Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Daniël Sils. Door J.J. Cremer. Twee Deelen. Te Arnhem, bij Is. An. Nijhoff en Zoon. 1856. In gr. 8vo. II en 514 bl. f 5-50.

De Schrijver van Daniël Sils was ons geen vreemdeling; reeds sedert lang hebben wij in hem eene groote gave opgemerkt van het wedergeven der toestanden uit het dagelijksche leven, vooral van de mindere klassen, en waarlijk onovertroffen is de vader van sils (ik bedoel niet zijn natuurlijken vader) in de schildering van hetgeen om hem heen voorvalt. Ook nu weder zijn wij bij de lecture van den hier aangekondigden roman dikwijls verwonderd geweest over de gemakkelijkheid, waarmede de Auteur zijne personen doet spreken en handelen. Menig tooneel is waarlijk meesterlijk. Vooral trof ons de beschrijving van het huwelijk van schouwe met rieka, en het afscheidsmaal dat volter aan zijne vrienden (?) geeft. Die gave van dramatiseren kenmerkt den kunstenaar, die zich weet te verheffen boven zijn onderwerp, en het is de roeping van onzen tijd ons menschen te doen zien en te doen spreken, menschen als wij, menschen, niet zoo als wij ze ons achter den schrijflessenaar in onze schoolsche wijsheid

[p. 147]

scheppen, maar zoo als ze werkelijk zijn. De Heer cremer begrijpt die roeping bij uitnemendheid, en laat zijne personen spreken en handelen, en het drama afspelen, zonder ons met afgezaagde tirades bezig te houden, of watersoepjes van moraal op elke bladzijde toe te dienen. Daarvoor betuigen wij hem dank, en zeggen van den Auteur, met betrekking van dit boek weder: ‘dat hij zich verdienstelijk heeft gemaakt.’

Maar wij schroomen daarom des te minder om op vele leemten te wijzen. In de eerste plaats vinden wij de handeling door wat te veel personen gedragen; in een werk als hetgeen wij hier beschouwen, kan men zoo vele détails brengen als men wil: de aanleg van het boek brengt dit mede; maar des te zorgvuldiger moet men zich voor overlading wachten. Het is eene dikwijls reeds opgemerkte fout, dat men door de invoering van te vele personen de aandacht van den hoofdpersoon aftrekt; en wanneer ook hier sils meer de hoofdpersoon gebleven ware, het zou de eenheid van het werk hebben bevorderd, en sils op den voorgrond hebben geplaatst, die nu dikwijls naar achteren wordt gedrongen door personen, welke voor de handeling niet gebiedend noodzakelijk waren. Het is de economie van een verhaal, de handeling zoo veel mogelijk tot weinige personen te beperken. Deze komen dan in het volle licht voor.

Wij prijzen gaarne de keuze der karakters, vooral der nevenfiguren: de familie papaver is allergeestigst gedacht en weêrgegeven, en deed ons aan de stastok's denken. Meinier, Jufvrouw krekel, trom, en de oude vrouw jac zijn mede goed gedacht, en voor de teekening der broesen, de micawber's van het boek, hebben wij dikwijls een bravo! over. De hoofdpersoon alleen - het is zeker geene kleine grief - boezemt echter niet zoo veel belang is. Hij is een beste jongen, dien men in het werkelijke leven graag zou voorthelpen, maar dien men in een boek niet belangrijk genoeg vindt. Men kan het inwendig streven en worstelen van den zoon des volks zeer goed wedergeven, men kan dat met vrucht doen; maar dat inwendige leven te beligchamen in een verhaal, is eene uiterst moeijelijke poging, die zelden met goed gevolg is beproefd. Zoo als sils nu is geteekend, boezemt hij ons te weinig belang in, en turen wij met veel meer genot naar de fiks geteekende nevenfiguren.

[p. 148]

De intrigue vooral verdient geen lof. Zij is vrij gezocht. Vooreerst is het ons vreemd, waarom volter zoo vele menschen vraagt, om zijne reis naar Amerika te hooren bekend maken, en onder die nog wel den schermmeester die hem altijd vervolgde; ten anderen zijn wij geen liefhebbers van al die natuurlijke kinderen, welke uit brieven en medaillons, uit kistjes, of van stervende meiden en huishoudsters, het geheim hunner geboorte vernemen, en dan eensklaps rijk en gelukkig worden. Hier zijn het bijna alle natuurlijke zonen en dochters waarvan sprake is, ten minste een groot deel der handelende personen verkeert in dat geval. Bij de ontknooping, die ons wel wat spoedig in 't werk gaat, is het ons niet begrijpelijk hoe rieka eensklaps merkt, dat daniël haar en zij daniël lief heeft, en hoe zij, voor de derde maal, eeuwige liefde zweert, terwijl het niet kiesch schijnt van den kieschen daniël, eerst de som gelds aan haar te geven, en haar daarna - zeker in gemeenschap van goederen - te huwen. - De ellenlange brieven, die al de geheimen aan het licht brengen, maken de lecture niet aangenamer, die anders niet ligt iemand onvoldaan zal laten.

Hij die het leven om hem heen zoo aanschouwelijk en gemakkelijk weêr kan geven als de Heer cremer, heeft eene groote gave; maar die gemakkelijkheid moet tot des te ernstiger studie aansporen; zij verleidt anders ligt tot het verwerpen van het snoeimes der kritiek. De Heer cremer denke aan het Nonum prematur in annum, maar... hij doe ons toch niet te lang wachten om ons nog iets van zijne hand te laten genieten.