Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Volks-Letterkunde, uitgegeven door de Vriend van Armen en Rijken. Inrigting tot bevordering van volksgeluk en volkswelvaart door verspreiding van nuttige kennis. Zesde Deel. Te Amsterdam, bij E.S. Witkamp. 1856. In kl. 8vo. f 1-60.

De loffelijke Amsterdamsche Vereeniging of ‘Inrigting’, de Vriend van Armen en Rijken, toont haren tijd te begrijpen. Zij geeft al meer en meer publiciteit aan haar bestaan en werken. Zij is er ons te liever om, want wie kan nu meer nuttig zijn of althans nut verspreiden zonder publiciteit? Wij hebben dan ook met zeer groot genoegen dezen bundel harer

[p. 318]

geschriften begroet. Wij vinden er juist dien toon in, welke aan zoo vele zoogenaamd populaire stukken ontbreekt, een toon, dien men niet leert in de Akademische gehoorzalen, niet in de bureaux of kantoren, niet van de kansels der groote steden, maar die alleen verkregen wordt door een langdurigen vertrouwelijken omgang met de geringe en toch de talrijkste klasse onzes volks. Door zulken omgang eerst leert men haren smaak en leeslust kennen, dringt men door in het gevoel en het besef harer behoeften, en weet te spreken niet als een vader tot zijne kinderen, niet als een meester tot zijne scholieren, niet als een genadige aanzienlijke tot zijne afhangelingen, maar als een mensch tot een mensch, terwijl ongelijkheid in stand, middelen, opvoeding enz. niet mag verhinderen, onderling ware vriendschap te kweeken. Die ongelijkheid toch heeft haren grond volstrekt niet in iets, waardoor wij geregtigd zijn een toon van meerderheid aan te nemen; zij is door de Voorzienigheid daargesteld, niet om den een door de wereld te laten dragen, en den ander er bij de hairen door te slepen, maar om aan hare verhevene bedoelingen, die de Bijbel ons leert, te voldoen. Zoo heeft menig philanthroop, die zich niet genoeg wist te verplaatsen in het hart van hen, op welke hij werken wilde, slechts een hatelijken indruk gemaakt, als van een geestelijken geweldenaar, die zijn armen vriend niet helpt om te helpen, maar om hem op de eene of andere wijze in volstrekte afhankelijkheid te brengen. De Volks-letterkunde van de Vriend van Armen en Rijken komt mij voor, behoudens natuurlijk enkele kleine uitzonderingen, de behoeften der menigte wel te kennen. De titel is daarom ook zeer gelukkig; immers wie ziet niet terstond in, dat ‘de Vriend’ zijne vriendschap bij voorkeur bewijst aan de armen, maar dat de rijken en magtigen toch even zoo wel, als het pas geeft, zijne vriendschappelijke lessen en toespraken ontvangen? ‘De Vriend’ spreekt dan vooral zoo niet de kern, dan toch de groote meerderheid des volks bij uitstek nuttig, liefderijk en Christelijk toe. Hij vinde altijd krachten en talenten, die zijnen geest weten op te nemen en er vorm en leven aan bijzetten. - Vaak hebben wij het diep betreurd, dat in ons kleine Nederland het eene nuttige genootschap het andere verdringt, of althans, dat de eene onderneming van dien aard eener andere soortgelijke in den weg staat, terwijl

[p. 319]

zij zamen werkende en met vereenigde krachten zoo veel betere vruchten konden voortbrengen. Wij vragen dan ook: waarom kunnen de Vriend van Armen en Rijken en de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen niet als broeder en zuster in één huis zamenwonen, en één gezin, of wil men het zoo noemen, ééne firma uitmaken? Misschien bestaan hiervoor bijzondere redenen, met welke wij ten eenenmale onbekend zijn. Maar het zij zoo, dat ‘de Vriend’ welligt nooit met ernst de hand van broederschap aan ‘de Maatschappij’ heeft gereikt, wat wij in 't afgetrokkene zeer betreuren zouden, wij gelooven niet te min dat het noodzakelijk is voor onzen volksgeest, om wakker gehouden te worden door het onophoudelijk geroep van godsdienstige, philantrhopische, industriële, commerciële, ja, ook van staatkundige genootschappen of vereenigingen. Het is hier te lande noodig, dat er concurrentie besta tusschen vele en gelijksoortige maatschappijen. De eene wekke de andere tot jaloerschheid, en doe hare bij ons vaak zoo uiterst diep verborgene talenten aan het licht komen. Ach, onze volksgeest geeft zoo gaarne zich aan slaapzucht over, en de Admiraal penn had zoo veel ongelijk niet, toen hij voor den Engelschen krijgsraad verklaarde, dat de Hollanders alleen dàn toonen wie zij zijn, als zij tot het uiterste geperst worden. Het droevig lot der eens zoo magtige Unie van de zeven Provinciën, en het niet minder droevig lot der heerlijke West- en Oost-Indische Compagniën, beide bij uitnemendheid Nederlandsche vereenigingen of maatschappijen, - het zijn welligt de welsprekendste, maar ook de meest waarschuwende typen van alle onze vereenigingen, dat zij op het toppunt van haren roem en luister in slaap vallen, de werktuigen worden van traagheid, egoïsme of nepotisme, en dan eindelijk bezwijken aan verval van krachten. ‘De Vriend’ zij wakker en blijve altijd op zijn post! God zegene hem in zijne edele pogingen, en doe hem ten allen tijde gediend worden door schrijvers als die der 62 nommers van den laatsten Jaargang, waaronder wij buiten de vertalingen, de ‘Geschiedkundige Schets van het Bijgeloof, inzonderheid in Nederland’, N^os. 3, 5, 8, 58, 59, de ‘Verdediging der Citadel van Antwerpen’, N^o. 6, ‘Java's nijverheid’, N^o. 7, om maar iets te noemen, ter lezing aanbevelen.