Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Keurdichten uit de XVI^de Eeuw. I. Jonker Jan van der Noot, met een berigt over zijn leven en zijne werken, alsmede een Glossarium der bijzonderste verouderde woorden, uitdrukkingen en taelvormen, door K.F. Stallaert. Te Gent, ter boek- en steendrukkerij van J.S. van Doosselaere, en te Amsterdam, bij H.J. van Kesteren. 1857. f 1-50.

‘De oude weelde was verdwenen: de weelde van later dagen was nog niet doorgekomen. - - Ons gemeenebest was toen in een tusschenstaat’, wordt zeer juist door Mr. j. van lennep opgemerkt in zijn Pleegzoon aangaande de zestiende eeuw. En die periode was niet alleen voor het private leven der burgers van onze republiek, niet alleen voor de publieke positie van ons land een tusschenstaat. In alles waren groote schreden van achteruitgang gedaan, en niet het minst droeg de vaderlandsche letterkunde daar blijken van. Vreemde invloed had

[p. 802]

op de volkstaal niet minder dan op de staatszaken gewerkt, had veel van wat in vroeger tijd opgebouwd was, afgebroken, en dreigde de kostbaarste bezitting des volks, zijne taal, met vernietiging. Maar in Pandora's doos bleef de hoop achter; er waren omstandigheden, waarvan nog herstelling te wachten was; sommigen klemden zich daaraan vast, poogden zoo veel in hun vermogen was, de bouwvallen der taal voor geheele slooping te bewaren. Zij ijverden voor de landstaal en trachtten anderen met dezelfde geestdrift voor die goede zaak te vervullen.

Wat zonder dien ijver van de taal zou geworden zijn, of het genie van een vondel en anderen in staat zou geweest zijn, om - gelijk het nu op de behouden fundamenten het heerlijk gebouw onzer taal opgetrokken, en de bewaarde bouwvallen tot dit doel gebruikt heeft - zelf die grondslagen te leggen; - het valt moeijelijk dit uit te maken. Zonder twijfel is het echter, dat wij aan hen, die in de zestiende eeuw de hand aan onze taal en letterkunde gehouden hebben, en tegen den heerschenden tijdgeest, die de taal met vernietiging dreigde, het pantser hebben aangegord, grooten dank verschuldigd zijn. Is hetgeen zij geschreven hebben gebrekkig - men waardere het wegens het edele doel, dat de schrijvers voor oogen hadden, wegens de rijke vruchten welke hunne ijverige pogingen gedragen hebben; kan het meerendeel hunner geschriften niet onder de aangename lectuur gerekend worden, men stelle al wat uit de pennen dier taal-bewaarders gevloeid is, op hoogen prijs wegens zijn historisch belang.

Na hetgeen ik geschreven heb, zal het den lezer der Vaderl. Letteroefeningen niet bevreemden, wanneer ik mijne groote ingenomenheid met eene onderneming als die van den Heer stallaert te kennen geef; en het is niet alleen met zijn plan, maar ook met de uitvoering daarvan (voor zoo verre daarvan de proeven voor mij liggen), dat ik zeer ben ingenomen. Met eene uitmuntende Inleiding op eene bloemlezing uit de gedichten van Jonker jan van der noot, welke een berigt aangaande diens leven en werken bevat, zijn de eerste twintig bladzijden dezer eerste Aflevering gevuld. De Heer stallaert toont zich daarin een groot ijveraar voor de goede zaak welke hij voorstaat, het behoud niet alleen, maar de verdere ontwikkeling der Vlaemsche tael in zijn vaderland; zijn ijver

[p. 803]

vervoert hem echter niet zoo ver, om de letterkundige producten der zestiende eeuw, welke hij gaat uitgeven, als modellen van smaak en vorm aan te prijzen, en op 't voetspoor van een zeer bekwaam beoefenaar onzer taal en letterkunde hier te lande, zijn uil voor een valk te houden: Integendeel; de Heer stallaert zegt in zijne Inleiding: ‘De letterkunde der zestiende eeuwe is overigens mede een eerbiedwaerdig uitvloeisel van onzen nationalen geest; een spiegel, in welken, ofschoon die eenigszins overwasemd zy, het ons nuttig zyn kan te turen; zy is immer eene schakel, al is deze beroest, tusschen heden en gisteren, tusschen de onafgebroken reeks van ons handelen en denken als volk; zy is mede een dier weinige zuilen van den heerlyken bouw onzer vaderen, welke door de vernielende zuiderwinden eenigermate verschoond zyn gebleven, en die zuile moet in eere gehouden worden, laet ze dan bemost zyn en begruisd.’ Eenige regels vroeger erkent de Heer stallaert, dat ‘de Nederlandsche letterkunde in de zestiende eeuw geen dier sieraden heeft opgeleverd, welke aen het nageslacht als voorbeelden van smaek en vorm, als pronkstukken van schepping of waerneming kunnen aengeprezen worden.’ In dien onpartijdigen geest wordt ook over de werken van Jonker jan van der noot geoordeeld. Wel worden de goede hoedanigheden van 's jonkers werk aangetoond en geprezen, maar de gebreken worden in 't geheel niet over 't hoofd gezien. In de bloemlezing vindt de lezer van dit boekje gelegenheid om hetgeen de Heer stallaert aangaande van der noot's verzen heeft opgemerkt, aan die gedichten zelve te toetsen, en ik houd mij overtuigd, dat ieder zich bij het gevoelen van den Heer s. zal nederleggen, en bij het vele gebrekkige in die gedichten, veel waarlijk goeds niet over het hoofd zal zien.

De bloemlezing wordt gevolgd en het boekje besloten met een ‘Glossarium, of lijst der bijzonderste verouderde woorden, uitdrukkingen en taelvormen, voorkomende in van der noot's Olympiados en Poëtische Werken; als bijdrage ter vollediging van plantyn's en van kiliaen's Woordenboek;’ dit Glossarium getuigt van de naauwgezette studie van den Heer s., en hoewel ik bij menige opmerking in zijn gevoelen niet deelen zou, zij hem ook hieromtrent de lof geschonken, dien hij ten volle verdient.

Met verlangen zal zeker ook het Nederlandsche publiek naar

[p. 804]

de tweede Aflevering dezer Keurdichten uitzien, waarin janbaptista houwaert en zijne werken zullen behandeld worden, en welke eveneens van een Glossarium zal zijn voorzien.

De Gentsche pers van den Heer van doosselaere levert goed werk.
d.