Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Levensspiegel. Novellen van G.P. Kits van Heyningen, Predikant te Deventer. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. 1856. In gr. 8vo. IV en 342 bl. f 2-90.

Herinnert gij u nog, lieve lezer! uit vroegere dagen, het vers van van lennep, Leven getiteld?

Wat is 't leven?

Een onzekere dag van April,

Nu zoo buijig en woest als in Maart,

Nu als Meidag zoo zoet en zoo stil,

Met zijn wolkjens en lichtjens: nu broeiend, dan kil.

Niets gewis noch verwacht

Dan het naadren der nacht.

's Morgens vroeg, 's avonds laat valt de daauw op de hei;
En het leven vangt aan en gaat uit met geschrei.

't Is zeker geene zeer vrolijke beschouwing van het menschelijk leven, en vooral de slotregel van dit couplet klinkt al heel somber. Maar toch, het is niet alles somber en treurig; daar is ook sprake van

- als Meidag zoo zoet en zoo stil

Met zijn wolkjens en lichtjens, -

en ter wille van deze mogen we tegen de rest niet al te hard pruttelen. Doch zoo ook deze ontbraken, zoudt gij dan vrede kunnen hebben met die beschouwing van het leven? 't Is mij nu al poëtisch genoeg, en ik zeg: Goddank! dat er tusschen dien aanvang en dien uitgang van het leven doorgaans nog wat anders dan geschrei is.

[p. 425]

De Schrijver van deze Novellen schijnt daar anders over te denken. Levensspiegel noemt hij zijn boek, en zegt zelf: ‘De titel, dien ik uitkoos, is de korte opgave der strekking van het geheele boek.’ Maar tegen zulk eene levensbeschouwing protesteer ik. De spiegel, die ons hier wordt aangeboden, weerkaatst niet dan sombere beelden. Zijn ze niet uit het leven genomen? Dat zal ik niet ontkennen, maar het leven is toch niet een verhaal,

Dat bedroeft en bedrukt,

En bij 't slot, ons, van rouw en van smart overlaân,
Met bekretene kaken ter ruste doet gaan.

En met dien somberen indruk legt men het boek bijna uit de handen. Neen, de levensspiegel moet vreugde en genot, zoowel als droefheid en leed, weerkaatsen, al valt het ook misschien moeijelijker voor hem, die met woorden schildert, de beelden der eersten even treffend, als getrouw weder te geven.

Ik heb daarmede de in mijn oog zwakke zijde van dit boek doen kennen. Er ligt over het geheel een te donker waas; er is geene afwisseling genoeg in van licht en schaduw. De indruk, dien het achterlaat, is te somber, om het zijnen naam van ‘Levensspiegel’ met regt te doen dragen. Het zou er grootelijks bij gewonnen hebben, als ook de lichtzijde des levens in het oog gevat ware. Meent daarom niet, dat ik niet veel goeds en schoons in deze Novellen heb opgemerkt. Daar zijn er onder, die regt uit het leven gegrepen zijn, die fijn en juist zijn gevoeld, en waarin juist zoo veel poëzij is aangebragt, om ook aan het gewone en alledaagsche dat ideale bij te zetten, waardoor het zich boven het platte en triviale verheft. Werken om den broode, Jaloezij, Een eenvoudig Verhaal, Uit het Leven, ik noem deze stukken bij voorkeur als wèlgeslaagd, als bewijzen, dat de Schrijver voor zijne taak zeer goed berekend is. Ze zijn eenvoudig, met waarheid en gevoel geschreven, al zijn ze dan ook allen somber. Het onbeduidendste verhaal is zeker het eerste: Winterfeesten; dat had gerust achterwege kunnen worden gelaten; het heeft weinig bevredigends; het verdeelt de belangstelling tusschen twee personen, die eigenlijk niet met elkander te maken hebben, en van wie we niet regt weten, waarom ze zoo bij elkander zijn gebragt. De oude toren, voor afbraak verkocht, vertelt mij

[p. 426]

ook te veel treurigheden, waartoe zelfs een Hongaar van den laatsten revolutie-tijd in het stille dorp moet komen, om zijne grieven te verhalen. Ik zou dien toren wel hebben willen laten bedenken, dat zijn ‘groote klok’ is geweest

Een verscheidelijk kleppende bel,

Die voor trouwfeest en lijkdiensten klingt.

En hij dan? is een treffend en, helaas! ook uit het leven genomen verhaal. De beelden van den ouden welder en van zijne dochter jane zijn goed en natuurlijk geteekend; maar de Schrijver heeft zich tot eene te groote uitvoerigheid laten verleiden in het verhaal van hetgeen er voor het eigenlijke feit is gebeurd. Al wordt er van welder ook gezegd, dat hij ‘in het dagelijksche leven zijne redenen aanvulde met woorden uit Bijbel en psalm- of gezangverzen’, is het toch niet geheel natuurlijk, en eene zonde tegen het gevoel en tegen de karakterteekening, als de Schrijver den vader op het oogenblik der veroordeeling van zijne eenige en geliefde dochter ‘de eene hand plegtig’ laat opheffen en zeggen:

O, gij vergadering! gezeten

Om regt te doen, spreekt gij het regt?

Wordt alles billijk aangelegd?

Kwijt ieder zich naar zijn geweten?

En vonnist gij wel inderdaad

Zoo als met regt en wet bestaat?

Zulk eene drooge en flaauwe reeks van vragen kon wel in zulk een oogenblik door geen vader worden gesproken.

Van de laatste Novelle: Wie wind zaait, oogst storm, verklaart de Schrijver, dat hij, als men zegt, dat zij zeer oppervlakkig is, er een bewijs in zal vinden, dat zij in den Levensspiegel eene trouwe afbeelding gegeven heeft. Ja, het ongeloof, dat hier geschilderd wordt, is zeker doorgaans oppervlakkig; maar de held is toch wat al te oppervlakkig een ongeloovige, dan dat de redactie van het ongeloovige tijdschrift er aan zou hebben kunnen denken, om aan hem het betoog op te dragen, dat de wonderen in den Bijbel onwaar, onredelijk en onmogelijk zijn. De lezer gelooft niet heel sterk in zijn ongeloof, en daardoor mist het verhaal kracht en doel.

En zoo heb ik goed en kwaad van dezen bundel te zeggen;

[p. 427]

maar meer goed, dan kwaad. Ik zal den Schrijver gaarne weder op dit gebied der letterkunde ontmoeten, maar zou wenschen, dat zijn spiegel hem dan ook vrolijke beelden, zoowel als sombere, teruggaf.