Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 681]

Op- en aanmerkingen.

Geschiedkundige bons mots onttroond. - Onze eeuw, door het scepticisme der vorige tot voorzigtigheid vermaand, is er op uit, om opinieën en stellingen van allerhande soort aan een nieuw, koudhoofdig onderzoek te onderwerpen. Gelijk dat criticisme zich in het groote openbaart, zoo wordt het ook in het klein gedreven.

Een geleerde Franschman, m.e. fournier, met wien de ‘Illustration’ van 18 Julij dezes jaars ons bekend maakt, wijdt zijne kracht aan het onderzoek naar de geschiedkundige waarheid van bekende gezegden en gebruikelijke aanhalingen. Vóór weinigen tijd zond hij zijn boekje, ‘l'Esprit des autres’, te velde tegen alle zulke aanhalingen uit beroemde schrijvers, die men op het geloof af van elkander overneemt, zonder dat de aangehaalde schrijver er soms eenige schuld aan heeft. - Nu zeer onlangs waren het de zoogenaamde geschiedkundige gezegden, die hij bij honderden onttroont van den zetel, waarop de traditie ze geplaatst had. Hij betitelt dit zijn werkje: ‘l'Esprit dans l'histoire’, - ook al geen duidelijke titel; maar het doel blijft er niet minder edel om.

Van een paar zulke woorden, natuurlijk van Franschen oorsprong, maar ook bij ons wel bekend, willen wij de onttrooning door hem mededeelen.

‘Paris vaut bien une messe’ - is een bekend woord aan henri IV toegeschreven. De anders zoo slimme vorst zou dan zijne gewone voorzigtigheid hebben afgelegd. Maar het wordt meer waarschijnlijk, zoo als fournier ons bewijst, dat een ander, en dan nog maar iets dergelijks, tot hém gezegd heeft. De Koning vroeg namelijk aan den Hertog de rosny, waarom deze niet, even als hij zelf, ter mis ging, en toen antwoordde deze een woord, waarvan de stekeligheid alleen wegens de gevatheid kon vergeven worden: ‘Sire, la couronne vaut bien une messe.’

Iedereen weet, of liever denkt, dat de talleyrand van de spraak gezegd heeft: ‘la parole a été donnée à l'homme pour déguiser sa pensée.’ Het is niets anders dan een uit zijn verband geligt fragment van een zin van voltaire, die ergens in eene knorrige bui van de menschen gezegd heeft: ‘Ils ne

[p. 682]

se servent de la pensée, que pour autoriser leurs injustices, et n'emploient les paroles que pour déguiser leurs pensées.’

Zoo wordt ook de fameuse stelling van het nieuwe communisme: ‘la propriété, e'est le vol’, aan proudhon toegeschreven. Het was zijn motto voor de ‘Mémoires sur la propriété’; maar reeds in 1780 schreef de publicist brissot, die het zeker zoo kwaad niet meende: ‘La propriété exclusive est un vol dans la nature.’

Dit zijn maar een paar voorbeelden van de vele dergelijke geschiedkundige vervalschingen, die de Franschman met voldingende bewijzen aantoont, en het geheele boek zal wel aardig zijn om te lezen. Zoo zou onze geschiedenis ook wel eens nagepluisd kunnen worden. 't Is wel jammer, dat ons de illusie benomen wordt over woorden, die wij lang elkander nagepraat hebben; maar de waarheid boven al, al betreft het maar een bon mot.

Eene Amerikaansche familietrek. - De Amerikanen doen alles in 't groot. Wij oudewereld-bewoners hebben ook wel eens ongeluksfamilies, maar toch zelden zoo gedecideerd als de bullards waren.

Bij een onlangs voorgevallen spoorweg-ongeluk in den staat Ohio, verloren

2	broeders het leven, zoons van Dr. talbot bullard, van Indianopolis (Staat Indiana), den broeder van den WelEerw. artemas bullard, van Boston. Bij die gelegenheid deelt de ‘Boston Recorder’ (een van de beste Amerikaansche couranten) mede, hoe merkwaardige opeenvolging van ongelukken die familie reeds getroffen heeft. De grootvader van de beide genoemden,
3^o	Dr. artemas bullard, van Sutton, in Massachusetts, stierf aan een val in zijne schuur. - Hun oom,
4^o	Dr. jesse m. bullard, van San Francisco verdronk, vóór ongeveer 6 jaren op zijne reis naar de Sandwich-eilanden, op weinige uren afstands van die stad. - Een tweede oom,
5^o	de WelEerw. Dr. artemas bullard, van St. Louis, kwam, nu juist twee jaren geleden, om, bij de groote spoorwegramp op de Gasconade-brug, in Missouri. - Een neef,
6^o	Mr. asa bullard, van Midway, verloor het leven bij den

[p. 683]

	brand van de veerboot tusschen Philadelphia en Amboy. - Bovendien stierf
7^o	de vrouws vader van N^o. 3, Mr. jesse white, aan de gevolgen eener verwonding door een vallenden boom, en haar grootvader,
8^o	Mr. meltial mason, van Thompson, in Conneeticut, overleed aan een stikberoerte (?) in den ouderdom van honderd en drie jaren.

