Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 171]

Kalender voor de Protestanten in Nederland. Uitgegeven door de Vereeniging tot beoefening van de Geschiedenis der Christelijke Kerk in Nederland, onder leiding van W. Moll, Hoogleeraar te Amsterdam. Tweede Jaargang. 1857. Te Amsterdam, bij H.W. Mooij. In post 8vo. VIII en 256 bl. f :-90.

‘Waarom werd deze Kalender door de redactie der Vaderl. Letteroefeningen de eer eener afzonderlijke aankondiging waardig gekeurd?’ vraagt welligt iemand, met het oog op den Christelijken Volks-Almanak van de H.H. tiele en de génestet, en op den Evangelischen Volks-Almanak, uitgegeven door de Evangelische maatschappij. Rec. heeft zich datzelfde afgevraagd, maar meende de beandwoording te vinden in de exceptionele strekking van dezen Kalender. Terwijl de beide andere jaarboekjens zich uitsluitend ten doel stellen in korte artikelen eene goede lectuur te verschaffen aan nederlandsche christenen, verbindt deze Kalender daaraan nog een ander. De amsterdamsche hoogleeraar, wiens belangstelling in zijne studenten algemeen bekend is, maar alleen door hen zelven op heure regte waarde kan worden gesteld, wilde hun, door de uitgave van dit jaarboekjen, eene gelegenheid openen om in ruimeren kring nut te doen met opstellen tot eigene oefening vervaardigd. Heeft dus deze uitgave een dubbel doel, dan wordt het ligt begrijpelijk dat de redactie van dit tijdschrift eene afzonderlijke aankondiging heeft noodig geacht. Eene andere vraag is echter: of deze exceptionele stelling invloed oefenen mag op de kritik? Rec. gelooft die vraag ontkennend te moeten beandwoorden. De oefening des jongelings heeft aanspraak op toegevender beoordeeling dan het werk des mans: - maar slechts zoo lang zij aan een vertrouwden kring wordt medegedeeld. Zoodra het ‘prematur’ door het ‘imprimatur’ vervangen wordt, en de beoefenaar der wetenschap der maatschappij de vruchten zijner studie biedt, heeft deze het regt een onderzoek in te stellen naar de deugdelijkheid van den arbeid, zonder acht te slaan op den persoon des auteurs. Zal de uitslag van zulk een onderzoek, op dit werkjen toegepast, bevredigend wezen? Rec. zegt in menig opzigt volmondig: ‘ja!’ 't Is eene schoone getuigenis die de hoogleeraar aflegt, en het boeksken zelf staaft: ‘dat de bear-

[p. 172]

beiders, zoo veel in hen was, den koninklijken weg des vrijen en zelfstandigen onderzoeks hebben bewandeld. Zij bezigden met vlijt de bronnen, en daaronder somtijds zeldzame boeken en handschriften.’ De waarheid dier opmerking blijkt allerwegen. Ze zou blijken ook zonder de ostentatie van geleerdheid, die waarschijnlijk niet bedoeld, doch daarom niet minder hinderlijk is in bronnenopgaven als men bl. 70 en 199 vindt. Na den kalender, ingerigt op eene wijze tot welker lof en aanprijzing niets meer behoeft te worden gezegd, als hetgeen kits van heijningen in het Christelijk Album voor 1857, bl. 24 vv., over den kalender van den Evangelischen Volks-Almanak heeft opgemerkt, op elken anderen soortgelijken wordt overgebragt, ontvangt de lezer tien levensgeschiedenissen van mannen wier namen in den kalender voorkomen. In zooverre is er groote eenheid in het jaarboekjen. De kalender wijst eene wolke van getuigen aan, die velen onbekend zijn, herinnert andere, wier namen wel, wier daden schier niet geweten worden; het mengelwerk vestigt de aandacht op die breede en achtbare rij, en na eene reeks van jaren, zal het over al de daar genoemden een licht verspreid hebben, wèl geschikt om eerbied voor, en liefde tot zoo menigen vriend van jesus in te boezemen. Voegt men hierbij dat ook verhevene gestalten uit de gewijde oudheid ter behandeling worden gekozen, dat de lezer soms wordt genoodigd tot een uitstap op het gebied der kerkelijke kunst, soms stemmen van het voorgeslacht verneemt, ‘die nog wel eens verdienen gehoord te worden’, dan zal men volkomen overtuigd zijn van den rijken inhoud van het boeksken, en van zijne geschiktheid om in ruimen kring kennis te verspreiden die zegenend werken kan en werken moet. Doch juist om den schoonen aanleg mag eene aanmerking op de bearbeiding der onderwerpen niet teruggehouden worden. Rec. heeft het voorregt bezeten tot de kweekelingen van Prof. moll te behooren. Hij weet hoezeer de hoogleeraar èn door den rijkdom zijner kennis èn door zijnen smaak in het voordragen zijner lievelingswetenschap ook zijnen leerlingen liefde tot haar vermag in te boezemen. Hij heeft ervaren hoezeer de hoogleeraar geneigd is hen te schragen en verder te voeren in wie die liefde is ontwaakt. Hij verwachtte dus toen hij het werk opnam, dat onder de leiding van dezen man het leven ontving, den geest des leeraars uit de discipelen te zullen hooren

