Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 653]

Boekbeschouwing.

Tijdschrift voor godgeleerdheid en wijsbegeerte, onder redactie van D^r. A. Pierson, met medewerking van onderscheidene geleerden. Eerste jaargang. Eerste, tweede en derde stuk. Utrecht, Kemink en Zoon. 1857. In gr. 8vo. Jaarlijks 30 bladen. Per Nommer f :-70.

‘Om verschillende redenen zal dit Tijdschrift niet streng periodiek kunnen zijn. In het jaar zullen echter nooit minder dan 30 vellen druks verschijnen, doch iedere aflevering zal niet dezelfde uitgebreidheid bezitten.

Terwijl ik de vrijheid neem dit Tijdschrift aan de medewerking der Geleerden en aan de belangstelling van het publiek aan te bevelen, hoop ik in het vervolg vooral de verzamelaar te zijn van de bijdragen die men mij wel zal willen toezenden.

-------------

Voorloopig zal elke aflevering afzonderlijk verkrijgbaar zijn, berekend tegen ongeveer 16 cents het vel.’

Dus kondigt de redacteur het nieuwe tijdschrift aan, dat sedert den aanvang dezes jaars zich eene plaats zoekt te verzekeren op het gebied van godgeleerdheid en wijsbegeerte. Moet het met toejuiching ontvangen worden? Mag de gevraagde plaats daaraan niet zonder voorbehoud worden toegestaan? Beide vragen mogen bevestigend beandwoord worden. Daar is reden van toejuiching telkens wanneer een bevoegde hand kennis poogt te verspreiden; - telkens wanneer, uit den kring dergenen die de godgeleerdheid beoefenen, iemand opstaat die de vruchten van een ernstig onderzoek op heldere wijze tracht mede te deelen aan hen wien het onmogelijk is zelven hare diepten te doorvorschen; - telkens wanneer de stem die zich laat hooren voor een vrij en redelijk, maar tevens gemoedelijk en ernstig christendom ijvert. En dat de hand van den heer pierson een bevoegde mag genoemd worden, zal zelfs eenzijdige partijzucht zich noode onderstaan te loochenen. Dat het zijn lust is ook in wijderen kring dan

[p. 654]

dien der eigenlijke beoefenaars der godgeleerdheid haar licht te verspreiden, bewijst het bestaan van dit tijdschrift zelf. Dat hij voor vrijheid en redelijkheid, maar niet minder voor diepen ernst ijvert, 't is van elders bekend, maar wordt door hetgeen hij in deze drie afleveringen ten beste gaf, op nieuw krachtig bewezen. Voegt men daarbij dat deze bijdragen over 't algemeen met helderheid geschreven zijn, dan zal men gereedelijk toestemmen: dat daar reden is om de verschijning van dit tijdschrift met toejuiching te begroeten. Maar 't heeft bovendien eene andere waarde. Uit de bijdragen van den heer pierson zelven is het blijkbaar dat de leuvensche - thands weder naar het vaderland geroepen - predikant zich zijn verblijf in een der zetels van het romanisme heeft ten nutte gemaakt, om de verschijnselen op het geestelijk gebied van Rome naauwkeuriger gade te slaan, en zijne leerstellingen dieper en vollediger te onderzoeken dan gemeenlijk geschiedt. Hierdoor heeft zijn werk eene praktische waarde. Rome toch, 't moet pierson ten volle worden toegestemd: Rome is nog niet zoo gevallen als menige protestant waant en roemt; - Rome staat nog, voor zooverre 't het menschelijk oog gegeven is in de toekomst te lezen, zal het lang nog staan, en zoolang het staat een vijand van alle vrije ontwikkeling en alle zuiver christendom zijn, een vijand wiens bestrijding deugdelijker wapenen vordert dan algemeen daartoe worden gebezigd, en geoefender krijgslieden dan velen dergenen, die zich in onze dagen tegen zijne heerschappij en veroveringsplannen verzetten. Ook Rome heeft een deel der waarheid. Juist daarom wordt zijne heerschappij niet verzwakt, maar bevestigd, wanneer men, zoo als gewoonlijk geschiedt, roomsch en onwaar eenvoudig als woorden van ééne beteekenis aanwendt, en wat roomsch is als onwaar veroordeelt. Rome is listig. Het heeft de eeuwen van zijnen bloei zich weten ten nutte te maken, en den geest van de uitstekendsten zijner gehoorzame zonen gebezigd om de waarheid, die het ontvangen had, met de leugen, die het van elders had genomen, zoo dooreen te mengen, dat er een geoefende blik noodig is om de wondbare plekken, niet van zijne uitwendige verschijning, maar van zijn inwendig wezen, niet van zijn lichaam, maar van zijne ziel, met juistheid te onderkennen, en eene vaste hand om den pijl juist tusschen de gespen en het pantser te drijven. Dat is niet een ieder

