Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Cadsandria. Zeeuwsch-Vlaamsch Jaarboekje voor het jaar 1857, verzameld door J.H. van Dale. Vierde jaargang. Te Schoondijke, bij A.J. Bronswijk. 1857. XXVI en 226 bl. f :-90.

Heeft de zeer late verschijning van Cadsandria niet voordeelig gewerkt op papier en druk, de inhoud heeft noch in hoeveelheid, noch in gehalte bij dien van vorige jaargangen verloren.

Vooraan prijkt eene fraaije afbeelding van het nu afgebroken hof te Zande, volgens de aanteekeningen van l.c. meijer,

[p. 729]

vroeger een klooster, op het einde der twaalfde of in het begin der dertiende eeuw gesticht, door de Staten van Vlaanderen in 1575 (?) aan willem I met al de daartoe behoorende goederen in het Halster-ambacht toegewezen, en sinds 1645 het eigendom van zijn Huis gebleven. - De hier aangebodene Stukken, van meerdere en mindere waarde, verdienen over het geheel de opneming. Dat van den Verzamelaar: ghijsel hebberecht, vermaner bij de Doopsgezinde Gemeente te Aardenburg, doet de middelen kennen waarvan men zich vóór twee eeuwen meende te moeten bedienen ter handhaving van de Kerkleer omtrent de Drieëenheid, de Godheid van christus en zijne voldoening voor de zonden, tegen het Socianismus, dat zich vooral onder en door middel van menno simons' volgelingen scheen te verspreiden. Het onderzoek van dezelfde hand over den mislukten aanslag op Aardenburg, den 31^sten Januarij 1641, stelt het gebeurde buiten twijfel, ofschoon de Archiven der stad er van zwijgen. - Is in onze dagen de aandaeht gevallen op het vroeger verblijf der Egyptenaars of Heidens hier te lande, de Heer h.q. janssen levert daartoe eene Bijdrage door een berigt van hun vertoef te St. Anna ter Muiden in 1555 en 1556, waar zij, ofschoon men zich zoodra mogelijk van die lastige gasten zocht te ontslaan, echter meer mededoogen ondervonden dan elders gewoonlijk het geval was. Ligt over de herkomst, lotgevallen en zeden van dat zwervend volk een sluijer, voortgezette nasporingen, zoo onder ons als in landen waar zij nog gevonden worden, zal dien mogelijk opheffen. - Welkom zullen dezer dagen zijn de herinneringen van hetgeen in den tiendaagschen veldtogt in het westelijk deel van Zeeuwsch-Vlaanderen is voorgevallen, door Dr. h.j. callenfels, die voor een deel ooggetuige, buitendien in de gelegenheid was om veel te vernemen, ofschoon dan het daar voorgevallene met hetgeen elders plaats had, in belangrijkheid niet is te vergelijken, en op den afloop minderen invloed oefende. Aan den vroeger zoo verheerlijkten, later zelfs van ontrouw verdacht gehouden Kolonel ledel wordt de hem toekomende lof niet onthouden. De volgende schets van zijn karakter geeft den sleutel omtrent het raadselachtige dat men in eenige zijner bestellingen zag: ‘Hij was meer geschikt om onder regtstreeksche bevelen te handelen dan om zelf bevel te voeren. Meer moed dan bedaardheid en beleid bezittende, was hij hevig in

[p. 730]

den aanval, maar berekende niet alle kansen, waardoor men hem dan ook ligtelijk van plan kon doen veranderen.’ Zijn Adjudant van andringa de kempenaar treedt in een vrij dubbelzinnig licht op. Intusschen welk eene verandering sinds vijf-en-twintig jaren! Wie had in 1831 kunnen voorzien, dat Belgische en Hollandsche Dichters elkander broederlijk de hand zouden reiken, en dat ook van dezen toonen zouden gehoord worden voor leopold van saksen coburg! Dit geschiedt in de hulde aan jan van rijswijk toegezongen door g.p. roos, terwijl prudens van duyse een Vlaamsch vertellingsken: de Kwezel, levert. Wat bij de gedwongen vereeniging der twee in vele opzigten verschillende volken niet gelukken wilde, en van hooger hand aanbevolen nimmer zoude gelukt zijn, wordt nu, na het bekoelen der hartstogten, vrijwillig gedaan. - Een minder vriendelijken geest ademt het proza-stuk van p. de kok: de Saltsburgsche Emigranten, dat de schuld van hunne grootendeels mislukte nederzetting in het Sluische Vrije ten jare 1733 hoofdzakelijk op hen werpt. Het nader onderzoek en de beslissing van de zaak in geschil aan wie in het bezit der daartoe vereischte bescheiden zijn, overlatende, is het ons toch voorgekomen, dat meerdere kalmte bij den Schrijver dezer Bijdrage tot eene bedaarder en onpartijdiger navorsching zou geleid hebben. Bij al zijne ingenomenheid tegen de Saltsburgers, ziet hij zich echter gedwongen te erkennen, dat de ingezetenen, de zaak te ligt achtende, geene zekere en eenparige middelen beraamd hadden ter voorziening in de kosten van de vestiging der Emigranten, die, reeds bij hunne aankomst met een ongunstig oog beschouwd, eene behandeling ondervonden welke veel te wenschen overliet. Hadde de Auteur zich bovendien kunnen verplaatsen in den toestand van om de belijdenis des Evangeliums verdreven menschen, die, na eene lange en moeijelijke reis, in een oord aanlandden waar hun alles vreemd was en waar velen hunner het slagtoffer van het klimaat werden, hij zou zich hunne ter neêrgedrukte gemoedsgesteldheid hebben kunnen verklaren, en zich zeker van schimpredenen op hunne armoede hebben onthouden. Armoede is toch geene schande, en waar zij om christus' wil geleden wordt, eene eer. - De herinneringen aan Aardenburg, door b.ph. de kanter; Mijne reis naar een dierbaar huis, door h.j.b.; en Rust in vrede, aandenken aan mijne oudste zuster, door e.f.h.

[p. 731]

de wolf, doen het verstand en hart van hunne Vervaardigers eer aan; terwijl ook met genoegen zullen gelezen worden: Zaamslag in zijnen vroegeren toestand beschouwd, door j. van der baan; Petrus Hondius, door a. walraven, en Vader en Zoon, door h.m.c. van oosterzee, benevens de poëtische ontboezemingen van a. de ligny; De Schemeravond, door j. jobse, en De Sterren, door vrouwe david, geb. van peene.

Onder de gedenkdagen, niet zoo rijk als die der laatste twee jaargangen, en waaronder oude bekenden gevonden worden, staat op 28 Jan. 814: karel de Groote overleden, en op 14 April 1533: Prins willem I geboren, die wij meenen, dat onder de overigens uitsluitend op Zeeuwsch-Vlaanderen betrekking hebbende personen en gebeurtenissen niet behooren. De eerste predikatie te Waterland-Kerkje is volgens dezen kalender gehouden op den 3^den Maart 1675, doch volgens die van 1854 en 1855 op den 3^den Maart 1674. - De Cadsandria vervolge haar loffelijk spoor, maar late, aan hare belofte getrouw, een volgend jaar niet zoo lang op zich wachten!