Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 459]

Landhuishoudelijk Leesboek. Door E.C. Enklaar, door de Afdeeling Nijmegen der Geldersche Maatschappij van Landbouw met den prijs van zeshonderd gulden bekroond. 2^e, 3^e en 4^e Stukje. Te Nijmegen, bij C.A. Vieweg. In kl. 8vo. bl. 97-473. f 1-60.

In den vorigen Jaargang van dit Tijdschrift, N^o. VIII, bl. 377 en volgg., is het 1^e Stukje van bovengenoemd werk beoordeeld. Er is daarin aangetoond, hoe dezelfde pennevrucht, onder twee verschillende titels, in verschillend formaat en met verschillend Voorberigt in het licht is gegeven. Ref. heeft bij die gelegenheid zijne afkeuring van dergelijke handelwijze, die tot misleiding van het publiek kon strekken, luide te kennen gegeven. Misschien, dat hierdoor de Uitgever afgeschrikt is, om het vervolg van het geschrift weder onder tweeërlei vorm ter recensie aan te bieden; misschien ook, dat van het ‘Handboek voor den beoefenaar van den Landbouw’ geene latere Afleveringen verschenen zijn, - hoe dit zij, Ref. heeft het slechts onder éénen vorm ontvangen, en zal thans over het uitwendig kleed niet langer uitweiden.

Aangaande den inhoud kunnen wij de boven gegeven verklaring, dat het over het algemeen een goed boek is, na de lezing der latere Stukken, volkomen bevestigen; en gaarne herhalen wij, hetgeen wij toen gezegd hebben, dat het onder de beste oorspronkelijke stukken behoort, welke de Heer enklaar geleverd heeft. In goeden, duidelijken stijl, wordt hier een overzigt gegeven van den geheelen landbouw, en het komt ons voor, dat geen der onderdeelen aan het andere is opgeofferd. De Schrijver behandelt achtereenvolgens: de Nederlandsche gronden; de zamenstelling der planten (liever als hoofd: de planten, daar hieronder ook over voeding en reproductie der gewassen gehandeld wordt); de leer der bemesting; gereedschappen en werktuigen voor den landbouw. Trekvee, enz.; den akkerbouw (d.i. teelt en beschrijving der Nederl. akkergewassen); de behandeling der graslanden; de veeteelt, melkerij, gevogelte en bijen; en eindelijk de houtteelt. Van elk dezer gedeelten wordt het voornaamste gezegd, en het medegedeelde kan voor den gewonen landbouwer volkomen voldoende heeten. Alleen het Hoofdstuk over Veeteelt hadden

[p. 460]

wij wel iets uitvoeriger gewenscht; doch de weinige ingenomenheid hiermede, laat zich bij den Schrijver, wiens stelsel het is, den landbouw bij voorkeur zonder vee te drijven, gemakkelijk verklaren.

Hetgeen echter vooral ons een gunstig oordeel over dit boek doet uitspreken, is, dat hierin heldere begrippen verspreid worden; er wordt zoo veel mogelijk reden gegeven van de aanbevolen zaken; de vooroordeelen, soms bij den boerenstand nog zoo algemeen, worden hier en daar uitmuntend bestreden. Als voorbeeld hiervan schrijven wij den (wel wat langen) zin over, die te vinden is op bl. 344, en waarin men in enkele trekken de denkbeelden van den Schrijver uitgedrukt ziet, welke elders op hunne plaats uitvoerig behandeld worden. Die zin luidt aldus: ‘Zoo behoort men nimmer kosten te ontzien, om zijnen grond diep te ontwateren, diep te bewerken, veelvuldig (met goede[n] mest) te mesten, van onkruid zuiver te heuden; niet schromen, om het beste vee volkomen te voederen; niet, om werktuigen aan te schaffen, waardoor tijd en handenarbeid en zaaizaad worden bespaard, en die daardoor hooge, zeer hooge rente geven; niet om eene mestvaalt met een dak te bouwen; niet om eene schuur te bouwen, om wagens, ploegen, enz. tegen het weder te beschutten; niet om kleine herstellingen te doen, ten einde groote te voorkomen, enz. - maar daarentegen behoort men alle nuttelooze uitgaven te besnoeijen; geen arbeid uit medelijden: geen arbeid uit gewoonte: geen slecht vee slecht voederen; geen gewas telen, omdat men het noodig heeft, maar het beter van een ander koopen kan; geen driedubbele hoeveelheid zaaizaad wegwerpen, als of men het land er mede wilde mesten; geene duikers aanleggen, om de aalt naar de sloot te leiden, enz.’

Waarlijk, wij wenschen dit boekje in de handen van vele, vooral jeugdige landbouwers, ten einde hun de oogen te openen voor de vele misbruiken, die zij soms onwetend begaan, en waardoor zij zich zelve dagelijks benadeelen. Welligt ware het zeer wenschelijk, dit Leesboek als prijs aan de hoogste klasse der dorpsscholen te geven.

Vóór dat wij van dit werkje afstappen, mogen wij niet nalaten, enkele aanmerkingen mede te deelen, waarmede de Schrijver bij een eventuëlen herdruk zijn voordeel kan doen.

[p. 461]

Wij spreken hierbij alleen van dat gedeelte hetwelk ons thans voor het eerst onder de oogen is gekomen.

De stelling op bl. 215, dat zaad op schapenmest geteeld, minder goed voor zaaizaad is, waarschijnlijk door eene overmaat van eiwitachtige stoffen, die zich ten gevolge der sterke ontwikkeling van ammonia zouden gevormd hebben, is gewaagd. - Zoo lang de waarheid daarvan niet door goede analyses bewezen is, ware het beter dergelijke vermoedens in het Leesboek weg te laten.

