Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Theoretisch-Praktisch Leerboek voor het geregeld denken en uitdrukken der gedachten, als vooroefening voor de verschillende soorten van schriftelijke en mondelinge voordragt. - Vrij bewerkt

[p. 689]

naar het Hoogduitsch van A.A. Heinze, door G.C. Mulder, openbaar Onderwijzer en Kostschoolhouder te Nijmegen. Te Tiel, bij H.C.A. Campagne. 1857. In kl. 8vo. VIII en 226 bl. f 1-:

Een boek dat geregeld leert denken en het gedachte juist leert uitdrukken in de verschillende soorten van spreken en schrijven - ja, zulk een boek zou onwaardeerbaar en onbetaalbaar zijn voor een ieder die prijs stelt op de moeijelijke kunst van wèl spreken en wèl schrijven! Men had zulk een boek maar te bestuderen en de kunst der welsprekendheid ware verkregen!.... Men zou echter kunnen vragen: is het wel noodig, ja is het wel mogelijk zulk een boek te schrijven? Of laat de werking van onzen geest die wij ‘denken’ noemen, door van buiten aangebragte hulpmiddelen zich opwekken, aan den gang brengen en regelen? En is de uitdrukking dier werking door woord en schrift wel vatbaar om aan bepaalde wetten gebonden te worden? Komt hier niet alles aan op het hetgeen wij, bij gemis aan volkomene kennis der zaak, gewoon zijn met den naam van gave der natuur, aangeboren aanleg, aan te duiden? Hoe velen toch, die zonder aanleiding van buiten, en geheel uit zich zelven het vermogen bezitten om over eene zaak zoo geregeld en grondig na te denken, dat deze klaar en duidelijk voor hun geest staat, en die de bekwaamheid daaraan paren om het gedachte geleidelijk aan anderen meê te deelen! Zij zijn door hunne natuurlijke organisatie naar ligchaam en geest tot heldere denkers, tot welsprekende woordvoerders en sierlijke stilisten als gevormd, en zij zetten op al wat zij zeggen en schrijven het merk eener kracht en frischheid, dat bewijst, hoe weinig zij te danken hebben aan hetgeen wij gewoon zijn kunst te noemen. Niet het bestuderen van leerboeken en handleidingen, maar eigen nadenken en werkzame deelneming aan het bedrijvig leven en het verkeer met anderen ontwikkelen en volmaken de gave die in hen ligt, en van daar dat wij hen niet bij uitsluiting onder de bepaalde klassen der geleerden of door klassieke studiën gevormden ontmoeten, maar hen in de meest verschillende standen der maatschappij aantreffen. En hoe velen staan tegenover dezulken, die zelfs in weerwil van hun Latijn en Grieksch, en bij al de hulp hun door redeneer- en redekunst verleend, alleen

[p. 690]

met groote moeite, en dan nog zeer onvolkomen, slagen in de kunst om iets door te denken, hunne gedachten naar eisch te schikken, onder de gepaste woorden te brengen en ze derwijze uit te spreken, dat ze naar inhoud en vorm treffen en overtuigen! Hoe vele zoogenaamde geleerden die slecht spreken, en het nimmer zoo ver brengen, dat zij een stijl schrijven, die de meest gewone eigenschappen, juistheid en duidelijkheid, laat staan, sierlijkheid en bevalligheid, bezit! Zij bewijzen helaas! door onbepaaldheid, verwardheid en omslagtigheid in hunne wijze van schrijven, dat studie en kennis en zelfs eene ijverige beoefening van logica en rhetorica een ledig hoofd niet met denkbeelden kunnen verrijken, een verward hoofd niet in staat zijn te verhelderen, en evenmin aan de verbeelding de vaardigheid vermogen te geven om de regte woorden en uitdrukkingen voor eene gedachte te vinden, als de bewegelijkheid aan de spraakwerktuigen om ze op zulk een toon te uiten, als met haar inhoud in het bepaalde verband overeenkomt.

