Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Bedijking, opkomst en bloei van de Beemster; voorafgegaan door eene beschouwing van den vroegeren toestand van Noord-Holland. Door S. Bouman, Hoofd-Ingeland van de Beemster. Met het portret in staal van Dirck van Oss, Grondlegger van de Beemster, en drie uitslaande kaarten. In IV Stukken. Te Purmerende, bij J. Schuitemaker. 1857. In roijaal 8vo.

[p. 624]

compl. op velin pap. ingen. f 5-:; geb. in prachtb. f 6-25; op zwaar Holl. pap. ingen. f 6-:; geb. f 7-25.

Het is ons om meer dan eene reden aangenaam, in de gelegenheid te zijn, de aandacht van het publiek op dit werk te kunnen vestigen.

Met veel ingenomenheid toch, ontvingen wij het berigt der uitgave van eene beschrijving van de Beemster, en namen wij er kennis van, omdat het hier een werk geldt, waarop Nederland met regt mag bogen, waarbij de namen van vele doorluchtige vaderlandsche mannen met roem vermeld, en vele zaken, ook nu nog wetenswaardig, ja rijk in leering, behandeld zouden kunnen worden.

Men moet wel is waar, zoo als Referent, bij ondervinding weten, wat het zegt, en wat er aan verbonden is, water tot land te maken, om op regten prijs te kunnen stellen, wat door de Bedijkers van de Beemster is verrigt; om te weten, wat zij hebben moeten overwinnen; om te kunnen nagaan, welke ramp de doorbraak van den Beemsterdijk in Januarij 1610 is geweest, en hoeveel moed er toe heeft behoord, om niettegenstaande alle zwarigheden voort te gaan; maar toch velen in ons land zijn daarmede bekend, en velen zullen zich eenigermate in den toestand der bedijkers kunnen verplaatsen.

Niet onbekend met de geschiedenis van de Beemster, nam ik, reeds eenige jaren geleden, daaruit aanleiding om op de volharding, daar betoond, te wijzen, toen het de instandhouding gold van eene bedijking, in onze dagen tot stand gekomen, die, zij het dan ook niet met doorbraken, toch met moeijelijkheden heeft te kampen, die welligt zonder voorbeeld zijn, doch die tot heden - dank zij de volharding van meer dan eenen Ingeland, wier namen evenzeer met eerbied mogen worden genoemd als die van dirck van oss en rombout hogerbeets - in stand bleef, zich ontwikkelt en ook later zeer zeker zal worden geroemd als eene bron van welvaart voor velen.

En hoe ontmoedigd eens de bedijkers van den Anna-Paulowna-Polder mogen geweest zijn, hoezeer die eenmaal zelfs in de pleitzaal is genoemd: de ongelukkigste van alle ongelukkige ondernemingen, ook de thans zoo geroemde Beemster heeft haren tijd van ontmoediging gehad: ‘zóó’ - zegt Mr. nicolaas

[p. 625]

cromhout (zie bl. 110) - ‘dat er, nadat de Beemster geïnnundeerd en met water gevuld was en staande in poincten omme verlaten en geabandonneerd te worden, er verscheidenen zijn geweest, die hun land hebben geabandonneerd, en veel geld toegegeven, ja over de veertig Gulden bij elk morgen, omme hetzelve bij anderen aangenomen te worden.’

Met ingenomenheid alzoo, ik herhaal het, nam ik de hier behandelde beschrijving van de Beemster op en volgde ik hare geschiedenis.

Werkelijk wordt ons hier een vrij duidelijk overzigt gegeven van hetgeen uit de nog voorhanden zijnde beschrijvingen kon worden geput. Daarvoor zijn wij den Heer bouman dankbaar, hoezeer het ook betreurende, dat niet méér tot ons kwam; niet méér, dat ook thans, uit een landbouwkundig oogpunt en bij de vele werken van dien aard, reeds ondernomen of ontworpen, zoo nuttig zou kunnen wezen.

Uit de Voorrede van den Schrijver zien wij echter - en wij deelen zijn leedwezen daaromtrent volkomen - hoeveel de tijd heeft vernietigd. Wij lezen daar bovendien, dat zorgeloosheid en moedwil voor een zeer aanzienlijk deel, het met zorg en belangstelling aangelegde archief heeft doen verloren gaan. Niettegenstaande dat, heeft het den Schrijver mogen gelukken, nog vele belangrijke stukken op te sporen, waartoe ook verschillende particulieren, die in de Voorrede met namen worden genoemd, hunne hulp hebben verleend.

Na eene Inleiding, behelzende een kort overzigt van den toestand van Noord-Holland in vorige eeuwen, worden in verschillende afdeelingen geschetst, wat de Beemster was vóór de bedijking; welke plannen daartoe zijn ontworpen, en hoe eindelijk de uitvoering werd voorbereid, vervolgd en voltooid, en wie zich daarbij verdienstelijk hebben gemaakt. - Tot opheldering van een en ander zijn drie zeer goed uitgevoerde kaartjes bij dit werk gevoegd, benevens een portret van dirck van oss, die steeds wordt genoemd als iemand door wiens beleid en werkzaamheid voornamelijk dit grootsche werk is tot stand gekomen.

Hadden wij verschillende zaken gaarne meer uitvoerig behandeld gezien - iets wat echter hoogst moeijelijk was na het verlies van vele belangrijke doeumenten - daarentegen hadden sommige andere punten, als minder wetenswaardig

[p. 626]

voor het algemeen, welligt slechts als ter loops eene plaats behoeven te vinden.

Hoe gaarne toch zou ieder ontginner van nieuw ingedijkte gronden eens naauwkeurig weten, hoe anderen vóór hem zijn te werk gegaan, en wat de uitkomsten dier pogingen zijn geweest; doch slechts oppervlakkig wordt ons bekend gemaakt hoe dit in de Beemster is geschied. Meer als antiquiteit daarentegen moet, b.v., het bestek van eenen watermolen van dien tijd beschouwd worden; het kan alleen eenigzins begrepen worden door opvolgers van den waardigen Ingenieur en molenmaker s.a. leeghwater. Ook verschillende contracten en handelingen van Hoofd-Ingelanden over zeer ondergeschikte punten, zullen door velen met minder graagte worden nagegaan.

Maar hoe dit zij - of men al dan niet liever eene andere rangschikking der zaken had gezien, of een aaneengeschakeld overzigt van de eigenlijke geschiedenis der omdijking, van de ontwikkeling der landen, van de bevolking en het beheer, met verwijzing naar de verschillende contracten en officiële stukken als bijlagen, al dan niet aangenamer zou zijn bevonden - wij vermeenen deze beschrijving van de Beemster een verdienstelijk werk te mogen noemen, dat wij in verschillende belangstellende handen wenschen, en dat, zoo wij hopen, anderen zal uitlokken, om na te gaan, wat omtrent de overige belangrijke bedijkingen in ons land nog onvermeld is gebleven. Daardoor toch kan alleen worden vergoed, wat op zoo noodlottige wijze is verloren gegaan; en aan hem die nasporen wil, de gelegenheid worden gegeven om een zamenhangend geheel te vormen.

Gaarne wenschen wij den Heer bouman lust ter verdere nasporingen toe op het gebied der geschiedenis van de Beemster. Welligt bestaan er nog onbekende schatten!

Anna-Paulowna-Polder,

Aug. 1857.

j.c. de leeuw.