Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Pendanten bij den dood van Tollens. Te Amsterdam, bij H.J. van Kesteren. 1856. In gr. 8vo. 15 bl. f :-25.
Tollens' Begrafenis, 25 October 1856. Uitgegeven gedeeltelijk ten behoeve der oprigting van een Gedenkteeken. Te Rotterdam, bij H. Nijgh. 1856. In post 8vo. 18 bl. f :-30.

[p. 97]

Een Lovertje op het Graf van Tollens, door L. van den Broek. Te Rotterdam, bij Altmann en van der Palm. 1856. In gr. 8vo. 16 bl. f :-30.

Tollens' dood is door den lande met weemoed vernomen, en de dichters(?) beijverden zich op hunne wijze (elk vogeltje zingt zoo als het gebekt is) hunne hulde te brengen. Wij achten een graf eene te heilige plaats om daar nog te vleijen, en schroomen dus niet de bekentenis af te leggen, dat wij in tollens' verzen altijd den gemoedelijken, gevoeligen man ontmoetten, maar al te vaak een diep denkbeeld misten, dat leven en spirit aan de poëzij geeft. Velen dachten er anders over en waren uitbundig in hunnen lof. Men rigt den ontslapene zelfs, - in onze eeuw van monumenten - een gedenkteeken op, als of, zoo als te regt elders opgemerkt werd, de uitbreiding van het Tollensfonds niet het hechtste monument zoude wezen. Men gaf zelfs in het licht wat het hart (?) in de pen gaf, bij de treurmare van tollens' dood, ten einde alzoo het publiek deelgenoot te maken van de smart die de dichters zelven verteerde; en eenige proeven dier poëzij liggen nu ter beoordeeling voor ons.

De Heer van den broek strooide een zedig Lovertje op het graf van den Bard, dat zich, zoo als de meeste lof- en eerrijmen, tenzij vondel ze dichtte, niet boven het middelmatige verheft. Hoort slechts:

De herfstwind ruischte door de blaâren,

Verdwenen was de bloemenpraal,

Natuur zat met ontsnoerde haren;

Toen zweeg - toen stierf de Nachtegaal.

Is het zoo bijzonder dat tollens in de herfst stierf? Het overlijden was even droevig als het in Januarij of in October plaats vond. Of natuur dan hare haren ontsnoerd heeft, weten wij niet; men zou eerder zeggen dat zij dan haar statiepruik geheel had afgezet, en dat wij geen haar meer zagen. Den grijzen Bard bij een zangzwaan te vergelijken, gaat er door, der lieve deerne van duizend weken past eerder den naam van nachtegaal. Het toen stierf, is een stopwoord, want het zwijgen der vogels is in dichterlijke taal genoeg om hun sterven aan te duiden. - Het couplet eindigt:

Hij zong zoo schoon, hij zong zoo lang.

[p. 98]

Het multum winne het ook hier van het multa, en de vraag is niet: hoe vele duizenden verzen de Dichter zong, maar: hoe hij ze zong. De Schrijver verheft zich zelfs tot in de hoogste vlugt zijner denkbeelden niet boven gemeenplaatsen, en geijkte uitdrukkingen.

Tollens' Begrafenis wijdt eerst uit over 's Dichters verdiensten, echter in zeer vlugtige trekken, en bij deze brochure verwachtten wij ook geene kritische beschouwing van zijn talent. De begrafenis wordt daarna beschreven, en niet vergeten hoe vele commissiën en autoriteiten, dáár, waar, volgens het stukje, den mensch het levendigst zijne vergankelijkheid herinnerd wordt, tegenwoordig waren. Daarna volgen de onderscheidene speeches in proza en poëzij. Wij wenschen die niet allen te doorloopen, maar hebben voor allen slechts één woord; het is dit: dat begrafenissen herdacht moeten worden in de binnenkamers, en niet door de uitgave van brochures; dat het daar gesprokene een woord is uit het hart tot het hart, en dat dit woord niet geschikt is voor de pers, of het snoeimes der kritiek! Curieus is echter het slot der poëzij van den Heer van rijswijck:

Wien 't Neêrlandsch bloed in d'aadren vloeit
Roert uw gemoedelijk woord niet langer,
Uw star rees op naar hooger licht; (n.b. eene ster die naar een licht oprijst!)
God had het oog op u gerigt,
Want voor Zijn troon ontbrak een zanger...
Maak, graver! nu den kuil maar digt.

Is de dichter van lucifer's rei dan geen zanger voor Gods troon? en is tollens de eenige poëet die dáár gekomen is? Slecht vooruitzigt voor den Heer van rijswijck! Het bevel aan den graver wekt hier geen traan, maar een schaterlach op het gelaat.

Op dit thema: maak de kuil digt, slaan de Pendanten, door een Amsterdammer uitgegeven, die daarop terug komt naar aanleiding van een artikel in De Tijd. Het stuk is curieus; de kuil moet digt, omdat de nijd van verre staat, en toch redeneert men lang, en eindigt met den regel:

Rijswijck! - nn de grafkuil digt!

Laat het gevoel toch nooit dienen om de pers werk te verschaffen; beiden lijden daar schade door, het gevoel en de pers!
a.