Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Het Gymnasium te Amsterdam. - Verslag van den Cursus 1855-1856. 42 bl. - J. Dornseiffen, Gymn. Praec. De Articulo apud Graecos, ejusque usu in praedicato. - Amsterdam, Seyffardt's Boekhandel. 1856. In gr. 8vo. 32 bl. f 1-:
Adhortatio ad commilitones, qua lectiones de litteris Graecis et de Antiquitatibus Romanis in Academia Lugduno-Batava, anno 1856-57 habendas, die 23 m. Septembris 1856 auspicatus est C.G. Cobet. Lugd. - Bat., apud E.J. Brill. 1856. In gr. 8vo. 19 bl. f :-40.
Excerpta e Veteribus poetis Graecis. - Lectionum in usum descripsit et animadversiones criticas adjecit S. Karsten. Traj. ad Rh., apud Kemink et Fil. 1856. In post 8vo. VIII en 182 bl. f 1-50.

De Vaderlandsche Letteroefeningen ontvingen bovenstaande werkjes ter aankondiging. Waarom zouden wij dan aan het oogmerk dier toezending niet voldoen? Nog vergeet immers het ‘Vaderland’ die ‘letteroefeningen’ niet, welke zijnen agricola, erasmus, grotius, salmasius, burman, wesseling, hemsterhuis, valckenaer, enz. enz. enz. niet alleen wijdberoemd, maar ook voor de nieuwere wereld toongevers der beschaving gemaakt hebben. Ons Tijdschrift zou dus, op zijn wel iets pedanten titel afgaande, zich geroepen kunnen achten de genoemde stukjes te kritiseren. Maar Ref. bekent gul weg, dat hij om eene behoorlijke kritiek te leveren, welke de hooggeachte Schrijvers niet naso suspenderent adunco,

‘Saepe caput scaberet vivos et roderet ungues.’

[p. 401]

Bovendien kan ons Tijdschrift noch wat de ruimte betreft, die het aan der gelijke stukken pleegt te wijden, noch wat zijn publiek betreft, waarvoor het schrijft, het orgaan, of ook maar een orgaan heeten der klassieke letterkunde, en wanneer wij op onzen naam bogende ons wat ver op dat slagveld waagden, wij zouden welhaast van de πρόμαχοι moeten hooren:

Δαιμόνἴ, ἀτρέμας ἧσο, καὶ ἄλλων μῦθον ἄκονε
Οἳ σέο Φερτε⌕οί εἰσι σὺ δ᾿ἀπτόλεμος καὶ ἄναλκις
Οὔτε ποτ᾿ ἐν πολέμῳ ἐναρίθμιος, οἐτ᾿ ἐνὶ βουλῇ.

Wanneer wij ons hedendaagsch publiek en onze eigene meening raadplegen, dan kunnen wij er niet toe komen om diepen rouw te dragen over het verval der klassieke letterkunde. Wij vinden het zoo grooten achteruitgang niet, dat de Editiones cum notis variorum in quarto en groot, ten minste dik octavo, al schaarscher onze persen verlaten hebben en thans geheel ophouden. Wij stemmen het ons publiek toe, dat onze dagen eene andere urbanitas of humanitas van den wèl opgevoede eischen, dan de Ciceroniaansche of Horatiaansche; dat onze mannen der wetenschap het Haarlemmer-meer kunnen droogen of het Suëz-kanaal daarstellen zonder eene letter Grieksch te kennen of wijttenbach's Latijn te schrijven. Wij hebben niet geweend, noch gebloosd van ergernis, toen wij onlangs op eene belangrijke boekverkooping in eene der voornaamste vaderlandsche steden, proh dolor! werken over de cijferkunst behoorlijk duur en zeer goede editiën van classici bij dozijnen in paketten gebonden zagen afslaan. Wij trekken daar geene laudationes temporis acti uit, noch bejammeren daarom de ondegelijheid der tegenwoordige eeuw, ze vergelijkende met de degelijkheid der vorige. Wij schamen er ons niet eens meer over, wanneer de meesten onzer geleerden naauwelijks een dragelijk Latijn spreken of schrijven.

Niet te min is het ons eene ware blijdschap, dat wij de bovenstaande geschriften kunnen aankondigen als vruchten van vaderlandsche studie. Hoe klein van omvang, zij toonen, dat er in Nederland nog lust en smaak is voor de studie der Grieken en Romeinen. Waarlijk, wanneer de leerstoel op het Amsterdamsch Gymnasium door een dornseiffen, en de katheders te Leyden en te Utrecht door mannen als cobet en karsten worden vervuld, dan mogen wij ons hoofd nog vrij verheffen onder de volken van Europa, die de geschiedenis

