Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Het Oostenrijksche Concordaat, beschouwd in het licht der Geschiedenis. Uit het Engelsch. Te Groningen, bij de Erven C.M. van Bolhuis Hoitsema. 1857. In gr. 8vo. IV en 79 bl. f :-75.

Men verwachte in dit, uit het Edinburgh-Review in onze taal overgebragte, vertoog geene naauwkeurige uiteenzetting en beoordeeling van het zooveel opzien verwekt hebbende Concordaat, maar beschouwingen en redeneringen over de vroegere en latere handelingen van pius IX, en over de Staatkunde en ontwerpen van het Roomsche hof, dat wel door de Hervorming en door de gebeurtenissen van het laatste der vorige eeuw verloren, maar nu door de gevolgde reactie teruggewonnen heeft, en de hoop blijft voeden om de volken op nieuw in slaafsche banden te slaan. Van hetgeen het daartoe in verschillende landen, niet zelden met een voor zich gewenscht gevolg, beproefd heeft, wordt een goed verslag gegeven, en bepaaldelijk het oog gerigt op Oostenrijk, zooals het zich aan handen en voeten geboeid overlevert aan Rome's geestelijke dwingelandij, waarvan het hoofdzakelijk door maria theresia, en nader door jozef II bevrijd was. Overtuigend wijst de Schrijver dit aan: omtrent het regt van exequatur of placet, dat door het Oostenrijksche Gouvernement zelfs onder zijne meest bigotische Keizers, gelijk door het Spaansche onder filips II, bloediger gedachtenis, vastgehouden werd; omtrent het onderwijs in zijn geheelen omvang; omtrent de censuur der boeken, en de verbindtenis tot handhaving van het geloof en de instellingen der kerk contra haereticam pravitatem (eene kwalijk verholen Inquisitie); en omtrent de herstelling der kerkelijke regtsmagt met al hare vooruit ziende, voor de rust en welvaart van het land verderfelijke gevolgen. In het verlangen om tegen de revolutionaire uitbarsting van 1848, het

[p. 683]

buitensporig drijven van mazzini, en Sardinie's vrijzinnige instellingen, een tegenwigt te vinden in de magt en den invloed der geestelijkheid, worden de redenen gezocht van Oostenrijks verbazende inwillingen aan Rome's eischen. De tijd zal leeren, of het: ‘incidit Scillam qui vult evitare Charybdin’ ook hier van toepassing zal bevonden worden. Het in Duitschland gebeurde opene daar en elders de oogen van Regeringen en volken voor de hen van Rome dreigende gevaren, waartoe de lezing van dit vertoog dienen kan.

De Vertaler heeft over het geheel zijne taak goed verrigt. In eene aanteekening op bl. 56 wordt Hongarije's bevolking op ongeveer 15 millioen berekend, die niet meer dan 8 millioen bedraagt. Onjuist is het omtrent het verbod der Roomsche kerk van het lezen des Bijbels beweerde. De verdediger van het Concordaat heeft gelijk, ofschoon hij niet de geheele waarheid zegt. - Wij kunnen bij deze gelegenheid den wensch niet onderdrukken, dat wie voor het Protestantismus tegen Rome de wapenen aangordt, zich beter toeruste dan met menig onzer hedendaagsche strijders het geval is. Het napraten en blindelings overnemen van hetgeen men hier of daar hoort of geboekt vindt, kan niet anders dan Rome's voorvechters in de hand werken.