Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Verpoozingen op letterkundig gebied, door Nicolaas Beets. Te Haarlem, bij de Erven F. Bohn. 1856. In gr. 8vo. VI en 292 bl. f 3-:

Onder dezen bescheiden titel ontvangen wij hier een boek, dat we inderdaad als eene verrijking onzer literatuur mogen beschouwen, een boek, uitmuntende door losheid en gemakkelijkheid van stijl en voordragt, door juistheid van opmerking, door goeden smaak. Het is een boek, dat wij ook daarom in veler handen wenschen, omdat het een uitstekend middel kan zijn ter opwekking van den lust, om met sommige van de beste onzer oudere en nieuwere dichters meer gemeenzame kennis te maken. Wij vinden van de vijf ons hier aangebodene stukken vier, die met zulk een doel zijn geschreven. Zij handelen over willem van haren's Friso, over vondel, over poot en over bilderdijk. Eenigzins vreemd zeker wordt de bundel van deze stukken geopend met eene voorlezing over het Populaire, gevolgd van losse opmerkingen en aanteekeningen als naschrift. Men zou toch kunnen zeggen, dat zij in sprekend contrast staat met alles, wat we hier vervolgens vinden, en dat we hare toepassing volstrekt niet moeten zoeken bij een van de dichters, over wier werken de Schrijver ons later zoo veel voortreffelijks zal mededeelen. Het populaire - neen, dat is zeker van geen van die allen het

[p. 71]

eigenlijke, het onderscheidende kenmerk. En zoo staat de voorlezing hier op zich zelve; aan het hoofd van de overige stukken geplaatst, maakt zij een pijnlijken indruk, juist door hare wezenlijke voortreffelijkheid. Wij lezen daar (bl. 30 en 31) bijna als de slotsom van het geheel: ‘Het gemeenmenschelijke, ziedaar wat het populaire in zich sluit. Geen wonder dat het waarlijk populaire niet alleen voor het volk, maar voor allen is. Het gemeenmenschelijke. En om dat te leeren kennen, te leeren sparen, te leeren ontwikkelen, te kunnen dienen, moet niets dan het eigen binnenste ondervraagd worden. Schamen wy ons, indien by dit onderzoek het binnenste ons verlegen laat. Laat ons treuren, indien, onder welken naam en met welken schijn des rechts ook, de verwoester is binnengeslopen, die het kostelijkste niet gespaard heeft; indien de luite met geborsten zangbodem nederligt in het stof; het tiensnarig instrument nog maar ééne snaar overig heeft; de aeoolsche harp niet meer beantwoordt aan den adem des winds; en zelfs de echo de beroofde en verlatene woning heeft vaarwel gezegd. Aeh, indien het grootendeels, indien het eenigermate aldus gesteld is, laat ons dan afzien van de schoone eer, de schrijvers, de dichters, de redenaars des Volks te wezen. Daar zijn kleinere kringen, waarin wy misschien nog veel roem behalen en eenig nut kunnen stichten: wy deugen nog voor elke wareld waar men het doen kan met den vervormden, met den conventioneelen mensch: wy zijn nog goed genoeg voor de groote wareld die klein is; maar voor de groote wareld die groot is, voor de wareld der Menschen, voor de wareld des Volks zijn wij verloren.’ In vele opzigten fraai gezegd, maar weinig geschikt, om den lezer met ingenomenheid te bezielen voor de dichters, over wie in de volgende stukken zal worden gesproken, en die allen zich dan zouden moeten schamen en treuren, indien de voorstelling niet ter wille van het effect eenzijdig ware. Met dat alles, en ofschoon Rec. het stuk liever elders, dan aan het hoofd van de volgende voorlezingen had gezien, er is veel goeds en waars gezegd, vooral ten aanzien van datgene, waarin het populaire niet moet worden gezocht. Als het er op aankomt, om te toonen, wat het nu eigenlijk wel is, dan worden we wel gewezen op de bron, waaruit het voortvloeit; maar van de wijze, waarop het zich uit, hooren wij niet veel. ‘Het instrument van den

[p. 72]

populairen toon,’ zegt de Schrijver (bl. 31), ‘is het volledig, is het welbesnaard menschelijk hart.’ Maar die snaren kunnen op onderscheiden toon gestemd zijn, ze kunnen zeer onderscheidene melodiën laten hooren, zonder dat er aan het welbesnaard zijn valt te twijfelen, en toch niet al die toonen, niet al die melodiën zullen populair zijn. Zoo komt het Rec. althans voor, en daarom bevredigde deze voorlezing hem maar ten halve.

