Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Proeve uit een onuitgegeven Staatshuishoudkundig Geschrift: Het welvaren der stad Leyden, opgesteld in den jare 1659 door Mr. Pieter de la Court. Met Portret, Levensberigt des Schrijvers en Aanteekeningen voorzien, en uitgegeven door B.W. Wttewaal. Te Leyden, bij S. en J. Luchtmans. 1845. In gr. 8vo. XXVIII, 229 bl. f 3-:

Dit belangrijk werkje doet ons een' man kennen, die tot nog toe niet op zijne regte waarde geschat was, en welks karakter en verdiensten, vroeger misduid en verguisd, door

[p. 733]

eene eenzijdige beschouwing in een gebrekkig licht geplaatst waren.

Pieter de la court was een vriend van den Raadpensionaris johan de witt. Men heeft over zijne verdiensten als staatkundig schrijver, al naar gelang der partij, welke men was toegedaan, een zeer verschillend oordeel geveld; terwijl eene zijde, die welligt zijne roemwaardigste kan geacht worden, namelijk die van staatshuishoudkundige, zeer was voorbij gezien en in de schaduw was gesteld.

De Heer wttewaal heeft dus het publiek, dat prijs stelt op een onpartijdig onderzoek der vaderlandsche geschiedenis en der uitstekende mannen, die zij ons doet kennen, zeer aan zich verpligt, door eene proeve uit 's mans onuitgegeven geschrift: Het welvaren der stad Leyden te geven, en dit door een uitvoerig levensberigt en uitgebreide aanteekeningen te doen vergezeld gaan; waardoor zijn arbeid eene schatbare bijdrage levert tot de geschiedenis van het fabriekwezen van Nederland in de 17de eeuw, en van de onbekrompene denkwijze van pieter de la court, in het godsdienstige en wetenschappelijke, zoowel als in hetgeen de nijverheid aangaat. Deze was, even als zijn vriend de witt en spinoza, zijnen tijd een eeuw of anderhalf vooruit, en werd daardoor, even als dezen, miskend en veroordeeld. Hij was een voorstander van eene onbekrompene industriëele vrijheid, toen de strenge beperkingen van gildens en stedelijke bepalingen het strikst werden gehandhaafd, van de vrijheid van het wetenschappelijk onderwijs aan de hoogescholen, toen de hoogleeraren daarvan in het ongestoorde bezit van het monopolie waren, en van de vrije uitoefening van Godsdienst en der verdraagzaamheid, toen ééne heerschende kerkleer, aan formulieren en de uitspraken van het Dordsche Concilie gebonden, alle andere geloofsbelijdenissen en godsdienstige gezindheden slechts onder vele beperkingen duldde. Pieter de la court, de schrijver ook van het Interest van Holland en van de Aanwijzing der politieke Gronden en Maximen enz., hetgeen lang voor het werk van de witt was aangezien en waaraan hij ook wel

[p. 734]

heeft medegewerkt, heeft zich dus hierdoor veel leeds en onaangenaamheden van wege de kerk en den Staat berokkend, en daardoor zijne geboorteplaats Leyden voor altijd en het vaderland voor eenigen tijd moeten verlaten. Wij kunnen dus den Heer wttewaal niet dan dank zeggen, dat hij ons de la court als een staatshuishoudkundige heeft doen kennen, die honderd jaren vroeger reeds dan luzac en adam smith sommige gegronde beginselen daarvan heeft doen kennen.