Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Hertha, door Frederika Bremer. Vertaald door C.M. Mensing. Twee Deelen. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1857. In gr. 8vo. IV en 467 bl. f 4-80.

Eene beroemde Schrijfster, een goede Vertaler, een soliede Uitgever! Wat wil men meer waarborgen voor iets goeds? Men moet echter erkennen, dat het met den roem van f.b. gaat als met een meisje boven de dertig. Haar vrouwelijk schoon moge niet minder zijn dan vóór 12 jaren, fureur kan ze niet meer maken.

Ween met de weenenden, en dweep met de dweepers, en dus ook met f.b., - dan is alles goed; maar wie een meer koud hoofd heeft kan niet in allen deele zoo ingenomen zijn met de Zweedsche. - Het is zoo, de lof komt haar toe, dat ze met fijnen tact tooneelen des dagelijkschen levens en der Zweedsche natuur weet te schilderen, dat ze naar der vrouwen wijze dikwijls als bij intuitie diepe blikken slaat in sommige schuilhoeken van het menschelijk hart: - maar het weefsel van eenen roman volledig af te spinnen, is haar wel eens wat te veel moeite; en zij behelpt zich soms met zeer fantastische invallen, en weinig zamenhangende episoden. Ook houdt zij

[p. 694]

veel van philosopheren, maar op dat veld is zij niet zoo goed te huis, als eene goede Hollandsche vrouw in hare linnenkast: zij is eene aardige denkster, maar geheel eene vrouwelijke denkster. Zij is rijk aan treffende opmerkingen en lieve idéën, maar ze kan die beter opwerpen, dan uitwerken; - zij wil er wel goed mede stichten, maar welk goed en op welke wijze is haar, dunkt mij, niet zoo helder.

Ook de bovengenoemde roman, kan hiervan weder ten voorbeeld strekken. Het is een klaaglied over het lot der vrouw in de tegenwoordige, maar vooral in de Zweedsche maatschappij, wat zij hier in den mond neemt, en eene prediking, dat haar lot worde verbeterd, en haar werkkring veredeld. Vele gedachten, die zij hierover uit, zijn zoo diep gevoeld, dat ze wel uit het gemoed der S. zelve zullen gegrepen zijn, wier positie en ontwikkeling haar in dit opzigt wel eenig gemis zal doen gevoelen. Maar veel verder dan zulk gevoel van gemis komt zij niet, en men blijft vragen, wat ze dan eigenlijk wil. De heldin hertha, de vertegen woordigster dezer theorie, eischt beter onderwijs en meerdere vrijheid voor de vrouw, en idealiseert veel over een ruimeren werkkring, die haar toekomt; maar waarin dat onderwijs, en waartoe die vrijheid, en vooral waarin die werkkring eigenlijk bestaan zal, dat schijnt zij niet genoeg met bedaarde zinnen overlegd te hebben. Want, als die werkkring gevonden moet worden in eene inrigting tot onderwijs, zoo als hertha die oprigt, wat zal dat beduiden? Ik begrijp niet, hoe de S., die zelve in de hoofdstad haars vaderlands aan het hoofd staat van een opvoedings-instituut, zulke idealistische en weinig praktische denkbeelden daarover hebben kan. Hoe lief hare idealen ook zijn, en met hoeveel welgevallen ze ons ook weet voor te stellen, wat groot nut hertha door die school verspreidt, ik kan mij zulk onbestemd onderwijs en zulk eene engelachtige institutrice wel op het papier, maar niet in werkelijkheid denken.

Hertha zelve moet de modelvrouw wezen, een sprekend bewijs van de behoeften en krachten, die in de vrouw sluimeren, en zij is ook een interessant en zorgvuldig bewerkt beeld. Maar als men de hertha van de laatste Hoofdstukken met ‘het positieve meisje’ vergelijkt, wat in het begin ons wordt voorgesteld, dan moet men erkennen, dat dit model

[p. 695]

gaandeweg nog al wat geperfectioneerd wordt. En bovendien met al hare positiviteit is zij toch soms zoo sentimenteel en fantastisch, dat men niet weet, waar ze heen wil. - Daarentegen zijn de andere vrouwelijke personen, die nevens haar opgevoerd worden, op ééne uitzondering na, zeer weinig geschikt, om die hoogere roeping der vrouw te bewijzen. - Wat het meer artistische gedeelte, en de zoogenaamde intrigue betreft, ook hierop valt wel het een en ander aan te merken. Hertha moge een engel zijn, zij behoort tot die soort van engelen, welke men bewondert, ja! maar waarop men niet verlieft, en vooral niet zoo smoorlijk als yngve dat doet. Even vreemd is hare sterke liefde voor hem: hij heeft zeer vele lieve en schitterende eigenschappen; maar eigenlijk geen kerakter; men weet niet wat men aan hem heeft. En, hoe een meisje bij eene zoo drukke en negatieve opvoeding, zoo verheven en fantastisch worden kan, is mij een psychologisch raadsel. Ook zijn die ontzettende droomen, die ze droomt, met hunne symbolische beteekenis, een vreemd middel om beschouwingen en gedachten in te lasschen.

De persoon van den ouden falk is met weinig studie behandeld. Zulke karakters moeten goed ontleed en van alle zijden voorgesteld worden, om, èn waarschijnlijk, èn leerzaam te zijn. Over dat geheele huisgezin ligt een waas van geheimzinnigheid. Slechts stuksgewijze en dan nog vrij onvolkomen leeren wij het kennen.

Mimmi svanberg is eene zeer aardige, mij dunkt de best gelukte; ingeborg uggla eene alledaagsche, en dus goede figuur. Ook Dr. hedermann, en de Predikant en echtgenoot mogen zich vertoonen. Maar de geesel der spotternij past niet in de zachte vrouwelijke handen der Schrijfster: Mevr. tupplander, Mevr. jőnssen, en vooral Prof. methodius, zijn overdrevene en weinig sprekende caricaturen.

Het hoofdbeloop des verhaals is zeker weinig gekunsteld, maar verraadt ook weinig kunst. Door een brand wordt het stadje Kungskőping in het morele even radicaal hernieuwd als in der tijd Hamburg na den grooten brand, naar het uitwendige gerestaureerd werd. De algemeene nood roept een kolossaal damesgenootschap in het leven, en het is meer dan opmerkenswaard om te zien, wat al goeds dat genootschap uitwerkt. Een nieuw leven schijnt wel in aller aderen gegoten

[p. 696]

te worden, en bij alle inwoners komen allerlei verborgen goede eigenschappen aan het licht. Ach! in de werkelijkheid wordt eene gansche stad zoo spoedig niet gelouterd, al is het ook door nog zoo'n grooten brand.

Nogtans de groote verdienste van f.b. blijft en is ook hier, dat zij weet te boeijen, en op aangename wijze het gevoel gaande maken, zonder enormiteiten: dat een goed hart en zuivere moraliteit aan hare scheppingen ten gronde liggen. Daarvoor mogen wij haar enkele zonden tegen de regelen der kunst, wat idealiseren en fantaseren wel vergeven, en doen dit ook gaarne om den wille van de vele dames, die haar ‘toch zoo interessant’ vinden. Vrij mogen de lieve schoonen met hare Noordsche zuster dweepen en droomen: zij breekt niet af, maar bouwt op, leert en vermaakt.
d-d.