Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 792]

Octaviae Querela. Carmen, cujus auctori Johanni van Leeuwen, e vico Zegwaart, certaminis poëtici praemium secundum e legato Jacobi Henrici Hoeufftadjudicatum est in consessu publico Academiae Regiae Scientiarum, die 9 Martii anni 1857. Amsterdam, apud C.G. van der Post. 1857. In gr. 8vo. 14 bl. f :-50.

Octavia, dochter van Keizer claudius en messalina, door hare stiefmoeder agrippina in den prillen kinderlijken leeftijd van elf jaren aan haren gedrogtelijken zoon nero uitgehuwelijkt, maar door dezen ter gunste van poppaea verwaarloosd, werd, nog maar twintig jaren oud, het slagtoffer van den moordlust haars echtgenoots. Hoewel de dochter van een onnoozelen vader en eener moeder, die in losbandigheid van zeden door geene vrouw ooit overtroffen werd, genoot octavia niet te min de algemeene achting en het algemeene medelijden. Acht jaren lang was zij keizerin geweest en vrij gebleven van het vreeselijk zedebederf, dat het paleis der caesar's besmet had, toen nero haar verstiet, en onder bewaking van krijgslieden naar het eilandje Pandataria (thans Vendotena) verbande. Maar weinige dagen was zij daar, toen hij bevel gaf, haar te dooden. Dit geschiedde door het openen harer aders, maar het bloed vloeide te langzaam; - een heet bad verhaastte haar einde.

Voorwaar een vrouwelijk leven, 'twelk alle vereischten voor een treurspel, althans een klaagzang, in zich vereenigt, en waaraan alleen ontbreekt, dat de geschiedenis te bekend is en te veel walgelijks bevat om hare horreurs in een dichterlijk aesthetisch gewaad te kleeden. De klassieke Oudheid heeft ons niets dergelijks nagelaten, als schaamde zij zich hare taal te leenen aan een dichtstuk, waarin een nero vereeuwigd zou worden. Slechts de meesterlijke hand van eenen tacitus, die de waarheid niet wil bedekken, noch verbloemen, heft het gordijn op, en laat ons een tooneel aanschouwen, over welks verschrikkingen achttien eeuwen hebben geijsd.

De Heer van leeuwen, wiens Latijnsche Muze hem geene rust laat, heeft het tragische der historische figuur dezer octavia juist erkend, en haar tot hoofdpersoon van een gedicht gekozen, waarmede hij andermaal naar den prijs van hoeufft's

[p. 793]

legaat heeft gedongen en andermaal den tweeden prijs mogt behalen.

In dit Tijdschrift, N^o. IV van dezen jaargang, werden de Carmina van v.l., die in 1856 bekroond waren, aangekondigd. Wat daar in 't algemeen van de Latijnsche poëzij gezegd is, beamen wij geheel en al, en vinden het derhalve een grooten vooruitgang, dat de Muze dezes Latijnschen dichters zich nu althans in geen valschen opschik heeft getooid als toen zij b.v. de Heeren der Koninklijke Akademie van Wetenschappen daphnissen c.s. noemde. Niets toch is natuurlijker, dan eene octavia in hare moedertaal te laten klagen over haar lot, dat zelfs bij een misdadig Rome het medelijden wekte. Ook de conceptie van het gedicht is niet ongelukkig noch onpoëtisch. De jeugdige Keizerin, door tacitus nog puella genoemd, bevindt zich in hare ballingschap eindelijk eens alleen en vrij van spionnen. Zij hoort op de eenzame wandeling de nachtegaal zingen, en de klaagtoonen van deze ontlokken ook haar de lang verkropte klagten. Haar leven, haar droevig leven, waarmede eene agrippina en een nero speelden, was niet benijdenswaard. Deze Augusta was minder dan eene slavin. Maar ziet, - eensklaps ontdekt ze hare moordenaars, die haar zoeken, en gaat zij hun te gemoet met deze kloeke woorden:

‘En pectus, famuli: domino me dicite vestro

Quam tremet ipse brevi, non tremuisse necem.’

Wij missen hier echter de historische getrouwheid. Tacitus (Annal. XIV, 63, 64) schrijft haar wel degelijk een sterken doodsangst toe, dien wij niet van lafhartigheid kunnen vrijspreken: ‘cum jam viduam se et tantum sororem testaretur, communesque Germanicos, et postremo Agrippinae nomen cieret, qua incolumni, infelix quidem matrimonium, sed sine exitio pertulisset. Restringitur vinculis, venaeque ejus per omnes artus exsolvuntur: et quia pressus pavore sanguis tardius labebatur, praefervidi balnei vapore enecatur.’ Een doodsangst, geenszins onnatuurlijk en overeenkomende met dien hare moeder, de ontuchtige messalina, bij haar sterven openbaarde, maar toch niet heldhaftig, niet als van de heldinnen der Grieksche tragedie. Wij zouden juist daarom de voorkeur gegeven hebben aan de historische voorstelling der zaak en het dichterlijke

[p. 794]

van het onderwerp gevonden hebben in dat bitter klagen, dat meisjes-achtig smeeken aan nero's beulen, na zich een oogenblik vrij en onbespied te hebben gevoeld. Wezenlijke grootheid van geest kan men aan deze octavia toch niet toeschrijven. Immers bij gelegenheid der vergiftiging van haren broeder britannicus getuigt de harde, maar waarheidlievende tacitus van haar: ‘Octavia quoque, quamvis rudibus annis, dolorem, caritatem, omnes adfectus abscondere didicerat. Ita post breve silentium, repetita convivii laetitia.’ (Ann. XIII, 16.)

Als Latijnsch dichtstuk, d.i. als proeve van Latijnsche prosodie en versificatie, als navolging der Ovidiaansche en Tibulliaansche elegie willen wij het werk des Heeren van leeuwen thans niet beoordeelen. Dat heeft de Commissie der Koninklijke Akademie reeds gedaan, en voorzeker beter gedaan, dan wij zouden vermogen. De indruk, wij ontveinzen het ons niet, is gunstiger van de Octavioe Querela, dan dien de Lycidas en de Musoe invocatio bij de lezing maakten; wij vinden, dat de poëzij hoogere waarde heeft, al moge de versificatie minder vloeijend en hier en daar duister zijn. Waarschijnlijk echter ligt de oorzaak van dit laatste grootendeels in de historische toespelingen, die de lezer zich niet oogenblikkelijk herinnert, en die hem spoedig naar zijnen tacitus en suetonius doen grijpen.

Van ganscher harte wenschen wij den Heer van leeuwen bij een volgend concours den eersten prijs toe. Zijn ijver en zijn aanleg maken hem, onzes inziens, dat loon waardig.
k.