Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De Familie De la Laine. Historisch-Romantisch Verhaal tijdens de vervolging der Protestanten in Holland. Door J.J. Lambrechts, Schrijver van: ‘Jacoba van Beijeren’. Twee Deelen. Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. In gr. 8vo. VI en 550 bl. f 5-60.

De Schrijver verplaatst ons onder de regering van margaretha van parma, tijdens de vernieuwde plakkaten tegen de ketters, het Verbond der Edelen, en de beeldstormerij. Hoewel dus de tijden, waarin het ons medegedeelde voorvalt, woelig genoeg waren, en aanleiding konden geven tot belangrijke tooneelen of sprekende beschrijvingen, is er echter in het verhaal weinig beweging. - Natuurlijk was er in die dagen van strijd tusschen priesterdwang en opkomende verlichting, menigeen die twijfelingen koesterde, en vergelijkingen maakte tusschen het oude en nieuwe geloof; terwijl het als van zelf spreekt, dat niet juist alle leden van één huisgezin ook dezelfde gevoelens daaromtrent hadden. Dit zien wij in den aanvang van ons verhaal, want in zulk een verdeeld gezin leidt de Schrijver ons binnen. - De vrouw is in stilte de nieuwe leer toegedaan, en heeft zelfs eenen Bijbel weten te verkrijgen, waarin zij de oplossing zoekt van het onbevredigende gevoel, dat het Katholieke geloof steeds in haar hart heeft achtergelaten. De man is wel het meest tegenovergestelde uiterste, dat men zich kan voorstellen; hij laat zich blindelings leiden door zijnen biechtvader, en, bij toeval het verboden boek bij zijne vrouw ontdekt hebbende, veroorzaakt de onzekerheid aangaande zijne verpligting om haar bij de inquisitie aan te klagen, hem tusschenbeide vlagen van krankzinnigheid. - Hun eenige zoon, eduard, wordt op zeventien-jarigen leeftijd uit Amsterdam naar Antwerpen gestuurd, om daar bij een vriend voor den handel te worden opgeleid. Deze vriend nu is de Heer de la laine, en wij blijven verder bestendig met ons tooneel in den schoot zijner familie. De handelende personen zijn, behalve de reeds ge-

[p. 366]

noemde; Mevr. de la laine, de twee dochters, en claude, de zoon des huizes, de Abt van thielt, een huisvriend, en vader matthias, de biechtvader van het gezin. - Eduard heeft in den laatsten tijd in het vaderlijke huis reeds menigmalen met zijne moeder over de godsdienst gesproken, en vindt nu in den hem omringenden kring Katholieken van de liberaalste soort, die de ketters, ja, laken, maar toch ook beklagen om de wijze waarop men hen vervolgt. Voor claude voelt hij terstond sympathie; hij wordt diens onafscheidelijke vriend, en reeds bij de eerste wandeling die zij te zamen doen, vertrouwen zij elkander den wankelenden staat van hun geloof toe, en verdiepen zich in een onderzoekend onderhoud. Op eene volgende wandeling ontmoeten zij van thielt, dien zij ook dadelijk in een diergelijk gesprek wikkelen, en van wien zij de bekentenis ontvangen, dat hij, even als saulus, bij het pijnigen der gevangenen, in de kerkers der inquisitie eene stem heeft gehoord, die hem toeriep: ‘Waarom vervolgt gij mij?’ Deze is dus ook al half bekeerd. Van nu af aan is het slechts loopen van de Abdij naar het huis van de la laine, en vice-versa, om altijd en overal dezelfde punten te behandelen. - Eduard en de jongste dochter voelen weldra genegenheid voor elkander, maar op dat tijdstip heeft juist eduard's vader begrepen, dat hij voor de ketterij zijner vrouw geene betere boete kan doen, dan zijn zoon aan den geestelijken stand te wijden. - Nog erger is het dat de Abt en de oudste dochter elkaâr beminnen, en daaruit vloeijen natuurlijk zenuwachtige en eindelooze gesprekken tusschen de dames voort. - Vader matthias, een echte Jezuït, brengt eindelijk eenige verandering in al dat weifelen. Hij heeft de beide vrienden laten bespieden, toen zij eene godsdienstige bijeenkomst der ketters bijwoonden, en den Abt op flaauwheid in zijne ambtsbediening betrapt. Op het oogenblik echter, dat hij eduard naar de gevangenis laat slepen, en ook denkt van thielt in zijne magt te hebben, wordt hij door eenen bediende verraden, die eenige den vader zelven beschuldigende papieren heeft ontvreemd. Deze komen in handen van claude, en de titelplaat stelt eene soort van worsteling om het bezit daarvan voor, waarbij eventjes een dolk wordt vertoond. De Pater, dien men ziet binnentreden, en in rang als geestelijke boven matthias is geplaatst, ziet de

[p. 367]

papieren in en geeft de noodige bevelen om eduard te bevrijden, die te gelijker tijd het berigt van den dood zijns vaders ontvangt, en dus kan trouwen. Van thielt heeft zich door de vlugt gered en wordt Luthersch predikant, zoodat ook zijn huwelijk niet meer belet wordt, en vader matthias, berooft zich, uit angst voor de gevolgen, door vergift van het leven. - Zie hier het geraamte van het verhaal. En wat is het nu? De Schrijver noemt het een historisch-romantisch tafereel. - Zeer veel historie is er niet in te vinden, want de staatkundige gebeurtenissen worden slechts, nu eens door den Abt, dan eens door een bediende, bij wijze van stadsnieuwtje, verteld. - Den lezer wordt niets voor oogen gesteld, en waar blijft dus het tafereel? Evenzoo is het met het romantische gedeelte, en blijkbaar hebben die beide woorden op het titelblad alleen moeten strekken, om de punten van controversie (als men het zoo ten minste noemen mag) beter ingang bij het publiek te doen vinden, want slechts dit gedeelte is con amore behandeld. Hoe jammer dus, dat men ook hiervan moet zeggen: het is niet meer dan een eentoonig mijmeren, dat zich nooit tot geestdrift verheft; nergens vindt men eene treffende tegenstelling; geene enkele bladzijde die van kracht getuigt, geen volzin dien men wenscht te herlezen. Van de bijzondere karakters behoeven wij niet te spreken, aangezien die, op één na, hoegenaamd niet verschillen, en men van allen, zonder onderscheid, kan zeggen: dat zij geur- en kleurloos zijn, als zuiver water.

Moge de Schrijver mij dit oordeel ten goede houden, maar het gaat mij als wijlen boileau: ‘Je ne sais rien nommer, si ce n'est par son nom’, en ik kan niet ontveinzen, dat het mij eenige moeite gekost heeft, om de bijna 600 bladzijden met drooge gesprekken door te worstelen.

Het werk is echter met welmeenende bedoelingen geschrever, en indien de Schrijver, blijkens de Voorrede, door zijne gezondheid er toe gebragt, zich verder in het vak oefent, en zich op een minder gerekten stijl toelegt, zal hij in het vervolg misschien ook beter voldoen.

Er is nog iets van minder belang, maar dat toch ieder moet bevreemden. Men leest over het jaar 1565, en men ziet tevens op het vignet een paar heertjes, zóó gecostumeerd, dat zij op dit oogenblik in de salons der hoofdstad niet misplaatst zouden zijn.
m.