Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De Mikroskopische Wereld, of het onzigtbaar werkende organische leven. Naar vreemde bescheiden kritisch bewerkt. Door Dr. H.M. Duparc. Te Amsterdam, bij Gebr. Diederichs. 1856. In gr. 8vo. IV en 106 bl. f 1-40.

Onder dezen titel ontvingen wij ter aankondiging een werk, dat eene populair-wetenschappelijke uiteenzetting levert van hetgeen het mikroskoop ons geleerd heeft betreffende de kleinere vormen van levende wezens, waaraan zich zoo vele vragen voor de leer van het leven van het hoogste gewigt aanknoopen - vragen, welke alleen door eene voortgezette studie van die kleinere wezens ook beantwoord zullen kunnen worden. Men zegge niet: in hoe verre? want als antwoord is te verwachten, maar ook te hopen: nooit ten volle, opdat den mensch het genoegen van het zoeken naar de waarheid overblijve.

Zeer goed is in dit werk de gewigtige vraag behandeld naar het onderscheid tusschen plant en dier, de feiten vermeld, die men ter beantwoording daarvan bijeengebragt heeft, en aangewezen, dat alle kenmerken ter onderscheiding, welke men tot hiertoe meende gevonden te hebben, bij onbevooroordeelde waarneming, onvoldoende zijn, zoodat de Schr., onzes inziens, geheel te regt tot de gevolgtrekking komt: ‘wij houden de mikroskopische planten zelfs (voor) nader aan de mikroskopische dieren verwant, dan deze tot (aan?) de zoogdieren’ (bl. 20). Met die uitspraak is echter moeijelijk in overeenstemming te brengen die andere, welke wij op dezelfde bladz. vinden: ‘het lijdt geenen den minsten twijfel, of alle schepselen - behooren toch reeds bepaald tot eene of andere reeks.’ Zeer mogelijk, dat dit eens nog de uitslag van de onderzoekingen worde, maar dan is ook de meening onhoudbaar geworden, dat de verwantschap tusschen de mikroskopische planten en de mikroskopische dieren grooter is, dan tusschen deze en de zoogdieren. Vindt men eens voor de dierlijke cel of - wat op

[p. 405]

hetzelfde neêrkomt - voor het ééncellige dier bepaalde levensuitingen, die bij de plantaardige cel of de ééncellige plant niet voorkomen, dan zullen ook de cellen, waaruit het ligchaam der zoogdieren opgebouwd is, die eigenschappen moeten vertoonen, en zij dus juist daardoor van de plantaardige cel in den grond verschillen. De graad van zamengesteldheid in den bouw der levende wezens is geen natuurlijke grond van verdeeling, en wanneer wij in de hoogst ontwikkelde planten en dieren meer verschil vinden dan tusschen de lagere vormen uit beide natuurrijken, dan is het omdat wij juist het grondverschil tusschen plantaardige en dierlijke cel nog niet gevonden hebben. Zoo is het ook binnen de grenzen van die rijken zelf. Wat is het onderscheid gering tusschen de eijeren, of laat ik liever zeggen - in zoo verre dit ten minste iets anders beteekent - de kiemen der verschillende dieren, en hoe groot daarbij het verschil tusschen hunne ontwikkelde vormen; hoe zeer gelijkt de embryo-zak bij de eene plant op die van de andere, maar wanneer zij de kiem in het zaad voortgebragt hebben, en dit tot ontwikkeling gekomen is, hoe verschillend zijn dan de planten, die er uit ontstaan zijn.

Op bladz. 14-15, waar vermeld wordt, dat zetmeel tot nog toe alleen in plantencellen aangetroffen is, hoewel eene in scheikundige zamenstelling volmaakt met zetmeel overeenkomende stof bij sommige infusoriën gevonden is - zou bijgevoegd kunnen worden, dat Dr. l. auerbach bij eene Amoebasoort werkelijke zetmeelbolletjes ontdekt hecft. Ten aanzien van het chlorophyl misten we bl. 15 eene vermelding van de proeven door den Vorst von salm-horstmar in het werk gesteld, om te ontdekken of er bij de verschillende rijken ook verschil in zamenstelling van deze kleurstof bestaat. Tot nog toe hebben die proeven trouwens niet veel opgeleverd. - Op bl. 17 vonden wij nog eene bewering, die niet meer met den tegenwoordigen stand der wetenschap overeenkomt. We lezen daar: ‘de stelling, dat alleen het vliesje van plantencellen uit cellulose bestaat, is - nog niet omver geworpen.’ Sedert de onderzoekingen van pringsheim en van schacht is het toch gebleken, dat het eigenlijke cellenvliesje, ook bij de plantencellen een dun stikstofrijk vliesje is, waarvan het buitenste gedeelte in cellulose overgaat. Maar dan is de cellulose zelve niets anders dan eene tusschencellenstof, en wordt het van

