Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Over Gewaarwording en Gevoel; of Bijdragen tot de kennis van onszelven. Door Jacob Theodoor Büser, Phil. Theor. Mag. Lit. Hum. Doct., gepensioneerd Officier en Griffier bij het Kantongeregt te Zwolle. Te Zutphen, bij W.C. Wansleven. 1845. In gr. 8vo. VIII, 214 bl. f 1-90.

Er is eene soort van geschriften, waaraan men moeijelijk eenen bepaalden naam kan geven; het zijn die vruchten van eene zoogenoemde populaire wijsbegeerte, die, met een' godsdienstigen geest bezield, over zede- en menschkundige onderwerpen vertoogen wil leveren. Wijsgeerigzedekundige verhandelingen kan men die niet noemen; hiertoe zijn zij te oppervlakkig, bevatten zij te veel algemeen bekende bijzonderheden en te vele uitspraken, die men gerust gemeenplaatsen kan noemen, die niemand kan of zal tegenspreken, maar die ook niemand treffen, of eenigen indruk op den lezer uitoefenen. Nog veel minder zedekundige gedachten, die door nieuwheid van gezigtspunten en oorspronkelijkheid van behandeling, door geestigheid van wendingen, puntigheid van stijl en fijnheid van opmerking met veelzijdigheid van wereld- en menschenkennis gepaard, moeten uitmunten, om voor den man van smaak en de fijn beschaafde vrouw geene vervelende lectuur te worden, waardoor men al geeuwende het boek ter zijde legt.

Men kan deze algemeene opmerkingen voor een groot

[p. 735]

gedeelte op het hier boven aangekondigde werk toepassen. Ref. moet gul erkennen, dat hij van soortgelijke geschriften als dit, even als van het uitgeven van middelmatige leerredenen, of liever preken, waarmede onze letterkunde somtijds zoo overvloedig voorzien wordt, weinig vruchten verwacht; omdat zij over het algemeen te weinig lezers vinden, die de lust en volharding bezitten om die van het begin tot het einde door te zien, en meestal in den aanvang of in het midden blijven steken. Niet dat er niet veel goeds en behartigingswaardigs in het werkje van den Heer büser voorkomt, dat blijken geeft van zijne opregte liefde voor de deugd, het menschdom en de Godsdienst; integendeel stralen op iedere bladzijde des Schrijvers goede bedoelingen door, en echter konden ons zijne woorden niet boeijen. Zijn Ed. had ook geen ongelijk omtrent de drie gebreken of onnaauwkeurigheden, die hij zelf bij het begin der voorrede in deze vertoogen aanwijst; 1^o. dat deze opstellen zonder afzonderlijke titels zijn; 2^o. dat de aanhef hier en daar iets anders doet verwachten, dan de behandeling zelve aanbiedt, en eindelijk 3^o. dat bijna in allen hetzelfde thema terugkomt. Ref. is dit dus met hem volkomen eens; maar had de Schrijver, deze gebreken en onnaauwkeurigheden bemerkende, die niet moeten vermijden of veranderen? Zijn geschrift had hierdoor zeker in waarde en bruikbaarheid gewonnen.