Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Eenvoudige Gezondheidsleer. Een boekje voor allen. Door Mr. J.L. de Bruyn Kops. Te Amsterdam, bij J.H. Gebhard en Comp. (Zonder jaartal.) In post 8vo. XII en 177 bl. f :-90.

Daar de welvaart eener natie minder afhankelijk is van het getal harer inwoners, dan van dat der producenten, zonder wier vlijt en bekwaamheid de noodige voortbrengselen ontbreken zouden, zoo kan het naauw verband tusschen de Staathuishoudkunde en de Gezondheidsleer, tusschen den wel-

[p. 68]

stand der maatschappij en het ligchamelijk wèlbevinden der personen, waaruit de maatschappij is zamengesteld, evenmin aan bedenking onderhevig zijn, als de betrekking betwijfeld wordt, die men tusschen de nationale beschaving of maatschappelijke ontwikkeling, en de gesteldheid van het onderwijs en andere tot hoogere ontwikkeling van het verstand leidende middelen, geregtigd is aan te nemen. Niettemin is dat verband in vroegeren tijd veelal voorbijgezien, en heeft men den invloed, dien de toepassing der openbare en bijzondere gezondheidsleer op de gewigtigste en veelzijdigste belangen der maatschappij uitoefent, dikwijls miskend. Thans is men dienaangaande tot betere inzigten gekomen, en de mannen der wetenschap hebben het in de laatste jaren aan geene ijverige pogingen laten ontbreken, om deze hunne overtuiging ook meer algemeen ingang te doen vinden. Onder de met dat doel uitgegeven geschriften, mag ook bovenstaande Eenvoudige Gezondheidsleer op eene vriendelijke en welwillende ontvangst aanspraak maken. Uit de Voorrede leeren wij haar kennen als eene vrije vertaling en omwerking van een, ons overigens onbekend, Engelsch werkje: ‘The book of health’, van robert james mann. Reeds de benaming: ‘Eenvoudige Gezondheidsleer’, duidt de populaire strekking aan, die de Heer de bruyn kops aan zijnen wetenschappelijken arbeid wenscht toegekend te zien, terwijl dit door de bijgevoegde woorden: ‘een boekje voor allen’, nog nader wordt aangewezen. Aan die bestemming beantwoordt het werkje, naar onze meening, op allezins loffelijke wijze, vermits daarin de meest belangrijke bijzonderheden, die den grondslag en den hoofdinhoud der gezondheidsleer uitmaken, bevattelijk en overeenkomstig het tegenwoordig standpunt der wetenschap, ontwikkeld worden. Daardoor zal het boekje, gelijk in de Voorrede gezegd wordt, ‘misschien bij dezen of genen eenigzins aanvullen, wat bij de opvoeding tot nu toe (een twintigtal jaren geleden, althans stellig) te veel werd verwaarloosd. Hoe menig onzer, Lezer, konde niet de Romeinsche Keizers, of de Departementen van Frankrijk (met de chef-lieux er bij) op zijn duimpje opnoemen, terwijl men ons nimmer geleerd had waar onze longen zitten, die dan toch ook hoofdplaatsen zijn. Wat jupiter en leda deden, dat wisten wij maar al te goed; maar wat doen onze maag en onze ingewanden? Wat is ademhaling, bloedsomloop, stof-

[p. 69]

wisseling? Ja, dàt alles was voor ons mythologie, en eene der schoonste bladzijden van het leerboek der schepping, namelijk “de mensch”, bleef voor ons gesloten. Trachte een iegelijk onzer dit nog te verhelpen.’

Achtereenvolgens worden in veertien Hoofdstukken de volgende onderwerpen behandeld: ‘Verschillend leven in de Natuur. - Grondstoffen der bewerktuigde Natuur. - Voedsel en spijsvertering. - Bloed. - Bloedsomloop en ademhaling. - Het menschelijk ligehaam. - Spieren, zenuwen, hersenen. - Afscheiding en natuurlijk verval. - Gezondheid en ziekte. - Voedsel in betrekking tot de gezondheid. - Het drinken in betrekking tot de gezondheid. - Lucht, baden, en beweging. - Invloed van het klimaat op de gezondheid. - Toepassing. Aanteekeningen.’ Uit deze opgave blijkt, dat het aan geene verscheidenheid ontbreekt, en dat de Schrijver evenzeer gepoogd heeft om den physiologischen grondslag, waarop elke Gezondheidsleer steunen moet, te doen kennen, als om de voornaamste onderwerpen, welke tot de bijzondere gezondheidsleer behooren, naar de mate onzer tegenwoordige kennis, afzonderlijk te behandelen, en door voorbeelden op te helderen. Wat de orde betreft, ware het, onzes inziens, geleidelijker geweest, om aan de beschouwing van ‘het menschelijk ligchaam’, die thans den inhoud van het zesde Hoofdstuk uitmaakt, de plaats van het derde Hoofdstuk aan te wijzen, en haar dus aan de beschrijving van het bloed, den bloedsomloop, enz., te laten voorafgaan. Verder blijkt ons uit den inhoud, dat de Openbare Gezondheidsleer, die zich met de bevordering der algemeene gezondheid en met het wegnemen der hinderpalen, waardoor deze benadeeld wordt, bezig houdt, van de taak des Schrijvers bleef uitgesloten, hoewel daaromtrent in het laatste Hoofdstuk eenige algemeene denkbeelden worpen medegedeeld. De voornaamste aanmerking, die steller dezes op het verdienstelijk boekje van den Heer de bruyn kops maken moet, is hierin gelegen, dat er somtijds, ten koste der duidelijkheid, een al te groote rijkdom van zaken wordt aangetroffen. Men leze, b.v., wat er op bl. 9 over de koolstof en hare, bij verbranding plaats hebbende, verbinding met de zuurstof (hier minder eigenaardig een ligt gas genoemd) gezegd wordt. Gelijk deze en eenige andere plaatsen, door vermelding van te vele bijzonderheden, en derhalve door overlading

[p. 70]

en opeenstapeling van denkbeelden, onduidelijk gemaakt worden, vooral wanneer men bedenkt, dat het boekje voor beschaafde lezers uit alle standen bestemd is, zoo geldt hetzelfde in nog grootere mate van de volgende beschrijving van het bekken en de onderste ledematen (bl. 47): ‘Aan het beneden eind loopt de ruggegraat uit in een breed bekken, met eene holligheid aan elke zijde om de einden der beenen in te ontvangen, die het geheele ligchaam voortdragen, door het beurtelings voor en achter te bewegen. Om de beweging gemakkelijk te maken, is elk been van meer dan één stuk gemaakt, en geplaatst op den top van een gewelf, dat op zich zelf niet minder dan 24 beenderen heeft. Dit laatste is zoo bijeengevoegd om eene soort van veerkracht te hebben, wanneer de geheele vracht van het ligchaam plotseling op één punt, het benedeneind der beenen, te zamen komt.’