[p. 655]

gegeven, daarom is zoo menige bestrijding van Rome eene dwaasheid. Deze is de gave van den heer pierson, daarom is 't nuttig met zijne bestrijding kennis te maken. Wie hatelijkheid lief heeft legge de bedoelde gedeelten van zijn tijdschrift gerust ongelezen ter zijde. Zijn verkeerde smaak zal niet gestreeld, zijn bedorven gehemelte niet gekitteld worden. Pierson stelt echt wetenschappelijken ernst boven haar. Die ernst blijkt o.a. uit de bijdrage in het derde stuk (blz. 236-240) die ten opschrift draagt: ‘Het geloof aan eene on waarheid zoogenaamd wetenschappelijk geregtvaardigd’, en niets anders is dan een overgenomen artikel uit een belgisch tijdschrift, - zonderling genoeg bij wijze van noot medegedeeld, - waaraan pierson slechts een twintigtal zeer bezadigde regels toevoegt, om te herinneren dat: de geest die uit het overgenomene stuk spreekt ‘geenszins die van een onbepaald en blind autoriteitsgeloof, maar veeleer die van een rustig, onbevooroordeeld en wetenschappelijk onderzoek’ is, maar tevens: ‘hoe men langs schijnbaar wetenschappelijken en redelijken weg tot het aannemen van eene onwaarheid en ongerijmdheid kan komen.’ Hoe zeer de ernstige zin des redacteurs met verstandelijke helderheid gepaard gaat bewijst de proeve ‘Over de beteekenis van de voorstelling der justitiae originalis als donum supernaturale voor het geheele roomsch-cath. systeem.’ (St. II bl. 69-78) en die: ‘over de oorzaken en de beteekenis der opheffing van de orde der Jesuïten door paus clemens XIV, in het jaar 1773.’ (St. I bl. 1-26. St. III 137-172) Beide stukken zijn nog onafgewerkt: maar uit het huis dat in aanbouw is kan reeds in menig opzigt tot het voltooide gebouw besloten worden. Daarom mag ook op die fragmenten het boven gevelde gunstig oordeel worden gegrond.

Men zou zich echter bedriegen wanneer men het Tijdschrift voor godgeleerdheid en wijsbegeerte uitsluitend voor eene bestrijding van het italiaansche Rome hield. Rome schuilt zoowel in Augsburg als in de heuvelstad, in Dordtrecht zoowel als in Trente: want Rome schuilt alom waar het gezag van menschen zich tusschen God en zijne tot vrijheid geroepen kinderen poogt te plaatsen. Maar de naam des redacteurs maakt de herinnering overbodig dat de papieren paus niet minder aan zijne wapenen is blootgesteld dan de vleeschen. Doch wil men het bewijs, - voor velen, helaas! nog zoo noodig! -

[p. 656]

dat zulke strijders, wel verre van het christendom vijandig te wezen, zijne sterkste voorstanders en hechtste steunsels zijn? Christus boven alles liefhebben, beklagen wie Hem haten, zich verontwaardigen over wie Hem bespotten? de waarheid van het christendom het meeste achting toedragen, daar zij in hare onverwinnelijkheid gelooven ook zonder het schild van formulieren, en in hare onvergankelijkheid ook zonder het omhulsel van menschenleer? Men sla dan ‘Zedelijkheid en godsdienst zonder Christendom’ (St. I 33-47) en ‘Historischkritische beginselen’ en de daaraan toegevoegde ‘Psychologische Studiën over de Evangeliën’ (St. III 172-235) op.

