Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

J. van Vondel's Lucifer. Treurspel. Met Aanteekeningen door J.M. Schrant. Te Dordrecht, bij H. Lagerwey. 1856. In gr. 8vo. XXIV en 128 bl. f 1-50.

De Redacteur van dit Tijdschrift, die ons deze uitgave van den Lucifer ter aankondiging toezond, heeft ons, zeker zonder dat hij het zelf vermoedde, menige verrassing veroorzaakt. Wij begonnen, zoo als ieder lezer behoort te doen, ofschoon wij niet zouden durven verzekeren dat het altijd geschiedt, met het Voorberigt, en lazen daar: ‘Na de uitgave van vondel's Joannes de Boetgezant en Gijsbrecht van Amstel, had zijn Lucifer voor mij zoo veel aantrekkelijks, dat ik ook daaraan mijne krachten besloot te beproeven. In hoe verre dat geslaagd zij, laat ik anderen beoordeelen.’ Wij verwachtten nu, dat de Heer s. zijne lezers tot die beoordeeling in staat zou stellen, door hun mede te deelen wat hij met deze uitgave bedoelde. Maar, eerste verrassing! in plaats daarvan zegt hij: ‘Slechts moet ik doen opmerken, dat ik mijne redenen had, om gemeld Dichtstuk op gelijke wijze als de twee anderen te bewerken: omtrent hetwelk ik geene rekenschap aan iemand acht verschuldigd te zijn.’ Wij dachten een oogenblik aan den poëet die aanving:

Ik zijn belust een vers te maken,

maar begrepen toch dat, moge zulk een innerlijke aandrang

[p. 231]

voldoende zijn tot het maken van een vers, er iets meer noodig is om iemand tot het schrijven van aanteekeningen op een dichtstuk te bewegen. Dit deed ons verwachten dat het werk zelf ons de opheldering geven zou welke de Schrijver niet verkoos te geven. Wij lazen daarom met aandacht de Inleiding, die zeer goed geschreven is. Men vindt daarin, na eene duidelijke inhouds-opgave, eene beoordeeling van den Lucifer als tooneelstuk en als dichtstuk. Nu meenden wij het boek te moeten houden voor eene uitgave van vondel's beroemd treurspel voor beschaafde lezers. De zoodanigen toch alleen heeft de Heer s. zich blijkbaar voorgesteld bij het schrijven zijner kritiek van het stuk. Maar, wij lezen voort, wij lezen de aanteekeningen, en, nieuwe verrassing! die aanteekeningen zijn blijkbaar voor eene andere soort van lezers bestemd. Maar voor wie? Beantwoorde die vraag wie het kan, wij kunnen het niet. Sommige der aanteekeningen dienen om de schoonheden en gebreken van het stuk aan te wijzen, en deze kunnen wij met de Inleiding zeer goed rijmen. Andere wijzen de Bijbelplaatsen aan, die vondel bij het schrijven van zijne verzen op het oog had, en al wordt er ook al zeer weinig Bijbelkennis in den lezer ondersteld, zoodat zelfs de meest bekende plaatsen niet alleen aangewezen, maar uitgeschreven, en soms nog daarenboven verklaard worden, ook hier zouden wij vrede meê kunnen hebben. Maar wij konden onze oogen naauwelijks gelooven, en de vraag naauwelijks onderdrukken, of deze uitgave ook misschien bestemd was voor de lieve jeugd op de lagere scholen, toen wij de aanteekeningen lazen die verklaring van woorden en gezegden bevatten. B.v.: vs. 88: ‘element, grondstof. Oudtijds telde men vier grondstoffen, lucht, water, vuur, aarde.’ Vs. 381: ‘hoefde, behoefde.’ Vs. 450: ‘reis, rid, togt.’ Vs. 769: ‘simpel, eenvoudig, opregt, simplex.’ Zijn zulke aanteekeningen zelfs voor schoolknapen noodig? Weten die niet wat zij moeten verstaan door woorden, als: krielen, herout, verwaand, paaijen, storen, verslingerd, staatsie, vlieten, brouwen, die wij hier alle verklaard vinden? Maar hier is alles verklaard, zelfs woorden die tot de allergewoonste en meest bekende behooren. Weifelen, lezen wij, b.v., op vs. 1072, is ‘tusschen twee gevoelens hangen’, perlemoer, vs. 174, ‘het binnenste van de schelpen der pareloesters’. Wie zoo suf is, dat hij niet weet wat suf beteekent, kan op

