Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 827]

Johannes Huss en zijn tijd. Beelden van geloof en ongeloof. Naar het Hoogduitsch van G.A. Lüders. Door J.H. Carpentier Alting. Te Amsterdam, bij J.D. Sijbrandi. 1857. In gr. 8vo. 219 bl. f 2-25.

Onder de ‘Hervormers vóór de Hervorming’ zijn er weinigen, wier naam zoo bekend is en het verdient te wezen, als johannes huss. Die bekendheid rust evenwel meer op zijn treurig uiteinde, dan op zijne levensgeschiedenis en gevoelens; de meesten weten weinig meer dan dat hij slechts van den Bijbel als kenbron der Christelijke waarheid wilde weten en de opperheerschappij van den Paus tegenstond. Maar dat algemeene is niet genoeg tot kennis en beoordeeling van zulke in de geschiedenis der voorbereiding van de Kerkhervorming belangrijke personen. Slechts een bestuderen van hunne eigene schriften of andere zuivere bronnen kan hen en hunne gevoelens in het regte licht plaatsen, en daaruit alleen kan ook licht opgaan over de ware plaats, die zij innemen in dat gedeelte van de geschiedenis der ontwikkeling van den menschelijken geest, waarin het merkwaardige verschijnsel plaats had, dat op eenmaal, als door den slag eener tooverroede, de gansche Westersche Kerk werd geschokt op hare grondvesten, en in weerwil van den hevigsten tegenstand de Hervorming binnen eene halve eeuw zulke verbazende voortgangen maakte. Dat verschijnsel is geheel en al onverklaarbaar zonder het juiste bespieden van den groei der zaden, reeds vooraf uitgestrooid en ontkiemd; en 't is daarom, dat de aandacht der beoefenaars van de Kerkelijke Geschiedenis in onze dagen bijzonder valt op de denkbeelden, die vóór luther, calvijn en zwingli waren geuit, verdedigd en - gestraft. Maar de eischen van onzen tijd leiden dan ook naar de bronnen zelve heen, en in dit opzigt schijnt ons lüders' monographie over huss aan die eischen niet te voldoen. Het maakt den indruk van eene welgeschrevene, populaire compilatie uit de schriften van zitto, wendt, bonnechose, zürn, baijerke, enz.; maar niet dien van te rusten op onderzoek der bronnen zelve. De, helaas wijlen, bekwame Nederlandsche bearbeider noemt het Liber egregius de unitate ecclesiae; maar een ‘uittreksel’ daaruit zou weinig aan de behoefte voldoen. Volstrekt noodzakelijk is het bearbeiden van de Historia et monumenta joh.

[p. 828]

hussii atque hiëronymi pragensis, eerst uitgegeven te Neurenberg in 1558, later ald. 1715, en, daar het niet alle schriften van huss bevat, ook van zijne Opuscula, uitgegeven door otto brunnfels in 1524, alsmede van zijne Epistolae, die luther met eene voorrede en levensbeschrijving van huss in 1538 heeft uitgegeven. Beide deze boeken, vooral de Opuscula, zijn echter zeer zeldzaam; wij kennen ze dan ook alleen uit aanhalingen: maar 't valt in het oog, dat zij tot eene volledige monographie over den grooten Bohemer volstrekt onmisbaar zijn, en uit niets blijkt, dat lüders zoo diep in zijn onderwerp is ingedrongen. De tijd is voorbij, dat populair gelijkbeteekenend mag zijn met oppervlakkig, en oppervlakkig is elke levensgeschiedenis, die niet uit de bronnen is opgediept. Zelfs verzuimt de Schrijver, zijne lezers op de hoogte te brengen, van welke alleen zij huss in zijne gevoelens en werkzaamheid kunnen overzien, waartoe toch wel behoorde, dat de Bohemers, als door Grieksche monniken tot het Christendom bekeerd en de prediking van petrus waldus en zijne aanhangers gehoord hebbende, niet die slaafsche onderwerping aan den Paus gevoelden, welke elders in het begin der vijftiende eeuw de gemoederen nog gebogen hield. Uit die omstandigheden moet ook verklaard worden, dat het huwelijk der geestelijken en het gebruik des Avondmaals onder de beide teekenen ten tijde van huss in Boheme geheel niet zeldzaam was. Lüders gaat dit alles onopgemerkt voorbij.

Doch gaarne merken wij ook het goede op, waardoor zich dit geschrift onderscheidt. Het is niet ongeschikt om voor het grootere publiek een tafereel te geven van het leven, de verlichte denkwijze, den heldenmoed van een der voortreffelijkste mannen van zijnen tijd, en tevens de schandelijke, verraderlijke wijze te doen uitkomen, op welke hij, in weerwil van het keizerlijke vrijgeleide, behandeld is. Ook over de vertaling als zoodanig, kan ons oordeel gunstig zijn; eenige opmerkingen, die wij den geachten en verdienstelijken bearbeider zouden maken, zoo hij nog leefde, houden wij thans terug.

Maar ongunstig moeten wij oordeelen over de uitvoering. Behalve dat de druk niet zeer oogelijk is, verdient de correctie den naam van slordig. Slechts een regel drie vier halen wij letterlijk aan, ten bewijze, dat wij niet on-

[p. 829]

verdiend gispen. ‘Bondgenooten van Rome noemen wij allen, vooral in onzen tijd, die of op een staatkundig, of op een wetenschappelijk, of op een natuurkundig terrein zich bewegen en de wapenen tegen het Christendom keeren. Niet omdat zij het blood hierarchisch beginsel van Romehuldigen. Integendeel, zij spotten met het denkbeeld van kerk Zij erkennen geen geestelijk gezag. Zij verwerpen zelfs het Chistendom en belagchen het geloof aan eene bijzondere Goddelijke openbaring.’ (bl. 206.)