Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Losse Aanmerkingen en Bedenkingen tegen Mr. C.W. Opzoomer's Recensie van Dr. Scholten's Verhandeling: De Leer des Vaders, des Zoons en des Heiligen Geestes. Van Dr. A. Hirschig, Cz., Rector te Alkmaar. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1846. In gr. 8vo. VIII, 121 bl. f 1-25.

[p. 681]

Prof. Opzoomer's Redevoering: De Wijsbegeerte, den Mensch met zich zelven verzoenende. Uit een Christelijk wijsgeerig oogpunt beschouwd. Door denzelfden. Te Alkmaar, bij H.J. van Vloten. 1846. In gr. 8vo. VIII, 72 bl. f :-95.

Het was te voorzien, dat de geschriften, waarmede Mr. opzoomer zijne wijsgeerige loopbaan opende, veel opziens en tegenspraak zouden verwekken. Zij waren, zoo als wij reeds vroeger aanmerkten, van eenen polemischen aard, en verkondigden wijsgeerige beginselen, die velen moesten bevreemden, en die, bij de hier te lande niet zeer gemeenzame bekendheid met de hedendaagsche Duitsche wijsbegeerte, misverstand en veroordeeling moesten doen geboren worden. Ref. is een vijand van twistschriften; het doet hem daarom leed, dat Mr. opzoomer zijne eerste schreden op het wijsgeerig gebied gekenmerkt heeft door eenen aanval op eenen verdienstelijken geleerde; zelfs is zijne Redevoering van een' zekeren geest van berisping van andersdenkenden niet vrij te pleiten. Veel kan men dit verschoonen door de jeugdige geestdrift, die hem bezielt voor het vak, dat hij zich tot beoefening verkoos. Bij de vele verdiensten van kennis en scherpzinnigheid, van welsprekende voordragt en verhevene denkbeelden, die wij in die geschriften hebben erkend, zijn wij niet blind geweest voor de leemten, die er in gevonden worden, voor de spitsvindige redeneringen, die wij er in aantroffen, voor eene zekere ingenomenheid met een hedendaagsch stelsel der Duitsche wijsbegeerte, het Krausiaansche, dat heden bij sommigen à l'ordre du jour is. Maar wij moeten tevens openhartig verklaren, dat men hem, van vele kanten te gelijk op eene niet zeer humane wijze heeft geantwoord, en tevens persoonlijk heeft aangerand, zijne bedoelingen miskend, zijnen woorden eene gansch andere beteekenis gegeven heeft, dan hij er zelf aan hechtte. Ref. vindt in zich geene roeping om kritieken op antikritieken te leveren, en hierdoor den twist en het verschil nog eene schrede verder te brengen, en daardoor nog meer

[p. 682]

te verwikkelen; te meer, daar de tegenstanders van Mr. opzoomer dit geheel en al op een theologisch terrein overbrengen; omdat zijn Ed. van het wijsgeerig gebied hierop wel eens een' aanval gewaagd heeft. Dit is voornamelijk het geval met de twee geschriften van Dr. a. hirschig, die wij hierboven aankondigen, en die van eenen inhoud en aard zijn, dat het geene wijsgeerige wederleggingen van die van Mr. opzoomer kunnen genoemd worden. Niet dat er niet veel goeds in voorkomt, en de Schrijver hier en daar geene gegronde aanmerkingen op sommige min doordachte gezegden, die de jeugdige Hoogleeraar zich tegen Dr. scholten, en in zijne redevoering heeft laten ontvallen; maar wijsgeerig wederlegd is hij niet door vrome Christelijke bedenkingen, die, hoe welgemeend ook, hem niet kunnen bereiken op het standpunt, waarop hij zich heeft geplaatst. Terwijl hem bedoelingen toegeschreven worden, waaraan hij niet kan gedacht hebben, en die veelal op het verkeerd verstaan van sommige uitdrukkingen als onschuld des geloofs, verzoening van het weten, uitkomen; uitdrukkingen, die Ref. ook minder gepast zijn voorgekomen, even als sommige gezegden en vergelijkingen in de beoordeeling van Dr. scholten's verhandeling. Echter kan hij hierin geene volstrekt vijandige strekking tegen het Christendom zien, zoo als de Schrijver dit wil doen beschouwd hebben; maar wel de nog niet genoeg gerijpte vruchten eener meer vrije en onafhankelijke denkwijze en beschouwing van sommige kerkelijke leerstelsels, waarin de Schrijver en velen met hem de kern en het wezen des Christendoms zien, terwijl Mr. opzoomer, en een aantal anderen, dit geenszins toegeven; en moet men nu, omdat men er anders over denkt dan de Schrijver, den naam van Christen verbeuren en als een vijand van het Christendom worden aangewezen? Wie geeft hun hiertoe het regt? Zeker de Christelijke liefde niet, die geest, die altijd de goede zijde ziet en doet voorkomen, zoo lang men niet geheel, zoo als vroeger een voltaire en zijne volgelingen, met het Christendom vijandig gebroken heeft. Wij hebben dus de ge-