De leden van dat gezin kunnen eerst met regt klagen: ‘het moet ons ook altijd treffen.’

Parijs een concurrent van Amsterdam geworden. - De ‘Illustration’ doet eenen kleinen en regtmatigen vreugdekreet hooren, dat het eindelijk gelukt is, om te Parijs eene diamantslijperij in werking te hebben, die het waarschijnlijk zal uithouden. - Hoewel minder aangenaam, is het wel der moeite waard op dit feit te letten. Men weet, dat tot hiertoe Amsterdam altijd het monopolie dier industrie heeft weten te bewaren, hoe onvoordeelig het ook scheen, dat de ruwe diamant, die van Brazilië naar Londen, en van daar naar Parijs gaat, eerst nog een reisje naar Amsterdam moest doen, om geslepen te worden, en eindelijk toch weêr te Parijs verhandeld werd.

Altijd hadden de Franschen ons dat misgund. Maar alle pogingen, die zelfs reeds in de 13^e eeuw beproefd werden, om ook Parijs met die industrie te begiftigen, stuitten telkens op onverklaarbare zwarigheden. Mazarin, en later calonne, onder lodewijk XVI, schenen wel bijna te zullen slagen; maar hunne diamantslijperijen hielden geen stand. Amsterdam bleef overwinnares; want de diamantslijperij van Antwerpen komt weinig in aanmerking.

Thans echter is de slijperij van de Heeren groensli en bernard te Parijs in volle werking niet alleen, maar reeds vrij aanzienlijk. En, wanneer deze onderneming goed blijft gaan, dan kan het verlies voor Amsterdam groot zijn. Volgens hetzelfde berigt, is het getal werklieden in dat vak te Amsterdam 3000, aan wie jaarlijks f 1,800,000 werkloon wordt betaald; men schat de hoeveelheid ruwe diamant, die er alle jaren bewerkt wordt, op 250 tot 300,000 karaat; en op 10,000 het getal personen, welke in die industrie en dien

[p. 684]

handel hun brood verdienen. Maar het is misschien der Amsterdammeren eigen schuld. Men klaagde sedert lang, dat de tegenwoordige diamant zeer slecht bewerkt werd. De slijpers werden te zuinig op de grondstof, en men sleep er niet genoeg af om de vereischte vorm en regelmatigheid te krijgen.

Zal men het verlorene nog weêr kunnen herwinnen, en den ouden roem op dit veld handhaven?

Een Duitscher, die onze kermissen niet kent. - Nooit voorzeker zijn de schriften over Pauperisme, en andere geestelijke en stoffelijke nooden der maatschappij zoo talrijk geweest, als in onze dagen. Komt het er op aan, om die nooden te schetsen, dan bevatten ze meest alle waarheid; maar zal er een middel tegen opgegeven worden, dan blijkt de apotheek dier doctoren slecht voorzien te wezen. Zoo schreef onlangs een ongenoemde Duitscher eene kleine brochure: ‘Zum innern Frieden’ (Siegen, kogler, 1857), die, zeer goed gesteld, de ziekteverschijnselen der maatschappij blootlegt. Maar zijn geneesmiddel is niet zeer krachtdadig. Alle andere middelen voor onvoldoende verklarende, verwacht hij alle heil van eene soort van ‘rijk der vreugde’. Er moet voor dans, gezang, muziek, en openbare spelen en volksfeesten gezorgd worden, en de overheid, de staat zelf moet die in zijne hoede nemen. De overheid moet niet alleen optreden als wreker van ongeregtigheden, maar moet ook positief het goede onder het volk weten te bevorderen, zijne vreugde regelen en veredelen, ligtzinnige huwelijken en andere oorzaken van kwaad zien te voorkomen; kortom, eene soort van bestuur op zich nemen over zeden en fatsoen, en door opwekking in plaats van door bedwang handelen.

Zeer goed gedacht, maar immers al weder eene utopie. Want, als die opwekking in volksfeesten en andere openbare vermakelijkheden bestaan zal, dan weten wij uit onze kermissen, waar dat henen gaat. Zulk een ‘rijk der vreugde’ zou te spoedig naar sterken drank rieken, en meer productief zijn voor de correctionele gevangenissen, dan voor het volkswelzijn.