Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De Kerkelijke Strijd bij de Nederduitsche Hervormde Gemeente te Middelburg, sedert de maand September 1855; bevattende onder anderen de tusschen den Kerkeraad, het Collegie van

[p. 715]

Heeren Predikanten en 's lands Regering gewisselde stukken. Door vrienden der waarheid. Met een Voorwoord van A.P.A. du Cloux, Predikant te 's Grevelduin Capelle. Te Rotterdam, bij G.B. Poeschmann. 1857. In gr. 8vo. VIII en 88 bl. f :-65.

Een schotschrift, dat de moeite der kritiek niet waard was, zoo niet de daarin verhandelde zaak eenig historiëel belang bezat.

Die zaak is deze: Toen het Klassikaal bestuur van Harderwijk bij de Synode protest inleide tegen de uitspraak hunner Amsterdamsche ambtgenooten in zake meyboom en zaalberg, verleende het Klassikaal bestuur van Middelburg - of wel de Klassikale vergadering, want de ‘vrienden der waarheid’ schijnen het een met het ander, en beide weder met het collegie van Predikanten te verwarren - daaraan zijne adhaesie. Ook nog een later adres, ten dezen aan de Synodale Commissie gerigt, vond bij twee Middelburgsche Predikanten bijval. Zij achtten zich echter deswege natuurlijk niet gehouden om nu verder al wat van de Synode kwam, ook al was 't in hunne oogen goed, uit loutere partijschap te verwerpen, en traden alzoo eerlang op in de Synodale toga. ‘In de Oost Kerk ontstond daardoor eene niet geringe beweging, waardoor verscheidene gemeente-leden het Kerkgebouw verlieten; en van dien tijd af werden vele getrouwe kerkgangers gemist’: de Predikanten immers, overeenkomstig 's Heeren Woord gehoorzaam aan wie over hen gesteld waren, hadden bij de onder hen gestélden geene concessie aangevraagd! Daarom werd dan ook in een adres van 107 manslidmaten met vrome onbeschaamdheid van hen gevergd, dat de toga, naardien zij bepaaldelijk als uitvloeisel der synodale handelingen - deze woorden zijn óók in 't adres met kapitale letters uitgemonsterd - tot ergernis verstrekte, weder zou worden afgeschaft. Hadden de Predikanten aan dezen eisch voldaan, dan waarlijk hadden zij daarmeê geconstateerd, eene blinde partijzucht als bestanddeel der Christelijke Godsdienst te erkennen. 't Strekt hun tot eere, dat zij er anders over dachten, en van die gedachte zich niet lieten afbrengen door een nieuw adres; tot kenschetsing waarvan het genoeg zal zijn onzen lezers mede te deelen, dat daarin op de toga, als ‘onmisbaar

[p. 716]

gewaad voor trouwelooze voorgangers’, de plaats van Jesaja (iii:24) wordt toegepast: ‘En het zal geschieden dat er omgording eens zaks in plaats van eenen wijden rok zal zijn.’ Intusschen was er bij den Kerkeraad een tegen-adres vóór de toga van 104 manslidmaten ingekomen, 't welk echter door de 107 in 't gevoel hunner meerderheid met gepaste versmading wordt bejegend. Maar hoe hunne ergernis ten toppunt rees, toen nu eerlang Ds. zijnen eene Soirée Littéraire et Musicale bijwoonde, Ds. ten kate de stoutheid had om ten behoeve eeniger rampspoedige leden zijner gemeente zijn hoog ernstig leerdicht Dood en Leven in de concertzaal voor te dragen, en eenige andere predikanten, dit noodlottig voorbeeld volgende, in eene Soirée Littéraire et Musicale ten behoeve hunner Diakonie-armen optraden! De 107 mannen, niet lettende op de reeds voorlang ter hoogster instantie gevallen uitspraak: ‘Zoo gij geweten hadt wat het zij: Ik wil barmhartigheid en niet offerande, gij zoudt de onschuldigen niet veroordeeld hebben’, meenden zich meerendeels wel niet te mogen voegen bij de sectarische predikers - die, wetende dat in troebel water goed visschen is, ijlings uit Rotterdam, Dordrecht en Vlissingen overkwamen en binnen Middelburg twee nieuwe gemeenten, eene ‘onder het kruis’ en eene ‘van van dijke’ stichtten, maar beproefden eene sectarische onderneming op hunne eigen hand. Zij kochten een kapitaal huis op de Rouaansche Kade, rigtten het in tot een kerkgebouw, en verzochten daarop van Z.M. den Koning, dat, daar zij in 't Hervormd Kerkgenootschap wilden blijven, maar alleen een afzonderlijk Predikant beroepen, aan dezen de regten zouden verzekerd worden, bij art. 165 en 168 der Grondwet toegekend. Hierop een afwijzend antwoord ontvangende, vermits het met art. 165 strijdig zijn zou, indien ‘er naast de bestaande Nederduitsche Hervormde Gemeente te Middelburg eene andere Kerkelijke Gemeente onder denzelfden naam wierd erkend’, wijzigden zij hunne eerste aanvrage in zóóverre, dat zij, van de bezoldiging uit 's Lands kas afziende, zich tevreden stelden, zoo hun leeraar slechts ‘door het Gouvernement als zoodanig erkend bleve en mitsdien zijn radicaal als Leeraar in de Hervormde Kerk behield’, waarop de Regering hun wijselijk te kennen gaf, dat zij ‘geen invloed uitoefent op aangelegenheden van zuiver Kerkelijken aard, en de erkentenis van Regeringswege dus niet kan

