Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De Roomsch-Katholijke Kerk en de Hervorming, in Brieven, door eenen Roomsch-Katholijken Leek. Naar aanleiding van de geschriften van Dr. Capadose, A. Frentrop, Prof. J.C.H. Muré en Dr. J.C. Zaalberg, P.Z. Eerste Brief. De Christelijke Polemiek. Inleiding. Tweede druk. - Tweede Brief. Beginsel van het Katholicismus, van het Protestantismus. Geloofs-bronnen. - Derde Brief. Geloofs-bronnen. Het Oude Verbond. Tweede druk. - Vierde Brief. Geloofs-bronnen. Het Nieuwe Verbond. Tweede druk. - Vijfde Brief. De Roomsch-Katholijke Kerk getoetst aan de Heilige Schrift. - Zesde, Zevende en Achtste Brief. De Roomsch-Katholijke Kerk getoetst aan de Heilige Schrift. (II, III, en IV. Besluit). Derde druk. - Te Amsterdam, bij C.L. van Langenhuysen. 1856, 1857. In gr. 8vo. Tot dusverre 216 bl. Iedere Brief à f :-20.

‘Ook bij verschil van gevoelen over de hoogste en meest gewigtige belangen van den Mensch is kalmte van redenering mogelijk, gelijk zij nergens meer noodwendig is.

Die kalmte in den strijd van gevoelens is bestaanbaar met vastheid en zekerheid van overtuiging, bestaanbaar met liefde, met ijver, met geestdrift voor de Waarheid.

Waarom zoude men, waar men, met den hoogsten graad van zekerheid, vermeent, de dwaling, de klaarblijkelijke, de

[p. 443]

gevaarlijke, de noodlottige dwaling te bestrijden, waarom zoude men niet ook dan nog de persoonlijke overtuiging van den dwalende mogen en moeten eerbiedigen, als eene ter goeder trouw gekoesterde meening? Waarom zoude men niet de waarheidsliefde eerbiedigen van hem, die, door de dwaling misleid, van de waarheid onwillekeurig is afgeweken?

Inderdaad is de vooronderstelde waarheidsliefde van hem, die onwaarheid omhelsd heeft, de eenige overweging, welke aan de wisseling van gedachten met hem waarde kan geven. Waarop zoude, bij het ontbreken dier voorwaarde, de hoop kunnen berusten, om in het gemoed des tegenstanders ingang te verschaffen aan de miskende waarheid?

Neen, teugelloosheid van taal is het echte kenmerk niet van eigene overtuiging, - verbittering is het ware middel niet ter overtuiging van anderen.

Zijt gij op redelijke gronden, en die voor u de kracht der klaarblijkelijkheid hebben, van de zekerheid uwer meening doordrongen, zoek vooraf met kalmen ernst naar de oorzaken, waarom die zelfde gronden niet even klaarblijkelijk voor uwen tegenstander zijn, als voor u. Stel u tot dat einde in zijne plaats, indien gij kunt, en weeg den invloed van heerschende vooroordeelen, en vraag uzelven af, of in dezelfde stelling dezelfde oorzaken niet op u dezelfde heerschappij zouden oefenen. Dan, zoo ooit, kunt gij u vleijen, bij het bewustzijn van eigene feilbaarheid, als het gemeenschappelijk lot der menschheid, den dwalende met de waarheid te verzoenen, door hem het gelukkiger standpunt te doen kennen, waarop haar licht, voor hem verborgen of beneveld, voor u aanschouwelijk is geworden. Gij zult, aldus handelende, billijk zijn ook jegens uwen tegenstander, en de eigenliefde niet krenken, welke gekwetst de meest te duchten bondgenoote der dwaling is.

-------

Indien het gezegde in het algemeen toepasselijk is, bovenal behoort deze gedragsregel te worden erkend en betracht, waar Christenen den strijd voeren over de dierbaarste belangen van hunne heilige Godsdienst.

Hier is zelfs bloote kalmte van redenering, gematigdheid van taal, eerbied voor de persoonlijke overtuiging van den dwalende ontoereikend.

Ook heidenen, ook zij die blootelijk aan de waarheden der

[p. 444]

natuurlijke godsdienst geloofden, of het grooter ongeluk hadden van zelfs aan deze niet of niet meer te gelooven, zouden zich door kalme gematigdheid kunnen onderscheiden.

Van allen, die op den naam van Christenen aanspraak maken, wordt hoogere deugd gevergd. Hij verzaakt tot zelfs het regt op dien eerenaam, die de Liefde verzaakt, want zij is de onafscheidelijke gezellin van des Christens Geloof.

Eene polemiek zonder Liefde kan nimmer eene Christelijke polemiek zijn.’

