Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Leiddraad tot de Algemeene Geschiedenis van het Vaderland, van den vroegsten tijd tot op onze dagen, door Prof. L.G. Visscher. Derde Deel, Tweede Stuk. Te Utrecht, bij Kemink en Zoon. In kl. 8vo. 186 bl. f :-80.

Dit Tweede Stuk van het Derde of laatste Deel van Prof. visscher's ‘Leiddraad tot de Algemeene Geschiedenis des Vaderlands’ loopt van de stichting van het Koningrijk Holland tot den dood van willem II, 1806-1849, met bijgevoegde tabellen van onze Stadhouders, Keizer en Koningen, van de Gouverneurs onzer Oost- en West-Indische bezittingen, en een geslachtregister van het Huis van oranje.

[p. 124]

Met geen minder genoegen dan de vorige hebben wij dit Stuk gelezen. Des Schrijvers inzigten komen ons doorgaans gelukkig, en zijne redeneringen gegrond voor, inzonderheid omtrent de Belgische onlusten met 't geen ze voorafging en volgde, die eene ruime plaats in dit Stuk innemen, en waaromtrent de Hoogleeraar zich goed onderrigt toont. Hij is volstrekt de man niet die door anderer oogen ziet, of er op gesteld is in betreden sporen te gaan. Afkeerig van revolutionnair drijven, deelt hij echter, zonder naar politieke geloofsbelijdenis te vragen, goed- en afkeuring, lof en berisping uit. Ofschoon zijne partij kiezende, en van harte de zaak van Vaderland en oranje toegedaan, zoo beschouwt hij toch de aanhangers van dat Huis met geene blinde voorliefde, en laat zich door geen gezag van namen wederhouden, om ook over de meest gevierde personen zijn oordeel uit te spreken. Vele zijner beschouwingen dragen den stempel van ongewoonheid en nieuwheid, en zijn geschikt tot verdrijving van illusiën, en tot verspreiding van licht over 't geen nog niet genoeg opgehelderd is. Zij verdienen de aandacht en toetsing van hen die zich toeleggen op de regte kennis van het laatste vijftigjarig tijdvak.

Wij kunnen ons niet weêrhouden eenige van des Hoogleeraars niet alledaagsche oordeelvellingen mede te deelen. Dat de vereeniging van Holland met het Fransche Rijk in napoleon's plan gelegen hebbe, kan hij niet gelooven. ‘Ware het hem’ - vraagt hij - ‘te doen geweest om zich van Holland meester te maken, voor wie zou hij omwegen gemaakt hebben? Maar de dwang zijn broeder aangedaan, en dien hij zorg droeg dat in Engeland bekend werd, moest den weg banen tot het aanvangen eener onderhandeling met dat land, 't welk verondersteld mogt worden aan het zelfstandig bestaan van ons land groote waarde te hechten. Koning lodewijk moest als het ware om hulp smeeken voor hem en zijn land, beide op het punt om verloren te gaan, indien Grootbrittannië geen vrede kon treffen met den Keizer. Doch Engeland, hoe zeer groot belang stellende in het behoud van Holland, wilde van geene voorslagen tot vrede hooren, zoo lang het continentaalstelsel bestond. Daar lodewijk dit thans even weinig als te voren hielp handhaven, en napoleon, bij zijns broeders afstand, het Regentschap van hortense, en de voogdij en

[p. 125]

