Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

[p. 116]

Franciscus van Assisi, een Heiligenbeeld. Naar het Hoogduitsch van Dr. K. Hase, door G.W. Stemler, Predikant te Amsterdam. Te Rotterdam, bij P.C. Hoog. 1857. In post 8vo. XVI en 198 bl. f 1-90.

Er zijn enkele boeken, wier titel zoo uitlokkend is, dat men ze niet ongelezen uit de hand kan leggen. Daartoe behoort het werkje, dat mij ter aankondiging werd toegezonden, met welks vertaling Ds. stemler een goed werk heeft verrigt. Wie zou niet gaarne iets méér willen weten van den Roomschen Heilige, franciscus van assisi, met zijne wonderen en wonden? wie zou dat niet gaarne willen vernemen van den eenigen hase? De taak van den Vertaler was niet gemakkelijk. De stijl van hase is gedrongen en kernachtig. Wij stuitten dan ook hier en daar op uitdrukkingen, die haren oorsprong verraden. Gaarne vergeven wij dit: mogt een herdruk noodig zijn - wat ons niet zou bevreemden - dan bevelen wij eene herziening van vele perioden, vooral in het eerste gedeelte, dringend aan.

De vorm dezer monographie is uiterst bevallig. Zoo als de Schrijver zegt in zijne Inleiding, heeft hij de eeuw van den Heilige van Assisi niet nevens, maar in hem voorgesteld. Soms heeft het zijne nuttige zijde, wanneer het beeld van een kerkelijk persoon in de breede lijst van zijnen tijd ons wordt te aanschouwen gegeven, zoo als, b.v., de Hoogleeraar moll gewoon is te doen. Maar het kan ook, dat die lijst zoo breed is, dat daarin de persoon zelf bijna geheel verdwijnt, en de aandacht van hem zelven te veel wordt afgetrokken, om te worden bezig gehouden met zaken, die alleen den beoefenaar der Kerkgeschiedenis ex professo belang inboezemen. Daardoor wordt zulk eene monographie, hoe voortreffelijk en belangrijk ook, minder genietbaar voor het beschaafd publiek. Dit heeft hase vermeden, en wij vernemen van den tijd, waarin franciscus leefde, juist zoo veel als noodig is, om hem te leeren kennen. De schets van zijn persoon heeft niets vermoeijends. Aangenaam laat zij zich lezen, tot het einde toe. Zelden hebben wij de vruchten van het grondigst wetenschappelijk onderzoek op eene zoo behagelijke wijze meêgedeeld gezien als hier geschiedt.

[p. 117]

Reeds de Inleiding boeit en trekt. Hase verhaalt zijne bedevaart naar Assisi. Op zijn terugkeer van eene reis door Italië, bezoekt hij met de zijnen ook de geboorteplaats van franciscus; het gezelschap zet zich neder in een rozenpriëel, tegenover den koepel van Portiuncula; daar komt het gesprek, zoo als natuurlijk was, op den Heilige; de dochter van den Kerkgeschiedschrijver stelt haren vader voor, die toch jaar aan jaar de Kerkgeschiedenis meêdeelt aan zijne studenten, om de wonderbare geschiedenis van franciscus te vertellen. Hase veldoet aan dat verzoek, en wat hij toen verhaalde, gaat hij nu, op zijne studeerkamer gezeten, ter nederschrijven; zijne omgeving zal van zelf aan zijn verhaal eene wat meer wetenschappelijke kleur geven. - Zoo brengt ons de Schrijver op lossen toon, op schertsende wijze op de hoogte van de zaak, die hij gaat behandelen, en teekent in enkele hoofdstukken het beeld van den Heilige met zulke trekken, dat elk, al kan hij ook al de wetenschappelijke bewijzen niet beoordeelen, die in eene reeks van Noten achter het werk worden uiteengezet, toch gevoelt, dat het beeld naar waarheid is geteekend. Met grooten tact behandelt h. de legenden, in grooten getale omtrent franciscus verspreid en te boek gesteld, tracht den historischen grond daarvan op te sporen, doch miskent, ook bij deze ontleding, de poëzij niet, welke in deze legenden ligt opgesloten. Van alles weet hij partij te trekken, om het beeld tot in zijne fijnste nuances te voltooijen. En al tracht hij ons tot de historische waarheid terug te brengen, die geschiedenie is niet koud en dor, maar vol geest en leven; ja, hij weet ons liefde in te boezemen voor een man, wiens karakter in alle opzigten eene overdrijving, soms eene caricatuur van de edelste Christelijke deugden moet worden genoemd.

