Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 368]

Droomen en Fantasiën: uit de jaargetijden des levens. Uit het Engelsch van J. Marvel (Donald G. Mitchell). Te Amsterdam, bij de Wed^e. L. van Hulst en Zoon. 1857. In postformaat. IV en 205 bl., met geïllustreerden titel, f 1-70 ingenaaid, en f 2-: gebonden in linnen band.

Wanneer ge ‘Klein Duimpje’, ‘Blaauwbaard’, de ‘Versjes van van alphen’, ‘robinson crusoë’, en de ‘Vaderlandsche Historie voor de Jeugd’ achter u hebt gelaten, en eenmaal de tooverwereld der romans met huiverende en gejaagde belangstelling zijt ingetreden, dan verslindt gij een aantal boeken, en van de meeste weet gij, na een twintigtal jaren gelezen te hebben, de titels zelfs niet meer.... als gij die ooit geweten hebt en niet dadelijk met Hoofdstuk I of midden in het eerste deel begonnen zijt. Maar onder die massa boeken, welke daar vrij verward in een donkeren hoek uwer herinnering opgestapeld liggen, zijn er toch enkelen die vooruit komen, waarop het licht met volle helderheid blijft vallen, en waarvan gij nooit vergeet, dat gij ze mooi, zeer mooi, hebt gevonden. Misschien zelfs hebt ge, ofschoon gij heel weinig romans of soortgelijke werken koopt, die in elke leesbibliotheek voor een dubbeltje per week zijn te bekomen - een paar van die zeer mooije boeken in uwe kast staan.

Ge weet welke boeken ik meen: de ‘Camera Obscura’ van hildebrand, ‘Mijn Roman’ van bulwer, de ‘Nôtre Dame’ van victor hugo, ‘XXV Hoofdstukken vol Distelen en Doornen’ van jean paul, ‘François le Champy’ van george sand.... En nu kunt ge er nog een boekje bijzetten, ditmaal van een Amerikaan: ‘Droomen en Fantasiën’ van marvel.

Dat toch is ook een zeer mooi boekje, dat ge niet vergeten zult, omdat het de fijnste snaren van uw gevoel heeft geroerd, omdat het u een traan heeft ontlokt van sympathie, en een glimlach, als ge 't zoo innig waar vondt!

En wat behelst dat boekske dan? Het behelst de geschiedenis van een mannenhart. Ge hebt in al de romans die gij gelezen hebt, een tal van vrouwenharten ontleed gevonden, zelden dat van een man; hier vindt ge dat; hier vindt gij u zelven terug, toen ge als een knaapje speeldet op den zolder; toen ge een schooljongen waart; toen ge student werdt; toen ge die hartstogtelijke liefde

[p. 369]

koesterdet voor dat schoone meisje, eene liefde, die u nu een droom van ijlhoofdigheid toeschijnt; toen als man, door uwe trotschheid en wereldschgezindheid heen, uwe hoop zich strekte naar het reine hart van haar, die gij wist dat te goed voor u was; toen ge uw eerste kind zulk een verwonderlijk schepseltje vondt, en gij dacht dat uwe oude vrienden, met wie gij in de sociëteit plagt te souperen, er bijzonder veel belang in stelden te weten hoe uw kindje groeide en hoe dik het was! En ‘als zij u dan een bezoek bragten, waart gij zeker dat zij brandden van verlangen om uw zoon te zien, en gij hieldt het kleine spartelende ventje op uw arm, niet zonder eene zekere gewetenswroeging dat gij hen tot zulk eene afgunst uitloktet als zij natuurlijk moesten gevoelen.’

En, zoo de kroon der grijsheid reeds uwe lokken siert, zoo ‘de omtrekken des levens, die zich eenmaal aan u vertoonden als de golvingen van eene uitgestrekte bergketen, nu als door eene reuzenhand digt opeen schijnen gepakt; en gij slechts ruwe, gescheurde steilten ziet, gelijk Alpische berggevaarten, door ijsvelden van droefheid gescheiden, en lekkende van overvloedige tranen’ - ook dan kunt ge in dit boekske uwe levensdroomen terugvinden, ook dan kunt ge er bij mijmeren over 't geen ook voor u weg is, en er met een glimlach van vreugde in lezen, wat ook u nog is overgebleven.

