Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Mijne tweede Reis rondom de Wereld. Door Ida Pfeiffer. Derde Deel. Te Amsterdam, bij J.C.A. Sulpke. 1856. In 8vo. IV en 244 bl., met gelith. titelvignet, f 2-50. Drie Deelen compleet, f 8-:

Aangenaam is het ons de vertaling te kunnen aankondigen van bovengenoemd werk der beroemde reizigster. Mevr. ida pfeiffer verdient inderdaad wel eene belangwekkende persoon genoemd te worden; zóó veel geestkracht en onverzettelijke wil, als waarvan de Schrijfster blijken gaf bij het trotseren van tallooze moeijelijkheden en gevaren, worden zelfs bij den man zelden aangetroffen. En ook dàn nog zijn het gewoonlijk magtige drijfveêren, die maken dat hij zich vrijwillig er aan onderwerpt en zich niet laat afschrikken van het voorgestelde doel, waar het bereiken daarvan nog eenigzins binnen de grenzen der mogelijkheid ligt. Die groote drijfveêren - wie kent ze niet? - godsdienstijver en vurige liefde tot de wetenschap in haren geheelen omvang, zoo als zij de geheele natuur en daarin ook den mensch tot het onderwerp harer nasporingen maakt, laten zich aanwijzen, waar een voornemen om kennis te maken met vreemde landen en volkeren doorgezet wordt, niettegenstaande alle bezwaren zich daartegen verheffen. En zóó doet het goed te vernemen, tot welk een ijver - ook in onze eeuw, die zoo zeer op het praktische gerigt is, de eeuw van koele berekening - de godsdienst nog in staat is den ontvankelijken mensch te ontvlammen, als men leest van den togt, dien de Fransche Zendelingen huc en gabet door de geheele breedte van het wijd uitgestrekte

[p. 234]

Chinesche rijk maakten om het Christendom te gaan verkondigen in de hoofdstad van Thibet, den beroemden hoofdzetel van de Bouddhistische godsdienst. Maar zij, en die vele anderen, welke door de liefde tot de wetenschap gedreven worden, zijn mannen, aan wie natuur en gewoonte meer kracht verleend heeft om tegen de magt der schadelijke invloeden van de buitenwereld te kampen. En toch - het was eene vrouw, die, bijna roekeloos, aan gevaren het hoofd dorst bieden, waarvoor zoo menig man teruggedeinsd zou hebben. Is het dan eene van die halfslachtige wezens, zoo als Amerika er in den laatsten tijd eenige geleverd heeft in Miss bloomer en soortgelijken - caricaturen van de vrouwelijke sekse, minstens evenzeer als men de apen caricaturen van den mensch zou kunnen noemen? Zeker niet! Mevr. ida pfeiffer toont hier en daar in haar werk, dat zij het echt vrouwelijke in de vrouw weet hoog te schatten, en levendig gispt zij het gemis daaraan dat zich in de levenswijze der Amerikaansche vrouwen openbaart. Zoekt men naar de drijfveêren, die haar bewogen om zoo vele vreemde landen en volkeren te bezoeken, waarbij zij niet alleen zeer dikwijls verstoken was van alle gemakken, welke de beschaafde maatschappij aanbiedt, maar ook aan allerlei onaangenaamheden, zoo wel van de omgevende natuur, als van den kant der meer of minder beschaafde menschen die zij bezocht, was blootgesteld - dan was het noch godsdienstijver, noch uitsluitend of zelfs hoofdzakelijk zucht om de kennis betreffende vreemde streken en hare bewoners uit te breiden. De Schrijfster zelve zegt aan het einde van haar werk, dat zij verre is, van zich tot het getal van begaafde personen te rekenen. Die bescheidene uitspraak, hoewel wij verre zijn van haar te beamen, maakt dat wij aan haar werk niet die gestrenge eischen kunnen doen, welke iemand, die zich als een begaafd onderzoeker wilde doen kennen, te vervullen zou hebben. Hier en daar verraadt zich dan ook de mindere kennis die de Schrijfster heeft van de oorzaken der natuurverschijnselen, b.v. waar zij spreekt over den vulkaan Goenong-Api, en het zoo vreemd vindt dat deze berg bestendig rookt, zonder dat er ooit eene uitbarsting heeft plaats gehad, terwijl de bewoners van vulkanische streken weten, dat eene uitbarsting minder te vreezen is, naar mate de dampen, welke een vulkaan van zich geeft, gemakkelijker

