Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De geest in de Natuur. Bloemlezing uit de werken van H. Chr. Oersted, wijlen Hoogleeraar te Kopenhagen. Naar het Hoogduitsch. Met een voorberigt van Prof. J. van der Hoeven. Amsterdam bij F. Günst. 1857. In gr. 8vo. VIII en 175 bl. f 1-50.

Hoewel in het oorspronkelijk verschenen vóór den zoo geruchtmakenden strijd, die onlangs in Duitschland tusschen de corypheën der natuurwetenschap gestreden werd, kon dit werk, wat een voornaam deel van zijn inhoud betreft, bezwaarlijk anders geschreven zijn, wanneer het bestemd geweest was om den weg der verzoening aan te wijzen tusschen de beide bedoelde partijen. Een bewijs weder, dat de rigtingen reeds lang meer of min heimelijk vijandig tegen over elkander gestaan hadden vóór dat r. wagner op de bijeenkomst van natuuronderzoekers te Göttingen in onberaden ijver den handschoen toewierp aan

[p. 838]

den scherpzinnigen ludwig, die den dag daarop zijn uitdager niet op het kampveld der wetenschappelijke redenering zag verschijnen. Wat tot dien onredelijken ijver van wagner toenmaals aanleiding gaf - een ijver, die zelfs door zijne vrienden gelaakt werd, wijl zij het onderwerp tot openbare bespreking te midden van die vergadering ongeschikt vonden - laten we in het midden. Het waren juist wagner's beste vrienden niet, die toenmaals er van spraken dat de genoemde geleerde naar een post in Göttingen stond, waarvoor men van zijne orthodoxe rigting moest doen blijken. Zijn Brochure evenwel: Menschenschöpfung und Seelensubstanz, ook in het Hollandsch vertaald, wekte in Duitschland een levendigen strijd, ja van vele zijden eene levendige verontwaardiging op. Zoowel deze brochure als eene andere in denzelfden zin geschreven, werd streng gegispt door natuuronderzoekers - ook gematigde - en door theologen, tusschen wier beider wetenschappen W. eene verzoening of althans eene bemiddeling beproefd had. Van den éénen kant werd aan W. verweten, dat hij op wetenschappelijk gebied strenge kritiek eischte, terwijl hij daarentegen volgens eigen bekentenis ‘in Sachen des Glaubens, das einfache, schlichte Köhlerglauben’ voorstond. Die handelwijze werd teregt eene soort van dubbele boekhouding genoemd. Van theologische zijde werd aangevoerd dat W. geen grond had om te beweren dat met het geloof aan de eenheid van afstamming des menschelijken geslachts het geloof in het algemeen moest staan of vallen. En zóó geraakte de man, die het alle partijen gedeeltelijk naar den zin maken wilde, met alle in onmin, zooals men dat ook in andere omstandigheden zoo dikwijls ziet gebeuren - getuige op staatkundig gebied nu weder het voormalig ministerie de decker in België. Dat die strijd spoedig zich zou uitbreiden en niet altijd met matiging gevoerd zou worden, liet zich vooruitzien. ‘Ingenuas didicisse fideliter artes emollit mores nec sinit esse feros’ zeide de Latijnsche dichter, maar er waren verscheidene onder de kampioenen - en vooral de hoofdstrijders, van wie men het niet gezegd zou hebben dat de ingenuae artes tot het programma van hunne opvoeding behoord hadden. Maar ook proeven van bemiddeling bleven niet uit, die met matiging en kalmte geschreven, wanneer zij al bij geen van beide partijen de overtuiging wijzigden,

[p. 839]

toch bevredigend werkten. Zóó waren in Duitschland de geschriften van bodmer, frauenstädt, j. schaller en anderen; zóó poogden ten onzent te werken de onder den titel van Vraagpunten des tijds door Prof. w. vrolik en Dr. meyboom uitgegeven redeneringen. En zóó kan bovenal ook werken het geschrift van oersted, dat we hiermede aankondigen. Daarom vinden we de vertaling daarvan voor den tegenwoordigen tijd zeer geschikt, nu toch eenmaal door de boven bedoelde ‘vraagpunten’ de strijd ‘zwischen den Pedanten des Glaubens und Unglaubens’ op den vaderlandschen bodem meer bekend geworden is dan zij anders bij menigeen geweest zou zijn. Vooral de hoofdstukken over bijgeloof, in hunne verhouding tot de zigtbare natuur en meer bijzonder de afdeelingen daarvan: werking der natuurwetenschap tegen het bijgeloof en tegen het ongeloof; verder het stuk: de weg van de natuur tot God waarin de hoofdstukken: natuurwetten, natuurkrachten en de wereld een voortdurend werk der Godheid - zijn met betrekking tot den aangehaalden strijd hoogst lezenswaardig. We bevelen ze ten sterkste aan, vooral ook hen, die in Dr. meyboom's voorlezing de punten van overeenkomst tusschen de beide partijen of, wil men liever, rigtingen klein gevonden hebben in vergelijking met de daarna uiteengezette punten van verschil, terwijl bovendien hier niet als in Prof. vrolik's voorlezing een dualismus van kracht en stof vastgehouden wordt, waartegen de natuurwetenschappen meer en meer opkomen. En dat men dien niet behoeft, om te komen tot het gemoed bevredigende uitkomsten zal den helderdenkende bij de lezing der bedoelde hoofdstukken niet ontgaan.

De andere gedeelten van het werk - ons overigens om de uiteengezette gronden minder belangrijk - bevelen we echter van harte aan met de woorden van Prof. j. van der hoeven in zijn voorberigt bij dit werk: ‘Het is - goed, dat er van tijd tot tijd geschriften in het licht komen, welke het meer algemeen menschelijk (humane) karakter der natuurwetenschappen in het licht stellen. Onder deze geschriften verdienen de voorlezingen en gesprekken welke oersted heeft uitgegeven, eene eerste plaats,’ enz.

De typographische uitvoering is niet zeer loffelijk, in zooverre ten minste druk en papier van de verschillende vellen vrij wat uiteenloopen.

z.
s.