[p. 232]

vs. 1067 de verklaring lezen: ‘bedwelmd of zwak van hersenen’. Wie nooit van ooft gehoord heeft, dien wordt hier, vs. 177, geleerd, dat er door verstaan wordt ‘allerlei boomvrucht, vooral appelen en peren’, en mogten er zich onder de lezers bevinden, die niet weten wat eene tong is, de Heer s. geeft hun licht door zijne verklaring, vs. 98, ‘beweegbaar vleeschelijk lid in den mond, het voornaamste werktuig van het geluid’.

Maar niet minder werden wij verrast bij het lezen van een ander deel der aanteekeningen. Den titel ziende meenden wij een werk ontvangen te hebben van den Heer schrant, Oud-Hoogleeraar in de Nederlandsche Taalkunde aan de Leidsche Hoogeschool, en wij bleven in dien waan bij het lezen der Inleiding. Aanteekeningen als die, waar wij zoo even melding van maakten, bragten ons aan het twijfelen, en, zoo als ons later bleek, niet ten onregte. Want de aanteekeningen lezende, die moeten dienen om den oorsprong en de afleiding van sommige in den Lucifer voorkomende woorden aan te wijzen, kwamen wij tot de stellige overtuiging, dat het werk afkomstig is van eenen ons geheel onbekenden naamgenoot van den Hoogleeraar, doch die er zeker van kan zijn, dat men hem nooit het ambt door dezen bekleed zal opdragen. Zijne taalkennis is alles behalve groot. In plaats van waar hij den oorsprong van een woord aanwijzen wil, eenvoudig het grondwoord of de deelen der zamenstelling te noemen, geeft hij gewoonlijk twee of meer afleidingen op, en laat zijne lezers daaruit kiezen (lezers die niet weten wat weifelen, perlemoer, ooft is). Die keuze is, wel is waar, somtijds niet moeijelijk voor iemand die eenig begrip van onze taal heeft, b.v. waar griffoen afgeleid wordt van het Lat. gryphus, of van grijphoen; schalmei van het Fransche chalumeau, Lat. calamus, of van schal en mei; en het bijv. n.w. verwaten van verwaten, verlaten, (die beteekenis heeft het nergens) of van ontzetten (een reduplicerend werkwoord van eene zaak afgeleid!); maar waarom dan niet weggelaten wat alleen dienen kan om onkundigen in den war te brengen? Wij gelooven dat de reden eenvoudig deze is: dat de Schrijver op het gebied der etymologie geheel en al een vreemdeling is. Als wij, b.v., zien, dat hij schallen opgeeft als den grondvorm van zullen, en ellendig voor eene zamenstelling houdt van al en lend, land, wordt het ons duidelijk

[p. 233]

dat hij noch den vorm onzer onregelmatige werkwoorden begrijpt, noch de klankveranderingen kent, die de Duitschers Umlaut noemen. Wij zouden meer van dien aard kunnen aanwijzen, maar gelooven reeds genoeg gezegd te hebben om onze lezers te overtuigen, dat zij een groot deel der aanteekeningen van den Heer s. ongelezen kunnen laten zonder er iets bij te verliezen.

Drukker en Uitgever hebben zich van hunne taak wèl gekweten. De Lucifer laat zich in deze uitgave met genoegen lezen.