[p. 402]

en de letterkunde der oude klassieke wereld als eene wetenschap blijven eeren en beoefenen. Amsterdan schijnt zelfs eene ouderwetsche opvoeding op het Gymnasium te verkiezen boven de nieuwerwetsche (in de Tweede Afdeeling der 2^e, 3^e en 4^e klassen), daar, volgens mededeeling van den Rector, het geheele getal leerlingen 112 bedroeg, en daarvan slechts 14 tot de Tweede Afdeeling behoorden. Onwillekeurig vergelijken wij hierbij Veendam in de Prov. Groningen, daar wij juist in de Courant lazen, dat het Gymnasium dier plaats voor Wis- en Zeevaartkunde ruim 90 leerlingen telt, waarvan er twee den 6^den Febr. 1857, na afgelegd examen, tot eersten stuurman werden bevorderd. In 1855 telde het Gymnasium of de Latijnsche school aldaar slechts 26 leerlingen (Alm. der Maatsch. tot Nut v. 't A. 1857). Amsterdam en Veendam schijnen dus in de zaak van onderwijs verschillend te denken. Het zij zoo. Het Verslag van den staat des Amst. Gymnasiums mag ons echter niet ophouden, zelfs niet de schoone en kernachtige, maar zeer korte toespraak van den Rector, den Heer Dr. veegens, hoe gaarne wij die wel in haar geheel aan alle onze lezers wilden mededeelen. Ons oogmerk is alleen eene korte notitie te nemen van den literarischen arbeid der drie aan 't hoofd dezes vermelde stukken.

De Heer Dr. j. dornseiffen, eerste Praeceptor, heeft op zijne beurt het jaarlijksch Verslag van het Gymnasium te Amsterdam verrijkt met eene Verhandeling, welke in moeijelijk en stroef Latijn en buitendien in geen aangenamen vorm een zeer belangrijk vraagstuk behandelt. De geleerde Schrijver ontleent de geheele leer van het Grieksche lidwoord uit den geest en het karakter des volks, en komt door eene menigte scherpzinnig aangevoerde bewijsplaatsen, waarvan verre de meesten uit plato, tot den regel: ‘Praedicato nunquam articulus additur, nisi quum penitus cognitum vel definitum tanquam par subjecto opponitur. Si subjectum articulo caret, caret eo etiam praedicatum. Exceptio est si aut subjectum tali vocabulo expressum est, quod per se sine articulo cognitum esse potest, aut si praedicatum tali vocabulo expressum est, quod nisi cum articulo postulatam significationem non habet. Itaque eidem huic exceptioni loco dato, si alterutrum membrum articulum habet, id subjectum esse statuere possumus.’ Wanneer deze regel, zoo als wij op het gezag van de meeste door den S. aangehaalde

[p. 403]

plaatsen aannemen, ten minste in het Grieksch van de aetas Attica doorgaat, dan gewis heeft de beoefenaar dier schoone taal hiermede veel gewonnen, en zal hij vele hem nu nog duistere plaatsen met meer gemak leeren verstaan.

Prof. cobet opende met N^o. 2 in regt aangenaam Latijn, alhoewel het bij 't hooren de gladheid en den numerus onzer vermaarde Latinisten, als ruhnkenius, wijttenbach, van heusde, niet bereikt, zijne Akademische lessen in de Grieksche taal en de Romeinsche autiquiteiten. Hij wekt zoo wel van de nuttige als de aangename zijde zijne leerlingen op tot de studie der klassieke Oudheid en wel bijzonder van het Grieksch. Die studie toch is ook nu nog noodig voor degenen, die door hooger onderwijs zich bekwamen tot de hoogste rangen in Staat, Kerk of Wetenschap: ‘Est haec juvenilibus ingeniis veluti palaestra quaedam, in qua vires omnes facultatesque et dotes animi aequabiliter exerceantur, et tam salubris est et fructifera illa mentis agitatio, ut nemo ad quamlibet disciplinam accedat paratior quam is qui ingenium afferat severis Litterarum studiis praeparatum et subactum’ (p. 9, 10).

Prof. karsten levert ons met N^o. 3, een allerliefst boekske, bestemd om zijne discipelen in te leiden in de kennis van den geest en de eigenaardigheid der Grieksche poëzij. Inderdaad behoort tot eene keuze, als de Hoogleeraar hier gedaan heeft, veel smaak, geleerdheid en oordeel, die dan ook door geen deskundige in de geheele dispositie en behandeling van het werkje gemist zullen worden. Ref. schat dezen bundel dan ook ver boven vele soortgelijke, en acht hem den geschiktsten dien hij kent. Hij gelooft, dat het den Hoogl. allezins gelukt is, zijnen leerlingen in handen te geven ‘exempla, e quibus vel cujusque generis χαρακτῆρα vel praecipuorem poëtarum virtutes ac proprietates qaodammodo possent aestimare’ (Praef. v). Juist de individuële genius van elke hier vertegenwoordigde dichtsoort, en van elken aangevoerden dichter, komt in deze plaatsen helder aan het licht. Het was daarom ook onnoodig, exegetische of aestetische noten er bij te voegen; dat moge of moet geschieden bij het mondeling onderwijs, maar de kritiek vorderde in een professoraal werkje hare regten. De animadversiones criticae werden daarom dikwijls noodig, om den onbruikbaren tekst te herstellen, of den minder aangenamen te

[p. 404]

verbeteren. Over 't geheel herkennen wij hierin den nadenkenden en geleerden criticus, terwijl wij ons nu en dan over de krachtige grepen van den meester, die ons wel wat stout voorkwamen, verwonderden.