Zoo brengt ons de Schrijver ongevoelig van de wieg tot aan het graf door het gansche leven heen. De verschillende tijdperken van dat leven - de titel van het werkje wijst het aan - worden ook hier bij de jaargetijden vergeleken: de jeugd is de lente, de jongelingschap de zomer, de herfst is het leven van den man, de winter dat van den grijsaard. ‘Een oud idée!’ zult ge zeggen, en ge hebt gelijk; maar toch weet de Schrijver het in nieuwe vormen in te kleeden. Hij heeft door ik weet niet welke frischheid van beschouwing aan de oude vergelijking een nieuw leven weten bij te zetten. Een enkel voorbeeld. Hij begint elk jaargetijde of liever elke afdeeling van zijn werkje met eene boeijende, frissche schilderij van de lente, van den zomer, van den herfst en van den winter, zoo als men die in de gematigde luchtstreek van het Noorden der Vereenigde Staten en ook in ons Vaderland kent. In die schilderijen is de natuur op den voet betrapt, en wij durven ze gerust als modellen van natuurbeschrijving roemen.

[p. 370]

De beschrijving van de lente, waarbij de gure dagen niet vergeten zijn, eindigt met de milde lenteregens, die malsch op de aarde nedervallen, nu en dan afgewisseld met eene flikkering van zonneschijn om de druppels helder te maken - gelijk zoo vele vreugdetranen; - de wolken komen plotseling opzetten en lossen hare kristallen lading in de dansende waterplassen, en doen de bloemen glinsteren en de daken druipen van hare mildheid. Het vee blijft rustig in de verjongde weide voortgrazen, en de kinderen lagchen om den warmen regen, of luisteren, onder dak, met gretig oor naar zijn gekletter.

En met dat gekletter op het dak - dat zoo veel overeenkomst heeft met het getrappel van kindervoetjes - begint de Schrijver zijn verhaal van kinderlijke droomen.

De hitte van den zomerdag lost zich op in een onweder. De Schrijver schildert dat geheel naar de natuur, hij ziet het en teekent het na; de wind steekt op; de binnendringende togt blaast zijn papier weg. Nu schiet er eensklaps, na een oogenblik van stilte, een verblindende bliksemstraal uit de wolken, een zware donderslag ratelt door den hemel; daarna - even als bij hevige droefheid de opgekropte smart zich in tranen lucht geeft - komen de groote regendruppels en kletteren op het gras en de bladeren, en, het luidst van alles, op het dak - nu niet, gelijk de ligte regenvlagen der lente, als het getrappel van kleine voetjes, maar met forschheid en kracht - gelijk de eerste fiere tred der jeugd!

Als de zon na een Octoberdag al lager en lager daalt, sterven hare roode stralen soms weg in eene zee van zware, graauwe wolken. Langzaam en stil sluipen zij langs den avondhemel. De westelijke sterren blinken flaauw en verdwijnen in de opstijgende nevelen. De wind draait meer en meer naar het Oosten, en eindelijk storten de wolken fijne regendruppels uit, die gij slechts gevoelt met het gezigt naar den hemel gekeerd. Maar spoedig worden zij dikker en zwaarder en kletteren zij snel en met kracht tegen het venster - gelijk de snelle en vaste tred van een heir van mannen.

De winterlucht is even grillig als de lentelucht - gelijk de ouderdom vaak niet minder wispelturig is dan de kindsheid. - Tegen den middag is de hemel met een loodkleurig graauw bedekt; de weinige overgeblevene bladeren der eiken ridselen akelig; de pijnboomen zuchten treurig. Als de avond valt, en

[p. 371]

met de duisternis de storm toeneemt, blaft de huishond; de kinderen hurken in het hoekje van den haard bijeen; de jagtsneeuw stuift scherp en kil. En terwijl gij bij het flikkerend schijnsel van uw haardvuur zit, slaat de hagel tegen uw venster, alsof een oud man er met zijn rotting tegen aan tikt.

Nog eene enkele schoone aanhaling uit de natuurbeschrijving van den winter:

‘In de verte blaft een hond; de rook der hutten stijgt ten hemel op, het gerinkel van sledebellen breekt de stilte van den rijweg af, en op de heuvels staan de bladerlooze bosschen als legers, met geweren en speren in rust; en boven het andere geboomte verheffen zich hier en daar de toppen der pijnboomen als banierdragers, en roepen met hunne duizende tongen van groen, den trotschen krijgskreet uit: “God is met ons!”’