Een afzonderlijk aanhangsel wijdt hij aan het onderzoek over de welbekende wondteekenen, of stigmata, van den Heilige. Vooral dit onderzoek trok ons zeer aan, omdat hierover zoo veel is geschreven en zoo verschillend wordt geoordeeld, al naar het verschillend standpunt waarop de geschiedschrijvers zich bevonden. Wij kunnen den inhoud van dit belangrijk Hoofdstuk niet mededeelen, zonder te uitvoerig te worden. De grootste onpartijdigheid vertoont hase ook hier. Terwijl hij in zijne Kerkgeschiedenis, tot in de laatste uitgave,

[p. 118]

de waarheid dezer teekenen had vastgehouden, heeft een vernieuwd onderzoek hem tot ernstigen twijfel gebragt, dien hij aan het onpartijdig oordeel van deskundigen onderwerpt. Met een kritischen blik, die schier nergens zijne wedergâ vindt, doorloopt hij de verschillende verhalen, die daaromtrent in omloop zijn, vergelijkt ze met elkander, onderzoekt den grond waarop zij rusten, en brengt ze, eindelijk, allen terug tot ééne hoofdbron, namelijk zekeren hilias, die na den dood van franciscus aan het hoofd der Franciskaner-Orde stond. Het karakter van dezen hilias wordt nu in het licht gesteld, en blijkt zoo ongunstig te zijn, dat een vroom bedrog van dien man kan worden verwacht. Kortom, de twijfel van hase aan de waarheid van het wonder wordt tot groote waarschijnlijkheid. De kracht zijner argumenten kan alleen gevoeld worden door het lezen van zijn betoog, waartoe wij ieder uitnoodigen, die belang stelt in de geschiedenis der Kerk.

Den geest, waarin h. deze geheele zaak behandelt, kan men opmaken uit de woorden, die wij als het slot zijner beschouwing hier laten volgen:

‘De Roomsche Kerk zal geen feest afschaffen, hoe onwedersprekelijk men ook op historische gronden heeft bewezen, dat de zaak, die zij viert, nooit heeft bestaan. Intusschen zou die Kerk weldoen, en daarmede zeker in den geest van franciscus handelen, als zij bij de viering tot die wondteekenen terugging, waardoor de wereld is verlost geworden, en daarbij behoefde zij de toepassing niet uit te sluiten op de wondteekenen, die ieder trouw ridder van christus in den strijd met de wereld te verwachten heeft. Men heeft den Heilige van Assisi als den tweeden gekruiste vereerd, ongedachtig, dat tusschen het kruis op Golgotha en het visioen op den Alverno honderde gekruisten uit den heldentijd van het martelaarschap der kerk staan, met de zedelijke grootheid en den bitteren ernst der werkelijkheid. Nogtans zou franciscus als de groote Apostel van zichzelven hebben kunnen getuigen: “Ik draag de lidteekenen des Heeren jezus in mijn ligchaam”, en niet zonder grond heeft de bul, die hem heilig verklaarde, het woord op hem toegepast: “Leef ik, zoo leef ik niet, maar christus leeft in mij”. Daarom heeft Hij ook voortgeleefd, niet als een droomgezigt in het grafgewelf, maar in de levende werkzaamheid zijner kinderen, zoo lang zij zelven arm, maar rijk aan

[p. 119]

de hoogste schatten, den armen het Evangelie predikten, en in eenige afgelegene kloosters, waar zij dit nog doen. Naar zijn eigen Woord “is de mensch zoo veel en niet meer waard, dan hij voor God geldt”. Maar God ziet niet op monnikskleed of wondteekenen, maar op den inwendigen mensch.’
-r-