De Auteur van dit boekje erkent dit ook ingewikkeld in de voorrede. Maar wat valt er dan te doen?... Bestaat er geen middel om den man van minderen aanleg te gemoet te komen, en hebben de rijk begiftigden regt zich boven alle hulp verheven te achten! Ware dit zoo: het vonnis der veroordeeling ware geveld over geschriften zoo als het bovenstaande, en wie zou nog eenigen prijs stellen op de weldadige werking der logica, op de ontwikkeling van den geest en op de geregelde uitdrukking der gedachten! Wij zijn echter met den Schrijver ver van dit besluit regtmatig te noemen; integendeel, ook wij waarderen dergelijke geschriften, mits men de theorie waarop ze berusten, aanmerke en gebruike als de slotsom van hetgeen de praktijk heeft geleerd, mits men ze beschouwe niet als onfeilbare gidsen, die men alleen blindelings heeft te volgen, maar als nuttige leidslieden op den weg naar het gewenschte doel, die het gezonde oog scherpen, ons voor afdwalingen bewaren en onzen gang rigten en besturen. Wij hebben in dien zin dan ook vrede met een geschrift gelijk het bovenstaande, en houden ons verzekerd, dat het met vrucht kan gebruikt worden; men verbeelde zich maar niet, dat dit gebruik een ieder tot een helderen en geregelden denker, laat staan tot een juisten en sierlijken stilist zal vormen.

Het boekje is eene vrije bewerkiug van een hoogduitsch

[p. 691]

geschrift, zoo als de titel vermeldt, en - voegen wij er bij - zoo als de doorgaande inhoud, in zaken zoowel als in vorm, te kennen geeft. Daarvan kan reeds de titel ten bewijs verstrekken. Wij noemen alleen het onnederlandsch woord ‘vooroefening’, en vooral het gebruik van het woord ‘voordragt.’ Dat wordt èn op den titel èn in het gansche werkje gebezigd in den zin dien de Duitschers gewoon zijn er aan te geven, als gelijkstaande met het voorgedragen of voor te dragen schriftelijk opstel, terwijl het in goed Nederlandsch beteekent het mondeling uitspreken van een opstel, alles wat de Ouden onder het woord pronuntiatio gewoon waren te begrijpen. En in dien zin komt het ook voor, bl. 58, waar het Tweede Hoofdstuk handelt over ‘de mondelinge (rhetorische of oratorische) voordragt. Op den titel staat het woord in de dubbele beteekenis.

Het eerste (theoretisch) gedeelte, bl. 1-66, handelende, na eene korte inleiding, over de meditatie en daarna over de dispositie, bevat in een kort bestek het voornaamste 't geen men overal elders, b.v., in het voortreffelijk werk van schott: ‘Theorie der Beredsamkeit’, zeer uitvoerig aantreft. Of het grootst (praktisch) gedeelte, bl. 69-226, voorbeelden van dispositie-plannen behelzende, voor de behoeften van Nederlandsche jongelieden berekend is, daaraan zouden wij nog al twijfelen. Wij voor ons zouden eene veel vrijer bewerking gewenscht hebben, waardoor het stijve, afgemetene, al te systematische en afgetrokkene in de behandeling door meerdere losheid en duidelijkheid vervangen ware.

De taal en de stijl van den Heer m. laten in juistheid en zuiverheid nog al iets te wenschen over. Enkele proefjes die nog vrij wat zouden kunnen vermeerderd worden, zijn uitdrukkingen als de navolgende: ‘ik dacht het goed;’ - ‘de overgang (transitus) moet zich van zelf aan de hand geven;’ - een onderdeel dat met het hoofddeel zamen valt; - ‘aangeleerde zich eigen gemaakte hoedanigheden;’ - een verstandig gevormde wensch - ‘vaak, vaker, vaakst;’ - ‘bewijsvoering;’ - enz. enz. Bij de onzekerheid echter omtrent hetgeen er in het tweede gedeelte al of niet tot de opzettelijke ‘scheeve redeneringen’ en het ‘valsche vernuft’ moet gerekend worden, hebben wij geene voorbeelden daaraan durven ontleenen.