Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 307]

Suze Wellingrode, of de invloed van Misdaad en Liefde. Oorspronkelijke Roman, door Johanna D. Te Utrecht, bij J.D. Doorman. 1856. In 8vo. 271 bl. f 2-75.

Wanneer wij ons niet bedriegen, dan hebben wij tegenwoordig niet minder dan drie ‘johanna's’ die de pen voeren. Deze dames hebben echter zoo magtig veel overeenkomst met elkander, dat het moeijelijk valt uit hare schriften te onderkennen met welke wij te doen hebben. Dit doet dan toch ook eigenlijk niets af tot de beoordeeling harer geschriften - en wij besloten er ons niet over te vermoeijen - te meer daar de overeenkomst, waarvan wij gewaagden, niet tot hare eer kan strekken. Inderdaad, het smart ons dat de johanna's niet alleen sterk op elkander gelijken door de zwakheid van hare pen, maar vooral ook door het valsche standpunt, waarmede zij zich met hare geschriften plaatsen tegenover het publiek en - de kritiek, wier ‘toegevendheid’ zij inroepen.

Het dilettantisme is aan de orde van den dag en bederft veel. De dilettant toch paait zich met de ijdele hoop, dat men aan hem niet de eischen kan doen, waarnaar de kritiek het kunstwerk beoordeelt. Zoo lang de liefhebber zijne producten binnen 's kamers, of binnen een besloten kring houdt, is hij vrij en veilig; maar drijft zijne ijdelheid of het prijzen zijner intimes hem aan, om zijn gewrocht de wereld in te zenden, dan moet hij ook nemen wat er toe staat, dan kome men niet meer met een kinderachtig beroep op toegevendheid voor den dag. Waarom? - Heeft de auteur de wezenlijke overtuiging, dat zijn werk gebrekkig is en niet aan de eischen der kunst voldoen kan, waartoe dan die vermetelheid om het op de publieke tentoonstelling aan aller oogen bloot te stellen? - Maar die overtuiging heeft de dilettant niet, welke zijne onrijpe vruchten op de open tafel neêr komt zetten. Het is eene gemaakte nederigheid, die hem zijn werk zoo ‘gering’ doet noemen. In zijn hart vindt hij het ‘heel aardig’, ‘nog al zeer lief’, even als die, welligt weinig ontwikkelde, althans niet letterkundig gevormde, vrienden, die in hunne onkunde zijne eigenliefde hebben opgewakkerd en tot een openlijk optreden aangespoord.

Daar staat nu de auteur voor het publiek. Uw naam doet

[p. 308]

niets af. Of ge u: johanna, of johannes, of d., of c. teekent, uw werk vertegenwoordigt uwe persoonlijkheid, ook al geeft gij uw boek anoniemen - uw talent, of wat daar voor door moet gaan, stelt ge, door middel van de drukpers, op zeker voetstuk, om van alle zijden bekeken te worden - en wie het bekijkt, die mag immers ook beoordeelen?

Maar de dilettant wil altijd dat oordeel omkoopen. De auteur-liefhebber verbeeldt zich al te ligt, dat zijn arbeid ‘goed genoeg is voor zijn doen’ - en omdat hij ‘maar een liefhebber’ is, durft hij wel op de ‘toegevendheid’ rekenen. Doch wie een waarachtig liefhebber en vriend der kunst is - die haar wenscht te bevorderen en te verheffen - die zal haar niet willen bederven door zijne gebrekkige proeven, die neemt het ook niet met zich zelf voor lief, en zal vooral het publiek niet op de producten van zijne zwakke hand onthalen.

Wat hebben wij dan te denken van auteurs die ‘gestrenge recensenten tot toegefelijkheid wenschen te stemmen’, omdat zij ‘voor hun eigen vermaak’ het boek geschreven hebben, waarop zich het publiek moet vergasten? - Het staat een ieder vrij om zich met letterarbeid te ‘amuseren’ - maar de kritiek, zal zij haar naam eenigzins getrouw blijven, mag daarom geen auteur ontslaan van die verpligtingen en die regten, welke onafscheidelijk zijn aan het genre dat hij beoefent. - Wie dat vergt, toont zich al zeer weinig kunstenaar, al zeer weinig bekend met het doel en den eisch der belletrie.

‘Suze wellingrode’ is er een nieuw bewijs van. Wij kunnen ons echter wel begrijpen, dat een verhaal als dit aan de vrienden der Schrijfster niet onbehagelijk voorkwam, dat vooral een boekverkooper voor haar een gevaarlijke raadsman is geweest, die gaarne een romannetje van één Deel voor de ‘leesgezelschappen’ wilde drukken. Als wij der Schrijfster een raad schuldig zijn, is het deze: om als zij weder eens bij hare ‘verstelmand’ zich met hare ‘idéetjes’ heeft geamuseerd, en lust krijgt om in een verloren uurtje of op een avondje die ‘idéetjes’ aan anderen voor te dragen - dat zij dan liever haren geest sterke, door degelijke lectuur - door zich gemeenzaam te maken met rijke geesten, die vol waren van groote idéën, en tevens magt hadden over den vorm, waarmede zij die idéën zoo bevallig en krachtig vereenzelvigden.

[p. 309]

Johanna's verhaaltrant is niet onbehagelijk, er is iets gemakkelijks in, dat beter stoffe waard zou zijn, maar het ontbreekt haar aan diepte van blik, zij blijft in de bovenste oppervlakte der dingen hangen. Van daar dat de karakterteekening zoo zwak, de handeling zoo magteloos, het geheel zoo onbeduidend is. Het onderwerp is hoogst alledaagsch: ‘misdaad en liefde’ - maar beiden konden onder eene krachtiger behandeling, bij eene diepere opvatting, toch altijd meer gevariëerd en als vernieuwd ons geschetst zijn, zoo de Schrijfster maar iets karakteristieks in hare schets had weten te leggen; maar nergens iets piquants, nergens eenige verheffing, eenig leven - zoodat wij ons den tijd beklaagd hebben, dien wij aan deze lectuur afstaan moesten, zouden wij er een regtmatig oordeel over mogen uitspreken. De Schrijfster zegt, dat het haar ‘streven is geweest, niet te overdrijven, maar getrouw te blijven aan die wereld, welke zij om zich heen heeft leeren kennen’. Dit zou nu alles goed en wèl zijn, indien zij die wereld met wat meer omvattenden, wat dieper doordringenden blik had waargenomen; maar hare menschenkennis is even oppervlakkig als de opvatting van het zedelijk en godsdienstig leven. - Van daar dat onbeduidende, kleurlooze, dat ons onverschillig laat voor die beelden, welke als poppen op het theater verschijnen, en bij hunne houterige bewegingen de ijzerdraden niet genoegzaam verbergen kunnen, om den toeschouwer eenige illusie te gunnen.

Maar, genoeg - geschriften als dit mogten waarlijk wel in de ‘verstelmand’ der Schrijfster verborgen zijn gebleven, en versieren onze literatuur geenszins.