[p. 235]

uitweg vinden. Want eerst wanneer die uitweg gesloten of niet meer toereikend is, dan ontstaat er eene beroering in de ingewanden der aarde, die zich door golvingen van hare oppervlakte - aardbevingen - openbaart, tot dat eindelijk met geweld de uitweg weder geopend wordt onder het uitwerpen van gesmolten massaas, bekend onder den naam van lava. Daarom vergelijkt von humboldt de vulkanen zoo treffend met de veiligheidskleppen der stoomwerktuigen. Ook op het gebied der volkerenkunde misten wij bij de Schrijfster hier en daar de kennis, die het haar mogelijk gemaakt zou hebben, de talrijke op dit gebied bestaande vragen grondiger te beantwoorden. Zóó zoude zij bij hare vrij langdurige omzwervingen in den Oost-Indischen Archipel in staat geweest zijn zich eene eigene meening te vormen, en die meê te deelen, over de vraag, of men een Maleisch menschenras moet aannemen, dan wel - of men, zoo als sommige nieuweren doen, den naam van Maleijers moet beperken tot de kustbewoners, die - zeeroovers van beroep en van natuur - met meer of minder grond van waarschijnlijkheid als van gemengd ras beschouwd worden. Desniettemin bevat haar werk menige bijzonderheid, die als eene belangrijke bijdrage tot de volkerenkunde beschouwd kan worden. Daaronder vooral hare mededeelingen betreffende de Dajakkers op Borneo en de Battakkers op Sumatra, over welke grootendeels nog geheel wilde, kannibalische volkstammen onze kennis zeer beperkt was. Onder de laatsten was het dat alleen hare tegenwoordigheid van geest haar redde uit het gevaar van den wilden tot een lekker beetje te strekken. Eene scherts, waardoor zij de dreigende gestalten tot lagchen wist te brengen, redde haar het leven. - Ook hare schilderingen van den maatschappelijken toestand in streken door Europeanen in of buiten Europa bewoond - Engeland, de Vereenigde Staten, Californië - zijn treffend en boeijen de aandacht. Al vertoont zich dan ook nu en dan eenige ijdelheid, wanneer zij spreekt van de onderscheiding en de hulde die men haar hier en daar bewees, die ijdelheid vergeven wij gaarne bij de vrouw, welke ons zoo veel belangrijks weet meê te deelen, de persoon, in wie zich de Oud-Germaansche zucht naar avonturen zoo levendig openbaarde.

De vertaling is over het algemeen goed te noemen, en laat zich gemakkelijk lezen, wijl de taal niet in al te stijve vormen

[p. 236]

gewrongen is. Somtijds gaat de Vertaler in dit opzigt te ver, en gebruikt zegswijzen, die zelfs de beschaafde spreektaal vermijdt. De aanmerkingen die de Vert. hier en daar onder den tekst geplaatst heeft, hadden wij voor het meerendeel gaarne gemist. Meestal bevatten zij hatelijkheden tegen Mevr. ida pfeiffer; een enkelen keer is de verklarende aanmerking onjuist, en onduidelijker dan dat, wat het moet ophelderen. Zoo heet het D. III, bl. 10: ‘Juffers is, in de insectenkunde, de naam eener bastaardsoort van vlinders.’ Wat mag Vert. wel onder den naam van bastaardsoort verstaan? De grond, die voor het maken van deze aanmerkingen aangevoerd wordt: ‘Ida pfeiffer zegt ruiterlijk hare meening omtrent hetgeen zij zag en opmerkte; ligt dat een vertaler ook voor eene enkele maal zijne meening kenbaar maakt’, is zeker nog nooit aangevoerd en - om niet iets anders te zeggen - onvoldoende. Zijn de aanmerkingen van dien aard, dat zij de waarde van een werk verhoogen, dan zijn ze in zich zelf gegrond; zonder dat zou men ze den man kunnen vergeven, die zijn naam naast dien van ida pfeiffer zou mogen zetten. ‘Een vertaler’ vergeeft men ze niet. De gewoonlijk voorkomende Germanismen zijn in de vertaling vermeden, hoewel we niet kunnen nalaten opmerkzaam te maken op enkele nieuwe, als op bl. 131, D. III: ‘het wasschen kostte heen en weêr’. De Vert. verklaarde zich zeker dit ‘heen en weêr’ als of er gezegd werd: ‘de kosten van vervoer er onder begrepen’. Verder vonden wij: ‘bloedrijk’ voor ‘schatrijk’, ‘hoofdschedel’ en ‘pleizierig (over schouder)’. In het geheel weinig Germanismen, maar deze nieuw en vrij sterk. Ten slotte kunnen wij den wensch niet onderdrukken, dat het werk, dat eene evenzeer onderhoudende en aangename als nuttige lectuur aanbiedt, een zoo groot aantal lezers moge vinden, als waarop het aanspraak mag maken.

z.
s.