Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Beschouwingen van den Gezondheidstoestand van Nederland en bijzonder van Middelburg; door A. Caland. Te Middelburg, bij Gebroeders Abrahams. 1857. In gr. 8vo. II, 43 en VI bl. f :-25.

Dat de gezondheidstoestand van Zeeland bij de meeste andere provinciën van ons vaderland ongunstig afsteekt, is te allen tijde beweerd geworden, zonder dat men voor die meening eenen anderen grond, dan het algemeen gerucht en het traditioneel gezag wist aan te voeren. Uit bovenstaand geschrift, door den Heer caland aan zijne medeleden van den Middelburgschen Gemeente-raad aangeboden, blijkt nu feitelijk, dat men, met het oog op den levensduur en de gezondheid der bewoners, zoowel over Zeeland in het algemeen, als over Middelburg in het bijzonder, niet ten onregte een ongunstig oordeel heeft uitgesproken. Wanneer immers van de 1000 te Middelburg geboren kinderen, binnen het eerste jaar na hunne geboorte, 333 sterven, terwijl die sterfte te Leeuwarden, op

[p. 775]

een gelijk getal, slechts 175 bedraagt, of als de gemiddelde levensduur in Zeeland voor de mannen 26⅔ en voor de vrouwen 29½ jaren bedraagt, terwijl in de provincie Limburg door de mannen gemiddeld ruim 40 jaren en door de vrouwen bijna 41 jaren bereikt worden, dan moet men erkennen, dat de Zeeuwsche eilanden en inzonderheid Walcherens hoofdstad, in vergelijking met de overige provinciën en groote steden van ons vaderland, voor allezins ongezond moeten gehouden worden. De door den Schrijver medegedeelde statistiek, uit de geboorteen sterflijsten, in verhouding tot de bevolkingslijsten opgemaakt, laat in dat opzigt geenerlei onzekerheid over. Jammer is het echter, dat niet het tijdvak of het getal jaren, waarover zich die berekening uitstrekt, werd opgegeven. Dat het slechts weinige tientallen geweest zullen zijn, is zoowel wegens de onvolledigheid der vroegere, bij den burgerlijken stand gehoudene, registers, waarschijnlijk te achten, als ook wegens de door den Schrijver gemaakte opmerking, dat de te Rotterdam en Dordrecht gehoudene sterflijsten wel eene nog ongunstiger sterfteverhouding doen kennen dan die van Middelburg, doch dat dit niet het geval blijft, als men in beide eerstgenoemde steden, waar de cholera herhaaldelijk talrijke slagtoffers eischte, het getal der daaraan bezweken personen van het bedrag der gestorvenen aftrekt. Dan zou het, naar zijne meening, vermoedelijk blijken, dat Middelburg als de allerongezondste stad van geheel Nederland beschouwd moet worden. ‘Van waar zulk een allertreurigste toestand van Zeelands hoofdplaats?’ De beantwoording dier vraag maakt den hoofdinhoud van het geheele geschrift uit, en het blijkt daaruit duidelijk, dat men vroeger ten onregte oorzakelijke momenten beschuldigd heeft, die niet in werkelijkheid bestaan, en daarentegen andere heeft over het hoofd gezien, wier gezamenlijke werking voor allernadeeligst moet gehouden worden. Het dikwijls herhaalde gezegde b.v., dat de kruin van den Westkappelschen dijk gerekend wordt ter hoogte te zijn van de wijzerplaten van den Abdijtoren te Middelburg, heeft het denkbeeld doen ontstaan, dat men aan deze, tamelijk in het midden van het geheele eiland gelegene stad eene zeer lage ligging moet toekennen. Dit is niet te min eene groote dwaling, en de Schrijver heeft, om dit duidelijk te doen uitkomen, aan zijn boekje eene Tabel toegevoegd van de hoogte-

[p. 776]

ligging der stad Middelburg boven de Noordzee en boven het landwater van Walcheren, dat de stad in hare vestgracht omringt. Die tabel werd opgemaakt uit de waterpassing van den Heer l. janse, b.z., te vinden in het Archief van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Daaruit blijkt, dat Middelburg niet slechts op een gemiddeld hoog, maar zelfs op een zeer hoog terrein, zoowel boven den stand van het zeewater in hare buiten- en binnen-havens, als boven den gemiddelden stand van het landwater of zoete water ligt. Wij kunnen en mogen daaromtrent geene bijzonderheden vermelden, en achten het evenzeer onnoodig, de slotsom der uitkomsten mede te deelen, waartoe het onderzoek van den Schrijver geleid heeft. Moge de belangstellende lezer haar liever uit het geschrift zelve opmaken. Wij bevelen het daartoe ruimschoots aan, en spreken als ons eind-oordeel uit, dat de Schrijver door de uitgave zijner Beschouwingen een belangrijk supplement geleverd heeft op de, in het laatst van het vorige jaar uitgegeven, Proeve eener geneeskundige plaatsbeschrijving van de stad Middelburg, hoofdplaats der provincie Zeeland, door a.a. fokker en j.c. de man, Medicinae Doctoren aldaar; in het Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, zevende jaargang, 1856, Augustus en September, bl. 41-136.