Met onverdeelder bijval las hij de volgende stukken; ze zijn regt geschikt, om de belangstelling voor de vaderlandsche dichters op te wekken, die er in behandeld worden; maar vooral ook kunnen zij dienen, om het oordeel over deze te leiden en op goede gronden te vestigen. Aan het gros der lezers is zeker de Friso van van haren het minst bekend, en de poging, om dezen in zijne waarde te doen kennen, is daarom dubbel welkom. Indien zij al niet menigeen tot de lezing van het geheele dichtstuk zal brengen, ze geeft toch een voldoend overzigt over het geheel, en aanwijzing ter regte beoordeeling van den verdienstelijken dichter. Toen Rec. op bl. 59 las, dat de versifieatie ‘op vele plaatsen eerder eene fransche is, die zich vergenoegt al de lettergrepen te tellen, dan eene hollandsche, die ze beide telt en meet,’ herinnerde hij zich vóór ettelijke jaren in handen gehad te hebben een aantal Fransche brieven van van haren, doormengd met Fransche verzen. Zoo hij zich niet bedriegt, maakten ze een deel uit van eenen rijken voorraad handschriften der van harens. Hij verbeeldt zich, dat die voorraad nog in Leeuwarden zal te vinden zijn, en dat het welligt de moeite wel zou beloonen, dien eens te doorzoeken, en daarvan op de eene of andere wijze partij te trekken.

Op meer bekend terrein beweegt de Schrijver zich, als hij over vondel spreekt, den rijkdom en de frischheid van zijnen geest, benevens eenige van de meest uitstekende zijner dichterlijke gaven in het licht stelt, en ofschoon hij ter beoordeeling van den grooten dichter niets nieuws bijbrengt, toch vele heerlijke stukken zijner poëzij voor den geest roept. Doch 't was zeker geen overtollig werk, toen de Schrijver in de volgende proeve hoorders of lezers nader met poot trachtte bekend te maken. Behalve met het: ‘Hoe genoeglijk rolt het leven’, en: ‘De zuster van de Zon’, hebben zeker de minsten

[p. 73]

met zijne poëzij eenige kennis gemaakt, en men zal die uit het regt fiksche en boeijende stuk van den Heer beets in hare wezenlijke waarde en onwaarde kunnen leeren beoordeelen. Eindelijk vinden wij in de laatste verhandeling de waarheid aangetoond, dat de poëzij van bilderdijk poëzij is in den waren zin des woords, getuigenis draagt van de hoogste kunst, en de Nederlandsche taal in al hare kracht en schoonheid in het licht stelt. Ook in dit stuk is regt veel goeds en schoons, dat tot regte waardering van bilderdijk dienen kan. Het eenige, wat Rec. bij het tweede punt zou vragen, is dit: of de hoogste kunst wel altijd genoegzaam verborgen is? en dat zal wel, gelijk in welsprekendheid, zoo ook in poëzij de allerhoogste kunst zijn.

En hiermede nemen wij van deze Verpoozingen op letterkundig gebied afscheid. Ze mogen voor velen eene verpoozing zijn, voor zeer velen kunnen ze méér dan dat wezen: een boek tot onderrigting, een middel ter zuivering van den smaak, ter opwekking van belangstelling in vaderlandsche letteren en dichtkunde. Wij hopen van ganscher harte, dat de Heer beets zich nog dikwijls op deze of soortgelijke wijze verpoozen zal.