestelsel heet (bladz. 5).

Maar wat wel degelijk ‘opvallend’ mag heeten, is de allerverwonderlijkste inhoud van het boekje. Zelden lazen we grover onzin in den vorm van de trouwhartigste wetenschappelijkheid. De hoofdstelling, van welke de schrijver uitgaat, is deze: daar het licht tijd noodig heeft om zich in de ruimte voort te planten, ziet men de aarde b.v. uit het middelpunt der zon zoo als zij zich voor 8 min. 13 sec., van de planeet Uranus, zoo als zij zich voor ruim 2 uren vertoonde. Evenzoo op grooter schaal: die vaste ster, welke zooveel men weet ons de naaste van alle is, staat op eenen afstand van ons, die door het licht in ruim 3 jaren wordt doorloopen. Zoo zijn er ook wel sterren, wier licht eerst na 18⅔ jaren tot ons komt. Welnu, op die ster zou men thans den grooten brand van Hamburg (1842) zien, aangenomen dat een oog of werktuig sterk genoeg ware om zoo iets op dien ontzettenden afstand te zien. Om thans te zien, dat eene Egyptische prinses den Hebreeuwschen vondeling uit het water redt, zou men zich eenvoudig moeten bevinden op eene ster (en dat er zulke sterren zijn, leert de wetenschap), die zoo ver van ons verwijderd is, dat het licht 1678 (zoo veel jaren voor Chr. werd Mozes geboren + 1860 = 3538 jaren noodig had om van daar tot ons, en dus ook van ons tot die ster te komen; altijd natuurlijk met een oog, gewapend of zoo scherp, dat het een kind in een korfje kan zien op eenen afstand, op welken de zon niet eens meer voor ons oog te onderscheiden zou zijn. De schrijver vergeet echter niet, er de snuggere opmerking bij te voegen, dat ‘hetgeen in het binnenste der huizen gebeurt, niet gezien kan worden, dewijl de daken en muren het indringen der lichtstralen verhinderen.’

Wij laten nu den sterrekundigen onzin staan, die in dat alles doorstraalt, zoodat b.v. verzekerd wordt dat het licht van eene ster der eerste grootte 3-13 jaar noodig heeft, om

[p. 16]

tot de aarde te komen; van eene der tweede grootte 20, der derde 30, der zevende 180 jaar, enz.; want die opgave is zoo allerbespottelijkst, dat zij slechts uit kranke hersenen kan voortkomen. Maar wij vermelden als het eigenlijk curieuse, dat al die fraaije praemissen dienen moeten tot verduidelijking van het begrip van Gods alwetendheid; ‘als wij het oog Gods tegenwoordig denken op ieder punt der ruimte, dan verschijnt voor dat oog de geheele loop der wereldgeschiedenis onmiddelijk en te gelijker tijd. Wat op de aarde voor 8 minuten gebeurde, schittert helder op de zon voor zijn oog. Op eene stcr der 12de grootte worden Hem gebeurtenissen zigtbaar, die voor 4000 jaren plaats grepen, en op de tusschen gelegene punten der ruimte vindt men de beelden der voorvallen, welke zich ieder oogenblik voordeden.’

Wat zegt de verstandige lezer van zulken onzin? Zoo hebben wij ook eenvoudig het denkbeeld van bepaalde maat eener tijdsopvolging ter zijde te stellen, om ons de gansche wereldgeschiedenis te denken als iets, dat in één punt des tijds plaats vindt. B.v. indien men zich den duur van een jaar zoo kort denkt als nu die van eene minuut is, dan is al wat sedert Christus's geboorte plaats had, afgeloopen in 1860 minuten, d.i. 31 uren. Niets beter om den duur van een jaar (want de meerdere of mindere langzaamheid is geen kenmerk van den tijd) zoo lang te denken als eene seconde, en dan dringt zich de geschiedeuis sedert het begin onzer jaartelling zamen tot een half uurtje. Niets is immers eenvoudiger! En als men nu de opvolging der wereldgeschiedenissen in eenen oneindig korten tijd denkt, dan kunnen wij ons den geheelen loop der wereldgeschiedenis in ééne enkele onmeetbare korte tijdruimte te zamen gedrongen denken, zonder dat wij in staat zouden zijn die verandering waar te nemen, ja zonder dat wij hoegenaamd ook eene wisseling ondergaan zouden hebben. Derhalve - want dit achten wij onmiddelijk uit deze fraaije redenering te volgen: er heeft eigenlijk niets plaats gehad; het is slechs gelegen in onze voorstelling en een gevolg van de malle horologies, die ons de opvolging van tijd aangeven.

Wij vreezen geene ernstige tegenspraak, wanneer wij dit boekje beoordeelen gelijk de kerkeraad van Dordrecht in der

[p. 17]

tijd de Samaritanen van Frans Baltensz, t.w. ‘dat het een hers- en sinneloos schrift’ is en de auteur een ‘persoon’ moet zijn ‘seer swack ende kranck van hersenen.’

v.o.