Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

Afbeeldingen (,) ten gebruike bij het Onderwijs in de Natuurkunde (;) door A. Koot, onderwijzer te IIaarlem. Onder medewerking van W.M. Logeman. Te Haarlem, bij de Erven Loosjes. 1856. 1^e Aflev. Pl. 1-6. In gr. folio. Naamlijst der Afbeeldingen, enz. Blad 1, in kl. 8vo. f 1-50.

Ofschoon wij in den regel geen groote voorstanders zijn van het beoordeelen van eenig werk, waarvan de strekking en de uitvoering bijna uitsluitend moet worden opgemaakt uit, en beoordeeld naar eene eerste Aflevering, zoo meenden wij in dit geval van onzen stelregel te mogen afwijken, eensdeels om de meerdere belangstelling, welke dezer dagen aan het onderwijs in het algemeen, en aan dat in de natuur- en werktuigkunde in het bijzonder, wordt geschonken, en anderdeels om het vertrouwen, dat wij in de Ontwerpers en Uitgevers stellen. - Het onderwijs in de opgenoemde vakken werd tot hiertoe niet dan bij uitzondering op de lagere school gegeven. De ontwerpers van de Wet van 1806 op het Lager Onderwijs, namen deze vakken niet op: doch wat vóór vijftig jaren minder noodig scheen, is in onze dagen niet alleen zeer wenschelijk,

[p. 22]

maar zelfs noodzakelijk geworden. Maar hoe gewigtig ook zijn de veranderingen in de eischen van de school. Welk een verbazend verschil in de kennis uit het gebied der natuurwetenschappen in het algemeen, en hare veelzijdige toepassingen in het dagelijksch leven. Wat toen slechts voor enkele betrekkingen en standen nuttig werd geoordeeld, is nu schier eene algemeene behoefte geworden. In dezen stand van zaken meenen wij veilig te mogen aannemen, dat de genoemde vakken in de Wet, die wij te gemoet zien, zullen worden opgenomen. Want hoe groot ook het verschil in de opiniën over de vereischten van zulk eene Wet voor ons land moge wezen, de moeijelijkheid om eene Wet vast te stellen, ligt voorzeker niet in het artikel waarbij bepaald wordt dat de natuur- en werktuigkunde ook op de lagere school zullen worden onderwezen. Ware het nu even gemakkelijk, den onderwijzer de noodige kennis van die vakken bij eenig ander artikel mede te deelen, gewis, wij zouden eene groote schrede vooruit zijn op den weg om aan de gestelde eischen in dit opzigt te voldoen. Doch aangezien hierop weinig uitzigt bestaat, zal de onderwijzer den gewonen weg hebben te volgen, dat is: door studie zich de noodige bekwaamheden eigen te maken, ten einde aan het te wachten besluit zoo goed mogelijk gevolg te geven. - Voor vele onderwijzers moge de studie van natuuren werktuigkunde wel niet geheel nieuw zijn; zoo grondig als noodig is om er met vrucht onderwijs in te geven, zal zij toch wel niet geweest zijn, als men denkt aan de vele vakken, welke zij zich moeten eigen maken. Die studie was meer eene liefhebberij, een gevolg van hunne zucht om hunne kennis uit te breiden. Het meerendeel zal zich derhalve met de borst op deze vakken moeten toeleggen, met het vooruitzigt en onder den indruk van het behandelde te eeniger tijd aan hunne leerlingen niet alleen mede te deelen, maar ook duidelijk te maken. Hiertoe wordt iets meer vereischt, dan tot het geven van eene les over een gedeelte van geschiedenis of aardrijkskunde. Het overzien van eene les, die men van plan is te geven, kan hierbij alleen dan van nut zijn, als men zich de hoofdwaarheden uit de leer der natuur- en werktuigkunde heeft eigen gemaakt, en daarvan een duidelijk begrip heeft, zoo noodig, om anderen te overtuigen. Maar zal dit den onderwijzer, die zijne roeping ook in dit opzigt begrijpt,

[p. 23]

mogelijk wezen, dan behooren hem de middelen verschaft te worden, welke zijne taak aanmerkelijk kunnen verligten. Tot die middelen behooren, behalve eenig goed werk over genoemde vakken, de welmeenende raadgevingen van ambtsbroeders, die in deze vakken reeds lang genoeg werkzaam zijn geweest, om bij ondervinding te hebben geleerd, langs welken weg men tot de beste resultaten kan komen; voorts eene verzameling van de noodzakelijkste werktuigen en modellen (deze kunnen zoo eenvoudig als mogelijk wezen, wanneer zij slechts aan het doel beantwoorden), en, eindelijk, geschikte teekeningen en afbeeldingen van die werktuigen, toestellen en zaken, welke zonder duidelijke voorstelling moeijelijk te verklaren zijn. - Den onderwijzer den noodigen lust tot onderzoek toewenschende, was het ons aangenaam, in het hier aangekondigde werk een van de opgenoemde middelen te zien. Wij haasten ons derhalve met de aankondiging er van.

