Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Proeve van Vergelijking tusschen Nederland, als Gemeenebest in 1743 en Nederland als Koningrijk in 1843, zoo in betrekking tot deszelfs staatkundigen als zedelijken toestand, door Mr. J.H. van der Schaaff, Oud Raadsheer van het Provinciaal Geregtshof van Noord-Holland. Te Amsterdam bij Weytingh en van der Haart 1848. In gr. 8vo. VIII, 300 bl. f 3 - :

De geschiedenis, op eene pragmatische wijze behandeld, is eene leerschool, die voor Volken en Vorsten, zoowel als voor ieder bijzonder persoon, van den heilzaamsten invloed kan zijn. Jammer maar, dat hare waarschuwende lessen zoo weinig goede gevolgen gehad hebben. Iedere poging om haar meer ingang te doen vinden moet ons welkom zijn; voornamelijk als zij gedaan wordt door tijdgenooten, die ooggetuigen waren van de belangrijke voorvallen en omwentelingen, welke gedurende meer dan zestig jaren Europa en ons vaderland geheel van gedaante deden veranderen. De Schrijver, die in 1785 in zijne studiejaren was, en dus een tachtigjarigen leeftijd moet hebben bereikt, geeft ons hier eene proeve, die van zijnen lust tot onderzoek in zijne hooge jaren en zoowel van zijne vaderlandsliefde, als nog helderen geest getuigt. Hij heeft de vruchten zijner historische kennis van de lotgevallen van onzen Staat, en zijne persoonlijke ondervin-

[p. 24]

ding, in een tafereel zamengevat, behelzende eene vergelijking van Nederland als Gemeenebest in 1743, en als Koningrijk in 1843.

Om hierin met orde te werk te gaan, stelde hij zich de vijf volgende vragen ter beantwoording voor:

1^o.	Hoedanig was de staatsgesteldheid van de Republiek der zeven veréénigde gewesten in 1743; in verband beschouwd met eenige vroegere antecedenten, en hetgeen daaruit in volgende jaren voortsproot en daarmede in betrekking stond?
2^o.	Hoedanig was het inzonderheid in die dagen met 's lands geldmiddelen gesteld?
3^o.	Hoedanig was het al verder met hare strijdkrachten zoo te water als te land, gelegen?
4^o.	Welk onderscheid doet er zich op, ten aanzien van hare zedelijke gesteldheid, beschaving, nijverheid, godsdienstig gedrag en vordering in kunsten en wetenschappen, tusschen die dagen en het afgeloopen jaar 1843, dat wij beleefden?
5^o.	Wie waren zij, die toenmaals aan het roer van den staat gezeten waren, of met andere woorden die de regering van dit land uitmaakten?

Om daarna al deze vragen met betrekking tot ons tegenwoordig staatsgestel in vergelijking te brengen.

Wat het eerste punt aanbetreft, vindt men hier eene zeer duidelijke voorstelling van de oude staatsgesteldheid der voormalige Republiek van de Vereenigde Nederlanden, in al hare zamengestelde bijzonderheden, waarvan men tegenwoordig over het algemeen slechts eene flaauwe en verwarde herinnering heeft overgehouden; even als men in het tweede en derde punt eene volledige opgave ontvangt van 's Lands inkomsten en geldmiddelen, en van de inrigting en 't beheer der defensie, zoowel te land als ter zee.

De vergelijking van de zedelijke gesteldheid, beschaving, nijverheid, godsdienstigheid en vordering in kunsten en wetenschappen, tusschen den toestand daarvan in 1743 en eene eeuw later, is met eene onpartijdigheid behandeld, die den juisten blik en de onbevooroordeelde beschouwing van eenen grijsaard eer aandoet, omdat de ouderen van dagen meestal geneigd zijn de tijden hunner jeugd en die daaraan voorafgingen boven het tegenwoordige, te schatten en te prijzen. Men kan niet zeggen dat de Schrijver zich aan dit zoo gewoon en natuurlijk gebrek van den ouderdom heeft schuldig

[p. 25]

gemaakt. Om tot den tegenwoordigen toestand des vaderlands te komen geeft Mr. van der schaaff een vrij uitvoerig tafereel van de lotgevallen des vaderlands gedurende de laatstverloopene eeuw, waarin vele merkwaardige bijzonderheden voorkomen omtrent de patriotsche oneenigheden en het gebeurde in 1787, de omwenteling van 1795 en de gebeurtenissen die daarop volgden, tot op de herstelling van Nederland in 1813, en de vestiging van het vereenigd Koningrijk in 1815. Het kortere trekken is hetgeen sedert dien tijd tot 1843 voorviel behandeld; doch alles draagt de blijken van een' gematigden geest, en hoezeer hier en daar eenige geschiedkundige onnaauwkeurigheden ingeslopen zijn, zooals bl. 138 in de aanteekening, waar dido zeker door eene schrijffout eene Grieksche in plaats van eene Carthaagsche Koningin genoemd wordt; bl. 166 waar van lodewijk XVI gezegd wordt, in 1788 een zoogenaamd Lit de Justice of algemeene staatsvergadering bijeengeroepen te hebben: het was toen de Assemblée des Notables - een Lit de Justice was eene Koninklijke zitting van het Parlement. In 1789 werd de staatsvergadering der Etats généraux geopend, zooals vervolgens verhaald wordt. Eindelijk vindt men op bl. 254, dat het Hollandsche leger den 23 September 1830 onder aanvoering van den Prins van Oranje te Brussel binnentrok; 't moet zijn van Prins frederik der Nederlanden, onder wiens bevel zulks plaats had. Doch dit zijn kleine feilen, die niets tot de waarde van het geheel en de juistheid der redeneringen en gevolgtrekkingen afdoen, en slechts tot bewijs moeten strekken van de aandacht, waarmede Ref. dit geschrift heeft gelezen. Hij beschouwt hetzelve als eene zeer leerrijke bijdrage tot de kennis van den vroegeren en tegenwoordigen toestand van ons vaderland, en vooral in onzen tijd geschikt om nader met de behoeften van het oogenblik bekend te worden; ten einde ons te wachten voor overijling, of eene gebrekkige herstelling onzer staatsinrigtingen. Ref. acht dit werk een doelmatig geschenk te zijn voor dezen tijd, en wenscht den Schrijver geluk, dat hij in zijn' hoog geklommen ouderdom, de lust en krachten mogt behouden, om zijne tijdgenooten met eene zoo degelijke vrucht van langdurige ondervinding en veelzijdige kennis te begiftigen.