[p. 173]

spreken. Maar - en hieraan mag 't toe te schrijven wezen dat deze beoordeeling zoo laat verschijnt, - Rec. heeft lang opgezien tegen de noodzakelijkheid van te laken, waar hij, om zoo menige reden, zoo gaarne uitsluitend geprezen had; - maar in deze verwachting vond hij zich droevig teleurgesteld. Vrij en zelfstandig als dat des meesters was het onderzoek der leerlingen; vlijtig als hij hadden zij de bronnen geraadpleegd; dat zijne liefde tot de geschiedenis der kerk en hare groote mannen op hen was overgegaan bleek overal; maar overal werd zijn smaak gemist, overal de diepere opvatting en meer universele uiteenzetting, die den schrijver van ‘Angelus Merula’ kenmerken. De levensgeschiedenissen zijn meer vlugtige schaduwen dan heldere beelden. Met weinig uitzonderingen, is daar geen gloed, geene warmte, geene beweging, volstrekt geen leven in de biografieën. Schier nergens wordt een portrait in de lijst van zijnen tijd geplaatst. Schier nergens: want loffelijke uitzondering maken j.g.r. acquoy's levensbeschrijving van johannes tauler, en eenige gedeelten uit h. roodhuijzen jrs. jan (waarom nu en dan johannes?) de bakker. Een paar bladzijden als 166 en 167 zijn meer geschikt om eerbied en liefde voor de helden der kerk in te boezemen, en een helder licht te werpen over een tijdperk in hare geschiedenis, dan geheele biografieën, welke meer chroniken mogten worden geheeten, als die van gregorius van utrecht, hendrik van zutphen, johannes bugenhagen, - waarin echter de poging om flacius en von amsdorf in hunne eer te herstellen, gunstige vermelding verdient, - huibert duifhuis, martinus lydius en lucas egeling. Wat het opstel over abraham van den redacteur acquoy betreft, het behelst veel wetenswaardigs: toch moet het meer een voorarbeid tot eene historisch-dogmatische proeve geheeten worden dan eene biografische studie. In dit stuk vooral treft de afwezigheid van leven in den persoon, van een achtergrond waarop hij zich kan bewegen, en van gloed in de bewerking, den lezer pijnlijk. Den vader der geloovigen wenscht men te hooren spreken, den vriend Gods begeert men te zien handelen. Maar men ontvangt een opstel waarin over hem gesproken, en over hem gehandeld wordt. In weerwil echter dezer aanmerkingen mag de Kalender voor de Protestanten in Nederland met volle vrijmoedigheid worden aanbevolen. De kalender, - het goede

[p. 174]

in tauler, de bakker en bugenhagen, - de mededeeling van Prof. moll (bl. 129-132), en zijn opstel over de krocht der lebuinus-kerk te Deventer, opgehelderd door eene afbeelding en een platten grond aan den heer d.d. büchler verschuldigd, die beiden zoo zeer geschikt zijn om menigeen een dieperen blik te doen slaan in het kerkelijk en het gemoedsleven onzer vaderen, - de proeve van j.w.g. kemmann over ‘de begijnen in Nederland’, om diezelfde reden en wegens de heldere uiteenzetting der oorzaken van de opkomst en het verval dier gezelschappen zoo zeer lezenswaardig, regtvaardigen eene aanbeveling, maken haar tot pligt, al zijn ook de bladvullingen, met uitzondering van johannes anastasius' woord (bl. 198), niets meer dan - bladvullingen. Brengt, b.v., het woord van coolhaes (bl. 151) in onze hedendaagsche spelling over, en vraagt dan of het iets meer dan common places bevat. Maar gesamenlijk beslaan ze nog niet ten volle eene bladzijde. Daarom werpen zij slechts eene ligte schaduw over een boeksken dat, in weerwil van de aangewezen vlekken, ten volle verdient - èn om zich zelf, èn om den grond waarop die wensch door den hoogleeraar wordt gebouwd, - wat de vriend zijner studenten, de waardige arbeider in den wijngaard des Heeren, die te gelijk den leden der gemeente en haren toekomstigen leeraars door deze uitgave wil nuttig zijn, het toewenscht: ‘moge (het) als het voorgaande met welwillendheid door mijne landgenooten ontvangen worden! Het zal den jeugdigen schrijvers tot nieuwe aanmoediging, en hun leidsman op den weg der wetenschap tot vreugde wezen.’

Den uitgever komt eere toe voor de goede typografische uitvoering. De prijs is zoo gesteld dat de kooper oneindig meer ontvangt dan geeft.

b.
v.h.