De eerste Aflevering bevat zes platen. Op plaat 1 treft men afbeeldingen aan om de aantrekkingskracht op te helderen. - Op plaat 2 wordt in een paar teekeningen voorgesteld, hoe men de verschijnselen van de inertie (traagheid) der stof kan doen zien, benevens eenige afbeeldingen van veer-unsters. - Plaat 3 bevat eene reeks van voorbeelden, om den invloed van de ligging des zwaartepunts bij den stand der ligchamen te doen zien. - Plaat 4 stelt verschillende hefboomen, balans en evenaar voor, alsmede de gewone of Romeinsche unster. - Plaat 5 geeft nog eenige hefboomen; benevens een paar afbeeldingen van werktuigen welke den hefboom tot grondslag hebben. - Plaat 6 stelt de brug-balans of bascule voor, met een paar ophelderende teekeningen. Bij deze platen heeft men eene naamlijst der afbeeldingen, welke er op voorkomen, met eenige aanmerkingen en toelichtingen van den Heer w.m. logeman.

Namen wij reeds met eenig welgevallen, om vroeger gemelde redenen, deze eerste Aflevering op - de nadere kennismaking met haren inhoud heeft onze verwachting niet te leur gesteld. De afbeeldingen zijn op eene behoorlijke schaal geteekend, en de lijnen, waar het op aankomt, zwaar genoeg, om door al de leerlingen eener klasse gezien te kunnen worden. Over het algemeen zijn de afbeeldingen eenvoudig, en doen datgene uitkomen waar de hoofdzaak op neêrkomt. - Dit vermeerdert hare bruikbaarheid daardoor, dat zij ook

[p. 24]

buiten de eigenlijke les in de natuurkunde, den leerlingen als modellen kunnen worden gegeven om na te maken. Over het groote nut van deze oefeningen zullen wij nu niet uitwijden; wij stippen het slechts aan, om de opmerkzaamheid er op te vestigen. - Wat de keuze der onderwerpen betreft, deze kwam ons niet altijd even gelukkig voor; dit betreft vooral die welke iets aanschouwelijk moeten voorstellen, dat door den onderwijzer met eenige trekken op het bord even zoo goed te bereiken is (pl. 1, afb. 2 en 4); of zulke voorwerpen, die gemakkelijk in natura kunnen worden aangetoond, zonder dat men in het bezit van een natuurkundig kabinet behoeft te zijn (pl. 2, afb. 1 en 2). Ook konden de teekeningen N^o. 3, op pl. 2, en N^o. 18 op pl. 3, onze geheele goedkeuring niet verwerven. Gaarne zouden wij nog wat meer afbeeldingen van werktuigen, als N^o. 4, 5, enz., op pl. 5, hebben aangetroffen, waarin de toepassing der enkelvoudige werktuigen wordt aangewezen. Men heeft zoo veel gewonnen als men den knaap heeft gewend, het tot grondslag liggend enkelvoudige werktuig op te sporen. - Daarom beviel ons pl. 6 zoo uitnemend, al stelt zij niet meer dan één werktuig voor. Ook hier is de regel van kracht: beter één goed dan tien oppervlakkig of ten halve gekend. Jammer, dat in afb. 2 de verhouding tusschen de lengte van de armen van den eersten hefboom niet meer in overeenstemming is met die in de hoofdfiguren. Wij hopen in de volgende bladen meermalen onderwerpen aan te treffen, welke even zoo behandeld zijn als die op plaat 6. - Wat de ophelderingen betreft, deze kunnen, ofschoon wel wat kort, voor velen echter haar nut hebben. Meer licht zullen echter de aangeduide §§ van het werk van Dr. t.e.j. cruger, ‘Grondbeginselen der Natuurkunde’, enz., te Sneek, bij van druten en bleeker, moeten verspreiden. - Aangenaam zou het zeker velen geweest zijn, als zij bij die toelichtingen ook hadden aangetroffen eene opnoeming en korte aanwijzing van de namen der verschillende onderdeelen der afgebeelde werktuigen. Hoe velen, die alleen de theorie beoefenen, zitten wel eens in verlegenheid met de juiste benaming van een of ander onderdeel eens werktuigs, en dit zou voor den Heer l., die proeven heeft gegeven in beide bedreven te zijn, geene groote moeite hebben gekost. - De uitvoering is zeer goed, weshalve wij, zoo als gezegd is, vertrouwende op de

[p. 25]

welgemeende pogingen van Ontwerpers en Uitgevers, geen bezwaar vinden, dit werk in veler handen te wenschen.