Genoeg om te doen zien met welk eene meesterhand marvel de natuur weet weêr te geven. Maar even als hij deze zijne schilderingen door gelukkig aangebragte en vooral ware détails - de zon die in de lente op de regendroppels flikkert; de togt bij een opkomend onweder in den zomer; het omloopen van den wind in den herfst; het blaffen van den hond en het rinkelen der sledebellen op den anders stillen rijweg in den winter - even als de Schrijver, zeggen wij, door die ware détails zijne natuurbeschrijvingen heeft weten te doen leven; zoo ook weet hij détails uit het werkelijke leven te grijpen, die door hunne waarheid treffen. En even als bij het aanschouwen der natuur soms grootsche, poëtische idéën bij hem ontkiemen, zoo weet hij ook de poëzij van 't leven te doen gelden, en den adel van den mensch te doen uitkomen.

Nogtans verliest zich zijne beschouwing van het leven geenszins in nevelen: al draagt het werkje tot opschrift droomen en fantasiën - gij zult er toch het ware, praktische leven in wedervinden. Daardoor vooral onderscheidt dit schoone boekske zich zoo uitnemend van vele werken uit den tegenwoordigen tijd, die zich op het gebied der verbeelding bewegen, en waarin eene ziekelijke, overdreven vrome rigting gepaard gaat met onmogelijke toestanden en onmogelijke menschen.

Niet alzoo hier: volkomen toepasselijk op zijn eigen boek is het, wat marvel aan zijn lezer zegt: ‘Gij zult misschien met een glimlach lezen; mogelijk zult gij het als “aardig verzonnen” prijzen; gij zult, met eene lip, welke de minste trilling is af-

[p. 372]

geleerd, over eene aandoenlijke passage spreken, en zeggen dat “het goed beschreven” is. Waarom is het echter goed beschreven? Alleen omdat het uit uw leven en uit uw hart gegrepen is. 't Is goed, omdat het zoo gewoon is; aardig verzonnen, omdat het zoo waar is, omdat het volstrekt niet verzonnen is.’

Ziedaar de schoonste lofrede op zijn eigen werk.

Maar welk soort van werk is het nu eigenlijk? - 't Is geen roman: 't zijn gedachten en beelden, met echten humor dooreengemengd; nu eens geeft de Schrijver ons zijne eigene opmerkingen, dan weder spreekt hij ons, zijne lezers, aan, terwijl hij ons den naam geeft van clarence, en ons volgt als knaap, als student, als man, als grijsaard. Hij geeft ons ouders, hij geeft ons een broêrtje, charlie, die vroeg sterft; eene zuster, nelly; eene lieve vrouw; kinderen en vrienden; onderwijzers en bekenden.... Hij plaatst ons in verschillende omstandigheden en toestanden. Maar telkens vindt gij u zelven toch terug: telkens voelt gij, dat gij zelf clarence zijt.

‘Welligt’ - zegt dan ook marvel tot zijn lezer - ‘welligt is het bij u opgekomen, dat ik mij in deze schetsen aan wet noch orde stoor, en alle bestaande regels voor Schrijvers schend, door U tot mijn held te maken.

Zoo is 't juist, want mijn werk is eene geschiedenis van die onbestemde gevoelens, twijfelingen en aandoeningen, die in mindere of meerdere mate ieder onzer eigen zijn; en daarom is het dat ik u den last dezer droomen op de schouders leg. Zoo dit of dat niet tot uwe ondervinding behoort, verzoek ik u slechts een poosje geduld te hebben; ik houd mij verzekerd dat er iets anders komen zal, dat als eene waarheid op uw hart zal liggen, en u van zelf - misschien wel met tranen - in het geloof zal brengen, dat gij werkelijk mijn held zijt.’

En zoo is 't juist, zeggen wij den Schrijver na; hij heeft goed getroffen, goed gezien, goed gevoeld, goed onthouden. De voorstellingen uit het kinderleven o.a. zijn uitmuntend van waarheid.

We kunnen ons naauw onthouden er proeven van te geven, maar dit zou ons te ver voeren. Wij kunnen ook onmogelijk eene bloemlezing geven uit den schat van schoone vergelijkingen, beelden, spreuken en gedachten. We kunnen niet anders

[p. 373]

dan herhalen: lees het boekske, lees en herlees het, gij zult het u niet beklagen; gij zult er troost in vinden en bemoediging, ware levenswijsheid en kracht, warm gevoel en opheffing tot God! Daarbij is het zoo los, zoo levendig en boeijend geschreven, dat het u aangenaam moet bezig houden, terwijl het, driewerf gelukkig! uitmuntend vertaald is. Ook druk en correctie zijn goed.
a.i.