Op bl. 216 lezen wij: ‘Sommige zaden kiemen zelfs ten tweeden male, wanneer de eerste kiem verdroogd of verloren gegaan is, b.v. de rogge en enkele andere granen.’ Dit is minder juist. Wanneer de kiem, dat is de nog niet ontwikkelde hoofdorganen der nieuwe plant verloren zijn gegaan, zal geen zaad uit de lobben of uit het albumen eene nieuwe plant vormen, maar wel kan bij de rogge en enkele andere granen het eerste worteltje verloren gaan en verdroogen, en zal dan later een ander worteltje zich ontwikkelen, omdat bij deze granen reeds vóór de ontkieming meer worteltjes in nog niet ontwikkelden toetand aanwezig zijn.

Evenzoo is het onjuist, wat de Schrijver op bl. 221 zegt: dat het uitputtend vermogen der gewassen en de zoogenoemde onverdraagzaamheid met zich zelve (minder fraaije uitdrukking, niet zeer verstaanbaar voor een boerenjongen) of met anderen, uitsluitend in de aschbestanddeelen is te zoeken. - Die aschbestanddeelen kunnen ééne oorzaak daarvan wezen, zij zijn gewis niet de eenige, en juist onze onbekendheid met den waren aard van dit verschijnsel is een bewijs van het zamengestelde der werkingen, die hierbij plaats grijpen.

Bij de behandeling der landbouw-gewassen hebben wij verder ongaarne de vermelding gemist der soorten en variëteiten, welke daarvan voorkomen. Zonder in al de bijzonderheden te treden, ware het toch wenschelijk geweest, hier eenig begrip van soorten en variëteiten te geven. Alleen de gerst geniet in dezen eene buitengewone eer; er wordt daar van twee- en zesrijzige garst gesproken; doch ongelukkig wordt de algemeen bekende: Chevalier-gerst daar met een nieuwen naam: riddergarst genoemd. Wij meenen den S. het regt te mogen betwisten om aldus gebruikelijke namen te wijzigen.

Ook bij de boekweit (bl. 241) was het wenschelijk geweest,

[p. 462]

iets te zeggen van de zwarte veen-boekweit, in onze Veenkoloniën b.v. geteeld, die toch zoo duidelijk onderscheiden is van de grijze zand-boekweit.

Hoe veel goeds er ook in het Hoofdstuk over de vruchtopvolging te vinden is, zoo is het toch, onzes inziens, wat sterk gezegd, ‘dat het een nutteloos werk zou zijn, al de vruchtopvolgingen, zoo als die in iedere streek van ons vaderland in gebruik zijn, te beschrijven, daar men met eene pennestreek zeggen kan, dat zij op enkele, meer of minder loffelijke uitzonderingen na, alle meer of minder gebrekkig zijn’ (bl. 334).

Evenzoo vinden wij op bl. 372 eene uitspraak, die, gelijk de vorige, niet slechts met eene pennestreek gezegd, maar met vele pennestreken bewezen, of anders niet gezegd moest worden. Er staat daar: ‘Zonder vreemde kruising krijgen wij nimmer een goed slag van paarden’, hetgeen geheel in tegenspraak is met de meening der meest ervaren paardenkenners, die juist beweren, dat men de beste paarden voor onzen landbouw zal verkrijgen door eene verbetering van het ras in zich-zelf (een onderwerp, waarover de Schrijver in het geheel niet spreekt), gelijk de groote verbetering van de landbouwdieren zeer dikwijls alleen daardoor verkregen is. Men denke slechts aan bakewell's veredeling der schapen.

Verder moeten wij den Schrijver doen opmerken, dat hij bij de overigens goede beschrijving van voeder en voedsel (bl. 376) het herkaauwen vergeten heeft, te meer van belang, omdat hij in die beschrijving voornamelijk het oog op het rundvee schijnt te hebben.

Dat het gezegde op bl. 390: ‘Van al de verschillende wijzen van veehouderij is het vetmaken van vee tot de minst voordeelige te rekenen, en het behoort tot de zeldzaamheden, indien het, enkele gevallen uitgezonderd, eene wezenlijke zuivere winst afwerpt’, eene onwaarheid behelst, zal menigeen in den lande gaarne onderteekenen.

Eindelijk moeten wij den Schrijver opmerkzaam maken op het verschijnsel thans in vele streken van ons Vaderland, bepaaldelijk in Gelderland, zeer algemeen, dat de landbouwers gaarne aan den eigenaar, als pacht, de opbrengst der heggen van eiken hakhout langs de bouwlanden geven, wanneer deze slechts mogen uitgeroeid worden. Alleen zijn wij het daarin

[p. 463]

eens, dat deze heggen zich met hunne wortels een eind ver uitstrekken, en over eene groote oppervlakte den mest aan het graan ontnemen, en dit door hunne schaduw hinderen, terwijl zij bovendien eene schuilplaats zijn voor tallooze vogels en insecten. Dit verschijnsel is geheel in strijd met de opmerking op bl. 422.

Evenzoo leert de ervaring, dat men niet (gelijk bl. 424 staat) steeds ongestraft eiken en beuken voor opgaand hout door elkander poot, wanneer niet na eenigen tijd de beuken worden weggehakt. De laatsten toch zullen door hun snelleren groei na korter of langer tijd de eiken overvleugelen en daardoor de kostbaarste houtsoort bederven.

Doch al deze aanmerkingen betreffen slechts ondergeschikte punten. Zij veranderen ons oordeel niet, dat het ‘Landhuishoudelijk Leesboek’ een goed boek is en aanbeveling verdient.
r.