Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 209]

Korte mededeelingen.

Weet gij wel, lieve lezers! dat de Christelijk Afgescheidene Gereformeerde Kerk óók al eene literatuur begint te krijgen? Bij s. van velzen, jr., te Kampen, zijn verschenen: 1) De vijf Artikelen tegen de Remonstranten; 2) Catechismus, of onderwijzing in de Christelijke Leer; en 3) Voorbeeld der Goddelijke Waarheden, door a. hellenbroek. Het zijn de Hollandsche Gereformeerden in Noord-Amerika, die hunne geestverwanten in Holland tot het bezorgen der uitgave hebben opgewekt - en de vier Hoogleeraren der Theol. school te Kampen hebben gemeend zich daarmeê te moeten belasten. 't Is dus oude kost op nieuw opgedischt - en als wij eens voor een oogenblik vergeten, dat deze boekjes (menschenwerk) eene in vele opzigten paapsche afgodendienst worden waard gekeurd, dan zouden wij schier blijde zijn, dat zoo degelijke en pittige werken nog eens herdrukt werden. Legt deze werkjes naast het meeste wat onze water-en-melk-lectuur op stichtelijk gebied uitmaakt - en gij zult bidden: och, of veel van dien fermen toon van de 17^de eeuw weêrkeerde om hare eigene dogmata, naar den vooruitgang des tijds gewijzigd, uit te spreken. Er is zoo iets deftigs, zoo iets eerwaardigs in dien toon. Misschien zegt iemand, dat hij alleen voegt bij het verkondigen van die bepaalde ernstige leerstukken. 't Is mogelijk; maar omgekeerd is 't niet waar: die ze met hart en ziel aankleven, hebben hem daarom nog niet. Wij verwijzen u naar den tweeden jaargang van het Jaarboekje der Afgescheidenen, 1857, óók bij van velzen. Een opmerker zou misschien zeggen, dat het orthodoxe systeem bij die van 1600 er in zat, en nu er boven op - want zelfs uit deze bron vloeit... water-en-melk! Belangrijk is het boekje volstrekt niet door het Mengelwerk, maar door de statistieke opgave van de gemeenten der Afgescheidenen. Men kan er uit zien hoe ver het separatisme zich uitstrekt - en wil men weten wat daartoe veel heeft meêgewerkt? - men leze Episode uit den tijd der Kerkelijke Afscheiding in 1836, door s. van velzen. - De Uitgever verdient veel lof. Hij bestede zijne vlijt liever aan het oude dat krachtig, dan aan het nieuwe dat flaauw is.

[p. 210]

Wij kondigen ook met een enkel woord den Almanak tot heil des Volks aan, door de vereeniging van dien naam uitgegeven. Wat die vereeniging schijnt te zijn? Eene zoogenaamd positief Christelijke Maatschappij tot nut van 't algemeen, welke het vasthouden aan de insgelijks zoogenaamd kenmerkende leerstukken der Gereformeerde Kerk voor noodig ter zaligheid houdt. Iedere dag heeft in dezen Almanak een dagtekst. Het wit, dat hierbij in den kalender openblijft, wordt opgevuld met aanwijzing van weekmarkten, sluiten en opengaan der boomen te Amst., kassiers en postbussen aldaar, enz. De opgave der beurtschepen is bijzonder naauwkeurig. De kermissen zijn met meer dan gewone volledigheid opgegeven. Vreemd in dezen Almanak! Vergelijk enkel de aanteekening der Redactie (bl. 56), en gij zult hare gevatheid bewonderen. Het Mengelwerk is min. Er is wel iets in van den geest, dien de vroeger aangeprezen Almanak voor Huis en Hart kenmerkte, maar het harde en overdreven piquante, dat dààr wel eens bijna hindert, stuit ons hier meermalen. - De H.H. spin & zoon schijnen deze Maatschappij tot heil des volks meer genegen te zijn dan die tot Nut v. 't A., wanneer men namelijk daartoe besluiten mag uit het onderscheid van drukletter bij beider Jaarboekjes gebezigd.

Wanneer jonge predikanten of studenten in de theologie de Bloemlezing uit de Nederlandsche berijming van de Psalmen (te Leeuwarden, bij eekhoff) nog niet kennen, dan maken wij hen opmerkzaam op dit nuttig werkje, waarvan de derde druk verschenen is. Ds. j.h. gerlach van Middelburg maakt zich nu als Verzamelaar bekend. Hij heeft eer van zijn werk, gelijk ook de Uitgever, die nu voor veel steviger papier dan vroeger heeft gezorgd, zoodat het boekje ook zeer geschikt is voor gebruik op school of katechisatie.

Bijbelsch Lees- en Leerboekje voor jonge Kinderen, door a. rutgers van der loeff, Th. Dr., en Pred. te Leyden. Te Leyden, bij d. noothoven van goor. 1857. In kl. 8vo. 64 bl. f :-20. - Eene Bijbelsche geschiedenis voor meergevorderden op bewaarscholen en vooral voor die de tusschenscholen bezoeken, in 46 leeslesjes, meestal met de eigene woorden des Bijbels verhaald. De ijverige en welbekende verdienstelijke

[p. 211]

