Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

De bevrijding der slaven en de evangelieprediking. Redevoering, gehouden in de openbare vergadering der afdeeling 's Gravenhage van de nederlandsche maatschappij ter bevordering van de afschaffing der slavernij, op den 30^sten oktober 1856, door

[p. 280]

J.J. van Toorenenbergen, Predikant te Vlissingen. Te Haarlem, bij de erven F. Bohn. 1856. In gr. 8vo. 39 bl. f :-40.

Geen goede emancipatie zonder euangelisatie, geen vruchtbare euangelisatie zonder emaneipatie, is het thema dat door den heer v.t. uitnemend in deze rede werd ontwikkeld. 't Is een afdoend bewijs voor de werkzaamheid en kracht van den geest van christus, dat de kreet om vrijheid voor het geroofde kroost van Afrika zoo luide opgaat uit de gelederen der geestverwanten van hem die 't eenmaal waagde te verklaren: dat de afschaffing der slavernij een verzet tegen het godsbestuur is. Maar 't moet daarenboven ieder weldenkend burger van Nederland goeddoen, wanneer hij de regten van den staat hoort handhaven door iemand die misschien niet geheel behoort, maar toch zeker vermaagschapt is aan de partij, welke telkenmale de klagt over staatsalvermogen pleegt te herhalen. 't Moet ieder die 't welmeent met de zaak van het koninkrijk der hemelen verkwikken, wanneer hij hoort ijveren voor leervrijheid onder de slaven door een dergenen, die allen zich zelven bonden door het formulier, en uit wier midden velen verdraagzaamheid jegens andersdenkenden juist niet tot hun sjibbolet hebben gekozen. De heer v.t. heeft, blijkens blz. 18 en 19, dien goeden weg ingeslagen. Ontleent zijn woord daaraan alleen of zelfs 't meest zijne frischheid en aantrekkingskracht? Men zou het onregt doen, wanneer men die vraag bevestigend beandwoordde. De redevoering bezit deze aanspraken op belangstelling, doch daarbenevens menige andere. 't Is thands boven allen twijfel verheven dat de gruwel der slavernij zal worden weggenomen. Toen de heer v.t. zijne redevoering uitsprak, had het volk van Nederland die toezegging uit den mond des konings vernomen. En vier maanden later (2 maart 1857) heeft de minister van kolonieën in de tweede kamer der staten generaal de verklaring afgelegd; ‘dat het ontwerp omtrent de emancipatie gereed ligt, dat de memorie van toelichting in behandeling is, en dat zoodra een en ander bij den raad van state zal afgehandeld zijn, het ontwerp aan de kamers zal aangeboden worden.’ Opmerkelijke Nemesis! De staatsdienaar, onder wiens bestuur in het oosten het middeneeuwsch drukpersreglement wordt afgekondigd dat de vrijheid vernietigt, is door den loop

[p. 281]

der gebeurtenissen gedwongen aan het westen de heuchelijke verzekering te geven dat de ure der vrijheid daagt. Juist dat die mond zulk eene verklaring moest afleggen, bewijst dat ook de mannen van reactie en repristinatie op den duur zich niet kunnen verzetten tegen den geest van vooruitgang die uit God is. Doch naarmate het gewisser werd dat de bemoeijingen van de voorstanders der emancipatie tot het gewenschte doel zouden leiden, heeft men zich meer bezig gehouden met de vraag hoe de slaaf niet slechts in het bezit, maar ook in het genot der vrijheid zou moeten worden gesteld. Aan dat onderzoek heeft zich de heer v.t. gewijd. De resultaten van zijn nadenken heeft hij in zijne redevoering nedergelegd. Hij heeft dat in warme en doorgaans heldere taal gedaan, en wat hij uitsprak, met eenige aanteekeningen verrijkt, in druk gegeven. Na eerst herinnerd te hebben dat niet slechts vrijlating, maar ‘eene waarlijk heilzame vrijlating’ der slaven te bewerken, het doel is der maatschappij in wier afdeeling hij sprak, toont hij aan dat zulk eene vrijlating onmogelijk is zoolang de slaaf niet vatbaar wordt om de vrijheid te begrijpen en te genieten. Hij acht euangelisatie het eenig middel om de slavenbevolking tot die vatbaarheid te brengen. Maar hij begrijpt, en te regt, dat het euangelie zijnen vollen zegen niet brengen kan, tenzij eerst de maatschappelijke toestand van den slaaf worde verbeterd. ‘Gij hebt hier niet te doen,’ zoo luidt de ernstige, heldere taal, ‘met een aantal menschen, die korter of langer tijd hebben moeten bukken voor uitwendig geweld, en die slechts uit dat diensthuis behoeven te worden uitgeleid om een vrij en gelukkig volk te zijn. Het is er verre van verwijderd. De Slaven vormen een diep ongelukkig, een stelselmatig, een uit- en inwendig bedorven geslacht; een geslacht, dat door het gebruik hetwelk men er van gemaakt heeft tot traagheid, ontucht en opstand is opgevoed. Men heeft het den arbeid leeren haten, omdat men het geen menschelijk loon op den arbeid, dat is: een vrije bezitting heeft gegeven; men heeft het denkbeeld zelf van maatschappelijke orde niet in zijnen kring toegelaten, terwijl men in dien kring den huwelijksband twee eeuwen lang heeft verscheurd en vertreden; men heeft allen band in zijne schatting tot een keten gemaakt, want men heeft geen anderen band dan dien van het lastdier aan deze menschen aangelegd. Wat zult gij aan dezulken

