Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Friedrich Perthes in zijn leven en bedrijf geschetst door zijnen zoon Clemens Theodoor Perthes, Hoogleeraar in de Regten te Bonn. Met bekorting uit het Hoogduitsch vertaald. Derde en Vierde Deel. Met portret. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1856. In gr. 8vo. 517 bl. f 6-:

Reeds hadden wij de aankondiging van het derde Deel gereed gemaakt, toen ons het vierde en laatste werd ter hand gesteld. Wij kunnen nu niet slechts van de voortgezette uitgave spreken, maar mogen de voltooijing roemen van dit hoogst belangrijk werk, waarvan wij de eerste verschijning, vóór bijkans drie jaren, met vreugde hebben begroet (Vaderl. Letteroefeningen, 1854, Boekbesch., bl. 623 en volgg.).

Men zal zich herinneren, dat de beide eerste Deelen de levensgeschiedenis van perthes bragten tot caroline's laatste levensdagen, en zijn vertrek met zijne vier kinderen uit Hamburg naar Gotha in 1822. Het derde Deel bevat nu de vestiging van zijn gezin en boekhandel in die stad, schetst ons zijne uitstapjes gedurende den zomer en den herfst van dat jaar, stelt ons in staat, om een diepen blik te slaan in zijn

[p. 305]

gemoedsleven gedurende de eerste jaren van zijn verblijf aldaar, verhaalt ons zijn tweede huwelijk met charlotte becker, eene weduwe met vier kinderen, waardoor zijn huiselijk geluk, dat voor altijd vernietigd scheen, hersteld, maar ook zijne zorgen vermeerderd werden, en doet hem ons kennen als uitgever van Theologische werken, en voorts in allerlei levensbetrekkingen en toestanden. Belangrijker nog is, in ons oog, de inhoud van het vierde Deel, waarin het einde bereikt wordt van de loopbaan, door den edelen man op aarde afgelegd. Allerlei kerkelijke vraagstukken op Katholiek en Protestantsch gebied, welke in die dagen aan de orde waren, komen daarin ter sprake, in 't bijzonder het Rationalisme en zijne bestrijding op het gebied van leer en leven, het godsdienstig leven van kleinere kringen buiten de kerk, de wetenschappelijke Godgeleerdheid in hare verhouding tot het kerkelijk gezag, en vele andere Godgeleerde en kerkelijke aangelegenheden. Daarbij worden echter de staatkundige verschijnselen evenmin vergeten als allerlei letterkundige onderwerpen. En slaan wij perthes' briefwisseling op rijperen mannelijken leeftijd, zijne werkzaamheid in zijn beroep en zijn verkeer met vrienden en in de familie belangstellend gade, vooral boeit ons het onopgesmukt verhaal van zijne laatste levensjaren, ziekte en dood. Gelukkig de zoon, die zulk een vader, als perthes was, op vergevorderden leeftijd ten grave brengen en aan zijne eervolle nagedachtenis zulk eene eenvoudige en kiesche hulde brengen mogt! Driewerf gelukkig de man, die in de soms harde leerschool des levens zóó geoefend en volmaakt werd als hij, en, na een leven, doorgebragt in onvermoeide werkzaamheid ten nutte der menschheid, en in telkens naauwere gemeenschap met zijnen God en Vader, in vrede mogt henengaan tot den hoogeren werkkring, hem in den hemel bereid!

De trant van behandeling is onveranderd dezelfde gebleven in deze beide Deelen als in de vroegere, en ook thans weder heeft de Vertaler zich de vrijheid veroorloofd, om, vooral met betrekking tot Duitschlands voormalig kerkelijk en staatkundig leven, veel te bekorten of weg te laten, wat voor het Nederlandsch publiek van ondergeschikt of van volstrekt geen belang mogt worden geacht. Het werk der vertaling is echter, voor zoo veel deze tweede helft betreft, niet door den Heer mensing geschied, die de eerste helft overbragt, maar, in

[p. 306]

overleg met dezen, door een ongenoemde, die zich, zoo verre wij het konden nagaan, niet minder loffelijk gekweten heeft dan zijn voorganger. Zelf betuigt hij, deze wel aangename, maar tevens moeijelijke taak met moed en opgewektheid te hebben aanvaard. Ook de druk en uitvoering laten, zoo als men met grond verwachten kon, niets te wenschen over. Slechts had, naar ons oordeel, de zuinigheid bij de uitgave meer kunnen in het oog gehouden zijn. Zelfs kunnen wij het eenen Uitgever als de Heer suringar is moeijelijk ten goede houden, dat hij door den betrekkelijk zeer hoogen prijs, waarop dit werk te staan komt (f 11. -), de algemeene verspreiding er van in ons Vaderland meer tegengewerkt dan bevorderd heeft. Zal ook al niemand, zoo wij vertrouwen, zich ligt over den aankoop beklagen, of het zeer uitvoerige en kostbare werk, na de lezing, onvoldaan ter zijde leggen, hoe menigeen wordt nu toch door de aanzienlijke uitgave, waarop het hem te staan zou komen, afgeschrikt, om het zich aan te schaffen!

Overigens kan er van eigenlijk gezegde beoordeeling, vooral na hetgeen wij vroeger aangaande dit werk getuigd hebben, thans geene sprake meer zijn. En waartoe uit den rijken voorraad, ons hier aangeboden, proeven bijgebragt? Wie den beroemden man, die groot was in zijne eenvoudigheid, en, in weerwil van zijnen nederigen stand in de maatschappij, hoog stond aangeschreven bij aanzienlijken en geletterden, nader wenscht te leeren kennen, koope dit boek en leze het! Wij voor ons betuigen gaarne, dat wij, zoo dikwijls wij er ons in uren van ontspanning mede bezig hielden, door de lezing zijn verkwikt en gesterkt geworden. Zulke boekhandelaren, als perthes was, zijn het sieraad van hunnen stand en een zegen voor de maatschappij, waarin zij leven. Of liever, zulke innig vrome, opregt geloovige, helderdenkende, onbekrompene, liefdevolle, werkzame Christenen, als hij door Gods genade geweest is, en in zijn leven en bedrijf, tot aan zijnen dood toe, zich betoond heeft te zijn, mogen, in welken levensstand ook geplaatst, in vollen nadruk het licht der wereld en het zout der aarde heeten. Hun naam wordt niet ligtelijk vergeten en hunne gedachtenis blijft ook onder de nakomelingschap in eere, zelfs nadat hun stof lang vergaan is.

Het, naar wij vermoeden, wèlgelijkend portret van perthes is tot het vierde Deel een verrassend toevoegsel, waarvoor wij danken.