Het mag een voorregt geacht worden zooveel goeds van dit werk te kunnen zeggen. Want die volmondige erkenning van 'tgeen waardoor dit nieuwe tijdschrift zich aanbeveelt, neemt iederen schijn van nevenbedoeling weg, die men anders zou kunnen vermoeden, wanneer, in weerwil van het boven gezegde, zijne verschijning wordt afgekeurd. Zij was niet noodig, en al wat noodeloos is schaadt. Ons vaderland is te klein voor een slechts eenigzins ruim getal van tijdschriften over wetenschappelijke onderwerpen. Één tijdschrift voor de beoefenaars der godgeleerdheid en één ook voor niet theologen, maar die belang stellen in de ontwikkeling dier wetenschap, is voor Nederland op dit gebied genoeg. Het laatste bezit de vaderlandsche kerk in Waarheid in Liefde, het eerste in de Godgeleerde Bijdragen. Voegen zich nieuwe bij de reeds bestaanden, het staat te vreezen dat ze òf door gebrek van lezers òf door gemis van genoegzame medewerking even spoedig verdwijnen als verschijnen zullen, tenzij de jongere broeders den ouderen een deel der hen voedende sappen ontrooven en deze dus tot een kwijnend bestaan doemen, zonder genoeg dier sappen tot zich te trekken om zelven een frisch leven te bezitten. Het laatste wil de redacteur van het Tijdschrift voor Godgeleerdheid en Wijsbegeerte niet. Daarom staat hij aan het eerste bloot. Reeds het plan en de eerste drie afleveringen schijnen duidelijk aan te toonen welk het einde van het werk zal zijn. Was er bij de lezers behoefte aan een nieuw tijdschrift, of was de ruimte der bestaanden ongenoegzaam om 'tgeen ijverige schrijvers maandelijks leveren op te nemen, daar zou geene reden zijn om in de aankondiging te zeggen: ‘dit Tijdschrift zal niet streng periodiek kunnen zijn.’ Dat de redacteur deze

[p. 657]

verwachting uitspreekt duidt aan dat hij zelf gebrek aan medewerking ducht, schoon hij die vreeze wijselijk onder het: ‘om verschillende redenen’ verborg. Dat ze niet ongegrond is bewijzen deze afleveringen. De redacteur heeft zich van medewerkers verzekerd. Daaronder is wiens medewerking op hoogen prijs moet worden gesteld, daaronder zijn die als schrijvers door den tijdgenoot worden gevierd. Tot dusverre echter heeft hem dat weinig gebaat. Volgens de onderteekeningen bepaalt zich het geleverde tot zeven bijdragen, en die bijdragen zijn..... boekbeschouwingen. Voegt men daarbij nog twee aankondigingen, te samen 8 bladz. groot, die geene naamteekening dragen, dan ziet men welke ondersteuning het jeugdige tijdschrift ontving. Zal dit anders worden? Wie den voortduur van een krachtig leven aan twee geachte en gevestigde godgeleerde tijdschriften toewenscht, kan het niet hopen. Veeleer moet men wenschen dat de heer pierson voortga de vruchten van zijn onderzoek mede te deelen, maar langs een anderen weg. Daar is in zijn tijdschrift dat gaarne door de redacteurs van Waarheid in Liefde zou worden opgenomen (b.v. blz. 172-234, 241-243 e.a.). Daar is ook wat eene waardige plaats in de Godgeleerde Bijdragen zou beslaan. Kon de heer pierson besluiten liever deze beiden door zijnen arbeid te schragen, dan een eigen tijdschrift uit te geven, de wetenschap en het geloof zouden door zulk eene vermeerdering van goede krachten meer worden gediend dan door eene versnippering, die hij zeker niet bedoeld heeft, maar waartoe het bestaan van zijne versameling, naar het te vreezen staat, ook zijns ondanks, de aanleiding zal worden.

b.
v.h.