[p. 282]

doen, indien gij hen niet eerst opheft uit die zedelijke slavernij?’ Daarom wil de heer v.t. opheffen, opheffen door het christendom. Maar hij acht het ‘onwedersprekelijk dat de maatschappij, waarin de Slavernij heerschende is, zich niet tot eene Christelijke maatschappij ontwikkelen kan, immers niet tot zulk een waar de band eener ware gemeenschap de harten verbindt en de kracht der vrijwillige gehoorzaamheid als zedelijke prikkel ten goede de leden opwekt en leidt.’ Daarom verwacht hij alleen van de samenwerking van staat en kerk ‘der slaven gemeenschappelijke welzijn.’ De staat onteigene, maar stelle zich tot voogd der onteigenden, verpligte hen tot een arbeidzaam leven, en gunne der kerk de dus maatschappelijk opgehevenen tot zelfstandigheid te vormen. ‘Vraagt iemand: “welke Kerk, daar de staat geene Kerk als zoodanig begunstigt?” het antwoord....... is gelukkig praktisch zeer gemakkelijk te vinden. De Staat bevordere wat de Christelijke gemeente zelve doet.’ Dit zal wel beteekenen: de staat vergunne iedere gezindte te arbeiden, en schrage de pogingen van elk die den slaaf tot christen poogt te maken. Zietdaar de beschouwingen van den heer v.t., die gevolgd worden door eene warme ontboezeming van zijn vertrouwen op de kracht der liefde van christus, eene wakkere opwekking tot volharding in het aangevangen werk ook nu de vooruitzigten helderder worden, juist wijl helderder vooruitzigten sommigen misschien zorgeloozer zouden kunnen maken, een vurigen wensch dat elk lid der maatschappij tot bevordering van de afschaffing der slavernij een ijverig medearbeider worde in de vereeniging tot bevordering van het godsdienstig onderwijs onder de slaven der kolonie Suriname.

Zulk werk draagt zijne aanbeveling in zich zelf. 't Wordt proefhoudend bevonden al rijst hier en daar eene bedenking. Als het getal christenslaven - want dat van dezen sprake is dwingt het verband te veronderstellen, - blz. 38 op 20567 wordt gesteld, kan men de vraag niet onderdukken: of het hier niet beter ware geweest te wegen dan te tellen? Karel de Groote maakte de Saksers bij hoopen tot leden van jesus' kerk en de beteckenis van het woord rijstchristen is in ons land niet onbekend. Hoe velen onder die 20567 zullen het christendom hebben omhelsd, als die Noorman der negende eeuw, die zich tienmalen had laten doopen, om tienmalen een doop-

[p. 283]

kleed ten geschenke te ontvangen? - Als men blz. 10 leest: ‘de zaak van de bevrijding der Slaven is steeds de zaak geweest van het Christelijk geloof, in de liefde werkzaam’, en dan bedenkt dat jesus zich nooit opzettelijk over deze zaak heeft uitgelaten, - hoe paulus aan filemon over onesimus schreef, - dat het getal der vrijgelatenen reeds in het heidensch Rome aanzienlijk was, - dat het juist christenen waren die de slavernij barbaarscher hebben gemaakt dan de oude wereld haar heeft gekend, - dat een edele las casas, ofschoon met de beste bedoelingen bezield, het aanzijn heeft gegeven aan de west indische slavenmaatschappij: - dan zou menigeen kunnen wenschen dat de hier en daar verspreide wenken die de waarheid, welke desniettemin in dat woord gelegen is, in helderder licht moeten stellen, en dat ook bepaaldelijk doen, daar terstond bijgevoegd mogten zijn. - En als men zinsneden leest als blz. 12: ‘Daarenboven is de lijfeigenschap tot in het verste nageslacht gegrond op de onderstelling, dat de eenheid van stam en ras geene individueele verscheidenheid toelaat, waartegen het wezen der persoonlijkheid zich verzet,’ dan is men bij het lezen van dit anders zoo heldere stuk te moede als de reiziger dien de spoortrein plotseling uit een landschap badend in middagglans in een nachtduisteren tunnel overbrengt. Gelukkig is het getal van zulke vlekken in deze rede uiterst gering: maar de smet die onopgemerkt blijft op het wambuis van den arbeider, trekt terstond het oog als ze 't satijnen galakleed ontsiert. Toch blijft dat kleed voor velen begeerlijk: mogt de lectuur en het bezit van v. t's. rede 't voor menigeen niet minder zijn. Ééne vraag ten slotte. ‘Elk lid van onze maatschappij tot bevordering van de afschaffing der Slavernij worde een ijverig mede-arbeider’ (1. medearbeider) ‘in de vereeniging tot bevordering van het Godsdienstig onderwijs onder de slaven der kolonie Suriname’, zegt S. Dit woord verdient behartiging. Maar evenzeer de vraag: waarom neemt de afschaffingsmaatschappij die bevordering van godsdienstig onderwijs niet in den kring harer bemoeijingen op? Art. 3. c. harer statuten schrijft haar dit o.i. gebiedend voor, en zij kent het woord des Meesters Joh. viii:36.

b.
v.h.