[p. 717]

strekken om aan predikanten het behoud van hun radicaal te verzekeren’. Dus andermaal het hoofd stootende, zijn zij te rade geworden, eene ‘Nederlandsche Vereeniging van vrienden der waarheid’ op te rigten, wier hoofdwerkzaamheid het zijn zal, bij de Regering aan te houden, dat zij ‘de door Haar in 1816 aangestelde Synode’ tot haar pligt brenge of ontbinde: mag echter zoo min dit als iets anders hun baten, dan zullen zij ten laatste vrijmoedigheid tot afscheiding vinden.

Wanneer wij hier nu nog bijvoegen, hoe men in dit geschrift met goedkeuring vermeld vindt, ‘dat bij de Nederlandsche Gereformeerde gemeente te Elberfeld de phil. doct. v.d. heydt, wegens deelneming aan een concert, van het Avondmaal en het ambt van opzigter is uitgesloten geworden’; hoe het blijkbaar als eene straffe des Hemels wordt beschouwd en medegedeeld, dat een der Middelburgsche Leeraars, door het overlijden van zijn jongste kind ‘na eene ongesteldheid van slechts twee dagen’, verhinderd is geworden zijne spreekbeurt in de bovengenoemde Soirée te vervullen, hoe in een der adressen aan Z.M. een verdienstelijk Zeeuwsch Predikant op de hatelijkste wijze en zonder noodzaak wordt uitgeduid als ‘zekere gepatenteerde zaakwaarnemer’; hoe de ‘vrienden der waarheid’ de namen hunner medestanders zorgvuldig verbergen en die hunner tegenstanders zonder de minste kieschheid voluit noemen; en hoe dit alles n.b. bekroond wordt met eene vrome vermaning tegen ‘persoonlijke verbijting en verkettering’, dan gelooven we, dat we onzen lezers den geest dezer Schrijvers en hunner mede-adressanten vrij goed hebben doen kennen. Zij echter weten niet, van hoedanigen geest zij behoorden te zijn.

Toch, in één opzigt (en misschien wel in meer soortgelijke) noemen we de lezing van dit pamflet nuttig. Menig Leeraar namelijk ziet hier als in een trouwen spiegel, welk lot hem te wachten staat, wanneer hij - zijne roeping, al is 't dan ook uit welmeenende beginsels, miskennende - zich door zijne gemeente leiden laat, in stede dat hij háár leide. Verwende kinderen, aan wie men vroeger den vinger heeft gegeven, vorderen met der tijd de geheele hand, en is men dan genoodzaakt hun die te weigeren, dan zijn ze juist het felst gebeten op wie hen verwend hebben; want tegenover dezen, meenen ze, zijn zij in hun goed regt.

[p. 718]

Overigens, welken toon men in dit boek aangeslagen zal vinden, laat zich met tamelijke zekerheid vooruit berekenen, wanneer het ons op den titel wordt aanbevolen als voorzien met een ‘Voorwoord’ van den beruchten du cloux, den waardigen geestverwant der de cock's en scholte's van 1833, die, als de salamander, zich liefst in 't element des vuurs schijnt te bewegen. Wanneer wij hem hier hooren praten van ‘zich te laten uitwerpen en met geweld uitzetten’, dan voelen we ons geneigd en geroepen, hem eerstens te herinneren het spreekwoord: ‘Zoo als de waard is, vertrouwt hij zijne gasten’; en tweedens aan het epigram van staring, waar de dichter den titel: Verkeerd Bejag boven schreef:

Ik hits de Levenden verkettrend aan elkaâr:

Ik trek de Dooden in hun grafsteê nog bij 't haar,

En ga gerust langs straat; mijn arbeid is verloren!
Och, menschen, sloeg mij toch een heldre klink aan de ooren

Ten lange leste Martelaar!

v.p.