Schrijver zegt dit boekske bewerkt te hebben in den trant van o. bischoff's Geschichte des Reiches Gottes in vierzig biblischen Geschichten, Leipz. 1856, dat wij niet kennen. Vroeger zagen wij veel een uitvoeriger werkje van zahn in denzelfden trant, 't welk echter niet meer zoo goed schijnt te voldoen. Als leesboekje voor kinderen alleen, zonder dat een oudere met hen leest en verklaart, zouden wij ook noch het werkje van zahn, noch het hier aangekondigde van van der loeff aanbevelen. Maar als leerboekje op de scholen vinden wij het voortreffelijk, en kunnen daarbij den ijdelen wensch niet weêrhouden: Mogt het overal bij het lager onderwijs kunnen worden ingevoerd! Immers, wij hebben in dit zuiver Bijbelsch onderrigt niets gevonden, wat den Jood, den Roomsche, of den orthodoxen Protestant in zijne overtuiging beleedigt! Wilde men maar met ernst zoeken, dit boekske levert weder een bewijs, dat de middelen er waarlijk wel voorhanden zijn om de question brulante in de praktijk vreedzaam op te lossen. Maar men wil niet; - men mag niet! Enkele fouten ontsieren dit nuttige werkje; eene grove vonden wij o.a. bl. 8: ‘De menschen begonnen na den zondvloed (lees welligt na den zondenval, immers vóór den zondvloed) zich te vermenigvuldigen op den aardbodem.’

Evangelisch Vraagboekje of Kort Begrip der Bijbelsche en Kerkelijke Geschiedenis. Te Leeuwarden, bij j. swarts. In kl. 8vo. 20 bl. f :-10. - De groote verdienste van dit kleine boekske, welks aanleg wij allezins prijzen, is zijne groote beknoptheid en betrekkelijke volledigheid. In 12 hoofdstukken, 24 lessen en 120 vragen en antwoorden wordt hier een schat van feiten en ideën aangeroerd, die allezins de belangstelling van den hedendaagschen Evangelischen Christen waardig zijn, en op katechisatiën wel mogen, zoo niet dringend moeten behandeld worden. Wij bevelen daarom dit vraagboekje, daar wij niets beters in dezen vorm kennen, zeer aan. Wij hopen echter, dat de ongenoemde bekwame Schrijver zich bij eene tweede uitgave meer moge vertoonen als goed stylist of corrector. Nu spelt hij, b.v., Hebreesch en Chaldeesch (bl. 1); laat eene drukfout staan als: ‘God, die zijne gemeente door eene afgebreken (l. onafgebroken) reeks ware Christenen heeft bewaakt (sic!) (bl. 14); gebruikt woorden als leerbehelzende,

[p. 212]

wereldoverwinnend (bl. 1, 14); spreekt van paulus als ‘de ware Heiden-apostel (l. de Apostel der Heidenen bij uitnemendheid) (bl. 12), enz. enz. Door deze slordigheid verliest het boekske voor een wat naauwkeurigen docent veel van zijne doelmatigheid als handleiding.

P.j. heerebrand heeft zelf beschreven en voor eigen rekening uitgegeven: Openlijke Verantwoording aan het Ned. Publiek, of het gevolg van de leidingen en raadgevingen van Mr. c.c.e. d'engelbronner. - Heerebrand is geen baas in het ontwikkelen en ontboezemen van zijne gedachten. De zaak zelve valt buiten onze beoordeeling, maar voor onze letterkunde zien wij hier weêr eene proeve, dat overtuiging nog niet welsprekend maakt, en dat overtuiging zonder welsprekendheid toch anderen wel overtuigen kan door de naakte, ofschoon dan ook gebrekkige mededeeling der waarheid.

Almanak voor Landbouwers en Veehouders, voor het jaar 1857; bevattende vele nuttige zaken om van den Landbouw en de Veeteelt de meeste voordeelen te trekken. Elfde Jaargang. Te Leeuwarden, bij W. Eekhoff. 1856. In kl. 8vo. XVI en 80 bl. f :-30. - Het komt ons voor dat sedert er zich meer landbouwers op toeleggen om den landbouw wetenschappelijk te drijven, er ook nog wel een nieuwe naam mogt worden uitgevonden, om deze te onderscheiden van hen die den ouden slender volgen, want nu kan men moeijelijk weten voor wie sommige producten onzer pers eigenlijk bestemd zijn.

Landbouwers eerste klasse toch mogen zeker eekhoff's Almanak wel lezen, maar zullen er toch niet veel uit opdoen: het meeste komt reeds elders voor: of het mogt wezen, dat er (waarschijnlijk in Friesland, in Holland kennen wij ze gelukkig niet) zulke liefhebbers van woordspelingen gevonden worden onder de wieders als waarvan op bl. 48 eene proeve wordt gegeven.

Hun poëtische aanleg zal ook door de voorkomende verzen weinig worden veredeld. Maar kan de Almanak toch goed zijn voor de landbouwers 2^e en 3^e klasse? - Dat is nu juist de zwarigheid: die lezen niets. Vindt de Uitgever door het debiet aanleiding om het dozijn jaargangen vol te maken, wij hebben er vrede mede, maar kunnen niet ontveinzen dat wij gaarne iets van ander allooi zagen. Iets aardigers, b.v., dan dat afscheid aan de ‘beste boeren’, die onbekrompen Almanakken komen koopen. (Zie bl. 78.)

De Gebroeders diederichs, te Amsterdam, bieden ons voor slechts vijftig cents aan: Nuttig Allerlei, Almanak voor Kantoor en Huiskamer. De titel is, naar onze meening, juist gekozen; want dat ons hier Allerlei wordt aangeboden, zal wel niemand ontkennen; en nuttigheid aan dat Allerlei ontzeggen kunnen wij niet. Het boekje beantwoordt aan den geest van onzen tijd; over vele, zeer verschillende zaken worden den lezer mededeelingen gedaan, en die moeten per se oppervlakkig zijn. De wijze waarop deze Almanak is uitgegeven, maakt dat het boekje er zóó uitlokkend uitziet, dat het bijna niet anders kan of het moet vele lezers vinden.