Zoodanige beginselen worden er door den Schrijver dezer brieven op den voorgrond gesteld: zoodanige beginselen ook - wat hem tot hoogen en, helaas! onder zijne en onze geloofsgenooten maar al te zeldzamen lof verstrekt - allerwege door hem in praktijk gebragt. Zijnen stijl voorts ziet ge uit de bijgebragte proeve: eene niet ongelukkige navolging van den lossen en levendigen stijl der hedendaagsche Franschen met hunne gedurige nieuwe alinea's. Om den Heer van langenhuysen het zijne niet te onthouden, voegen wij er bij, dat de uitvoering almede zeer goed mag heeten: te naauwernood - eene bijzonderheid! - stootten we hier of daar op eene enkele drukfout.

Hoe ingenomen wij echter met toon en vorm zijn, wij zijn het niet met de gehalte. Het werk verdient eene bezadigde beoordeeling: geene goedkeurende.

Toen wij den Schrijver (bl. 7) hoorden klagen: ‘Hoewel wij, midden in het land, naast onze andersdenkende Broeders wonen, en onze Godsdienst openlijk belijden, en de prediking van het Evangelie in onze gemeenschappelijke moedertaal aanhooren, zijn wij in ons Geloof en in onze Gods-vereering onbekend gebleven voor onze Mede-Christenen’: verwachtten wij - dàt kunnen wij met waarheid verklaren - wel misschien gefantazeerde en onhoudbare, maar toch nieuwe en diepe beschouwingen van 't Katholicisme hier te zullen aantreffen. Maar - ofschoon wij in vergelijking met andere Protestantsche theologen geheel niet bogen willen op eene buitengewone vertrouwdheid met de Roomsche Godsdienst - niets hebben wij gevonden, wat ons niet al van overlang bekend was; niets ook, waaromtrent wij Rome eenigermate hadden te kort gedaan. Wij hebben de oude, duizendmaal weêrlegde, stellingen en bewijsvoeringen gevonden: nietmetal meer.

[p. 445]

Wat zegt ge, b.v., in onze waarheidzoekende, historischkritische eeuw van eene vasthoudendheid als deze: ‘Voor ons is, te midden van den strijd der geleerden over de verschillende lezingen van de handschriften, één onfeilbaar Gezag tot waarborg, dat de Vulgata geene lezing kan bevatten, welke in tegenspraak zoude zijn met de Christelijke Overlevering, met de regtgeloovigheid der Evangelie-Leer’?

Wel is de Schrijver tegenover de oud-confessionele Protestanten in zijn volle regt, en heeft ook zijne argumentatie klem, wanneer hij in zijnen derden en vierden brief beweert, dat het Christendom niet berust op de Schrift alleen, ja dat, wèl beschouwd, deze Schrift zelve en haar canon wel degelijk op de al te onbepaald en willekeurig verworpene Traditie berusten; maar de vrijzinnige - die hier, gelijk overal waar men geloof en geloofsbegrip als éénerlei beschouwt, nog al eens met den ongeloovige verward wordt - zal te dezen volgaarne met hem instemmen, zonder daarom óók maar één duim breed tot de onhistorische en ongoddelijke traditiën van Rome te naderen.

En zelfs de oud-confessionele, zoo hem bij 't lezen van dit geschrift de zwakheid van zijn standpunt ten opzigte van 't gezag des Bijbels hindert, mag zich daarover troosten, wanneer hij op zijne beurt ontwaart, dat hij in den uitleg diens Bijbels zijne partij verreweg te sterk is. Eene exegese, die het (bl. 124, 175) aan onze Staten-Vertaling kwalijk neemt, dat zij het woord ἐκκλησία niet door kerk (κνριακή), maar met verschuldigde trouw door gemeente heeft weêrgegeven, of dat zij de πρεβὺτεροι der eerste Christenkerk naar behooren als Ouderlingen en niet als Priesters (die in den Roomschen zin van 't woord met de ίερεῆς gelijk staan) heeft voorgesteld; eene exegese, die (bl. 171) het Primaat van petrus verdedigt, door 't eenvoudig verhaal van paulus, Gal. i: 18, dat hij naar Jeruzalem gekomen is ίστορῆσαι πέτρον, om petrus te leeren kennen, met alleoli te vertalen (!): um den Fürsten der Apostel zu sehen und zu verehren, en die elders (bl. 209), om toch maar 't gezag der Conciliën niet in 't minst te verzwakken, naauwelijks raad weet hoe zij de σνςήτησις der Apostelen, Hand. xv: 7, op zijn zachtst (door gemeenschappelijke navorsching) zal vertolken: zulk eene exegese zal, dunkt ons, wel niet vele

[p. 446]

proselieten maken, en althans geene zoodanige, in wie de waarheidszin sterk ontwikkeld is.

Doch, wat zal men zeggen? De schuld ligt aan de zaak, en niet aan den advocaat. Deze heeft gedaan wat hij kon. Zijn verdedigingsschrift, waaraan hij zorg noch moeite gespaard heeft, is juist daardoor voor den onpartijdigen denker en onderzoeker een nieuw bewijs der onverdedigbaarheid van het Katholicisme.
v.p.