[p. 406]

ondergeschikt belang of de cellen in den mantel der Tunicaten niet door cellulose in den vorm van een vliesje omgeven zijn. Alleen zou het - om de vergelijking voor het leven der cellen ook bij de andere dieren door te voeren - noodig zijn, dat men nader bekend was met de wijze, waarop de lijmgevende stoffen - in bindweefsel, been, kraakbeen - en het Chitin, dat naar leydig tot dezelfde reeks van stoffen behoort, ontstaan. Dat deze als tusschencellenstof te beschouwen zijn, bewijst de ontwikkelingsgeschiedenis, maar of zij een afscheidings-product genoemd moeten worden, dan wel of zij ontstaan door eene scheikundige omzetting van den celwand, is eene nog onbesliste vraag. Alleen in het laatste geval schijnt de overeenkomst streng door te voeren. Hoe dit zij, de stelling zoo als zij door den Schr. uitgedrukt wordt, is niet meer houdbaar. Tegen de woordelijke vertaling die bl. 15 van het woord ‘kool-hydraten’ gegeven wordt - als zijnde stoffen, waarvan de elementen zoo verbonden zijn, dat twaalf deelen koolstof zich met tien deelen water vereenigen - meenen we met reden ons te moeten verklaren. Het woord koolhydraten had moeten behouden, of liever, ook dit niet genoemd zijn; in een populair werk behoort een woord, waaraan eene zoo kolossale dwaling verbonden is, niet gevonden te worden. De scheikundige, de physioloog zal zich zonder nadeel van dit woord kunnen bedienen; hij zal zich daarbij toch steeds herinneren, dat de onderstelling, waarvan het in zijne vorming uitgaat, door de onderzoekingen van favre en silbermann onjuist bevonden is, en dat zij zelfs ten gevolge gehad heeft, dat men niet reeds vroeger in de leer der warmteproductie van het dierlijk ligchaam tot dat inzigt heeft kunnen komen, dat men tegenwoordig over dit onderwerp heeft. Over de aardappelziekte, die op bl. 99 en 100 besproken wordt, draagt de Schr. de meening voor, dat het schimmelplantje eerste oorzaak van de ziekte is, zoodat het bederf eerst ontstaat ten gevolge van de woekering dier parasiten. Toch schijnt die vraag nog niet geheel uitgemaakt; schacht, b.v., verdedigt in zijn ‘Lehrbuch der Anatomie und Physiologie der Gewächse, 1855’, de tegenovergestelde meening, welke ook schleiden aankleeft. Eindelijk hadden we op bl. 94 meer uitdrukkelijk vermeld willen zien, dat in eene vloeistof, die onder zekere omstandigheden in gisting geraken kan, deze

[p. 407]

reeds plaats vindt, vóór dat er nog gistcellen ontwikkeld zijn.

Deze enkele aanmerkingen meenden we niet te mogen terughouden, omdat het werk zich overigens door volledigheid en naauwkeurige populaire uiteenzetting van het tot hiertoe bekende over het behandelde onderwerp ten zeerste aanbeveelt. We wenschen dat het in veler handen kome en hun kennis verschaffe van van die kleine wereld van levende wezens, wier bestaan zonder het mikroskoop niet eens vermoed zou worden, en die nog zullen dienen om vele vragen te beantwoorden, waarvan zonder hen de oplossing moeijelijk gehoopt zou kunnen worden.

Over de vertaling - of wel bewerking - kunnen wij niet geheel zwijgen. Eene zeldzame menigte Germanismen vindt men in dit boek verspreid; de ergste is wel, dat ‘Schwämme’ (bl. 8) vertaald wordt met ‘zwammen’; gelukkig dat dáár bijgevoegd is: of sponsen. Maar tot eene bepaalde verwarring geeft die onjuistheid op bl. 13 en 18 aanleiding. Van de andere Germanismen, sommige geheel nieuwe, zoo als zij Ref. ten minste nog niet voorgekomen zijn, verdienen bijzondere vermelding: ‘kultuurgeschiedkundige beteekenis’ (bl. 84); ‘Silisisch-geschelpte organismen’ (bl. 82). Waarlijk, taal en zinbouw zijn wat ruw slecht. Maar oogenblikkelijk (bl. 20) hiervan genoeg; wij willen gaarne inruimen (bl. 22) dat mogelijker wijze (bl. 37) hier en daar zich eene vergissing ingesteld (bl. 35) heeft. Wie echter zijne moedertaal goed heeft kennen geleerd (bl. 33) of wel anderen heeft geleerd kennen (bl. 33), die haar onverbasterd wenschen te bewaren, die zal trachten zijn schrijven zelfs van onschijnbare (bl. 92) Germanismen te ontledigen (bl. 81).

z.
s.