bescherming te lastig en omslagtig vond, volgde de inlijving.’ - Van het drukkende der Fransche heerschappij wordt eene ware, doch niet overdrevene, voorstelling gegeven. Aan kemper, en wie met hem den vaderlandschen zin bleven voeden, wordt de verdiende lof niet onthouden; maar van bilderdijk gezegd: ‘Hij, die vroeger het Huis van oranje aanhing, en later een beruchten lierzang op napoleon schreef, had thans den moed verloren, en twijfelde niet of wij waren voor eeuwig aan Frankrijk verbonden. In zijne onderwerping ging hij zelf verder dan noodig was, en zocht den algemeenen Stedehouder te beduiden, dat de inlijving eene weldaad was, en men onze taal en letterkunde behoorde weg te vagen. Die laffe vleijerij gaf hem zelfs geen droog brood.’ - Omtrent de Grondwet van 1814 heet het: ‘Met zulk eene Grondwet, die voorzeker de Regering tot groote dingen in staat stelt, doch weinig kans geeft om haar ieder oogenblik te bemoeijelijken en zich zelven te verheffen, was men destijds wonder wel tevreden. Later werd dat anders, en toen maakte men van hogendorp, den grootsten voorstander der aristokratische rigting in onzen nieuwen regeringsvorm, een afgod der volkspartij, en scheen het als of het niet opvolgen zijner veelzins wijze, doch tevens aanmatigende en daardoor onuitvoerbare lessen, het onheil des Vaderlands te weeg bragt.’ Nog minder dan met van hogendorp is de Schrijver met van der duin ingenomen, ‘die volstrekt geen genoegen nam met de ondergeschikte rol, die de Koning hem als Gouverneur van Zuid-Holland deed spelen, en die in het klein, bij middel van hof-intrigues en allerrampzaligst geschrijf, zijn Vaderland eene groote ondienst deed.’ - Van den door dezen zoo verheerlijkten, door genen verguisden Baron van der capellen geeft Prof. visscher deze afbeelding: ‘Hij was een man van fijne beschaving, heldere inzigten en gematigdheid; ondanks eenige stijve en hoogst aristokratische vormen, wist hij zich door zekere mate van belangstelling in het lot van anderen ongemeen bemind te maken, en genoot de achting van allen die met hem in aanraking kwamen. Capellen was veeleer goedertieren dan gestreng, en meer geschikt tot representatie van eenige Hoogheid dan tot arbeid of diepzinnig overleg. Hij had een schoon voorkomen, volstrekt geen stelsel, maar een zeer zedelijken levenswandel; hij had een model van een hoveling, een phoenix kunnen wezen

[p. 126]

onder de afgezanten bij plegtige aangelegenheden, zoo als huwelijksverbindtenissen, condoleantiën, enz.; doch, men belastte hem met arbeid en portefeuilles, met eene zending naar Oost-Indië, zelfs later met het opperbeheer der Utrechtsche Hoogeschool, en voor geene dezer betrekkingen had hij eenigen anderen aanleg dan goede manieren en welwillendheid.’ - Van den invloed dien de Fransche Julij-omwenteling op de twee partijen in België uitoefende, wordt gezegd: ‘In de Zuidelijke Provinciën verbrak de band der Katholieken en liberalen; want de triumf door de laatsten in Frankrijk behaald, was geenszins eene zegepraal die de eersten bedoeld hadden. De Nederlandsche Regering kon derhalve, wat de geestelijkheid betreft, gerust zijn; maar zij was het tevens ten aanzien der andere partij, en beging daarmede eene onherstelbare fout. De oppositie der dagbladen, de aanhangers van de potter, zij die slechts kleine concessiën genoten en geenszins gelijk stonden met de Prelaten, die hun oogmerk bereikt hadden, bleven dus het vuur van tweedragt tegen de Regering aanblazen, en begrepen dat de tijd van handelen gekomen was.’ - De uitkomst heeft het zegel gedrukt op het oordeel dat wij hier lezen over het verblijf des Prinsen van oranje te Londen, en zijne onderhandelingen met het Londensche Congres: ‘Wij, die meer dan twintig jaren later de gebeurtenissen te boek stellen die wij beleefd hebben, maar thans, met dezelfde verkleefdheid aan het Huis van oranje, geene hereeniging op den voet van 1815 terugwenschen, voegen er alleen deze opmerking bij: dat men geene Prinsen, zelfs geene Prinsen van oranje, zonder mannen van wetenschap, als onderhandelaars naar Londen moet zenden, aangezien een sluwe en verstandige grijsaard als talleyrand, en een talent als lebeau, altijd veel sterker zijn dan goedhartige en in ieder opzigt welmeenende Vorsten.’ - Ook over het Bestuur en de Bestuurders van onze Oost- en West-Indische Koloniën komt hier veel behartigenswaardigs voor.

Niet naauwkeurig is het omtrent de vermeestering van Java door de Engelschen gezegde op bl. 26: hunne landing had het verlies der hoofdstad en van het fort Meester Cornelis ten gevolge. Batavia, niet te verdedigen, gaf zich terstond over, en de bestorming en verovering van het fort (kamp) Meester Cornelis, waar janssens zijne magt bijeen had, en in welks verdediging de Majoor muller en Kapitein osman zich opofferden,

[p. 127]

sleepte het verlies der Kolonie na zich. - Uit het verslag van het gevecht van Quatre-bras (bl. 52) zou men niet opmaken, dat de overwinning, door de tijdig aangekomen versterkingen, ten slotte aan onze zijde bleef.