[p. 683]

schriften van Dr. a. hirschig met een gevoel van leedwezen gelezen, even als die van den Napluizer en dat van Mr. obreen. Zulk geschrijf doet in ons oog meer kwaad dan goed, het verbittert of wekt een' nog scherperen geest van tegenspraak op, waaraan wij hopen dat Mr. opzoomer zich niet zal toegeven. Hij ga rustig zijnen weg, doe zijn voordeel met de gegronde aanmerkingen, die hem hier en daar gegeven zijn, en late al het overige voor hetgeen het is. Hij heeft gelegenheid om in zijn aangekondigd werk op de enkele bedenkingen, die tegen zijn wijsgeerig stelsel gemaakt zijn, terug te komen. Ref. heeft ook gewacht, tot hij zich hieromtrent nader zal verklaard hebben, eer hij de zijne er tegen inbrengen zal. Het ware dus te wenschen, dat men het ontluiken der zucht voor de wijsgeerige studie in Nederland niet door twistgeschrijf verstoorde, maar het zijne toebragt om door degelijke philosophische verhandelingen de punten van verschil nader toe te lichten, om elkander op den weg der waarheid teregt te wijzen, maar niet om een jeugdig geleerde van grooten aanleg en verdiensten bij minkundigen in verdenking te brengen, en hem in zijne roeping en bestemming te dwarsboomen.

Ref. neemt de vrijheid om nog in één opzigt met Dr. a. hirschig te verschillen, namelijk in het oordeel over het geschrift van den Napluizer, dat zijn Ed. maar neit schijnt te bevallen, en dat Ref. als het beste aanziet, dat, over de zoo verschillend besprokene Redevoering uitgekomen is; daar straalt ten minste nog eene tint van philosophischen geest door, en sommige aanmerkingen zijn zeer juist, hoezeer de toon Ref. ook niet kon behagen.

Hij moet ten sterkste aan de beoefenaren der in ons land ontluikende wijsbegeerte aanbevelen, van zich niet door polemiek en twistgeschrijf van hunne studie te laten afleiden, en tevens in het oog te houden, dat de philosophie geene hoogmoedige wetenschap is, die over de betrekking van het eindige tot den Oneindige ex tripode kan beslissen. Zij is behoedzaam, en immer geneigd tot een vernieuwd onderzoek, en waant niet het absolute ware

[p. 684]

voor altijd gevonden te hebben. Maar zij is tevens standvastig om hare regten te handhaven, zij beschouwt alles, zoowel de Godsdienst, als de Natuur, den Staat en de Kunst, en zal zich hiervan niet laten afschrikken. Lang heeft zij vervolging en miskenning ondergaan, lang is zij aan de godgeleerdheid ondergeschikt geweest. Doch sedert descartes heeft zij zich geëmancipeerd, en is tot den rang van eene algemeene en onafhankelijke wetenschap opgeklommen. Hiervan kan en zal zij geen' afstand doen; hoewel zij eerbied heeft voor hetgeen anderen heilig en eerbiedwaardig houden, is het haar pligt om het bijgeloof en Gode en mensch onwaardige begrippen, die dikwijls voor Christendom uitgegeven worden, door de wapenen van de rede en zedelijkheid te bestrijden. Zij heeft reeds sedert twee eeuwen zoo vele nevelen weggevaagd, en over het ongeloof zoo wel, als over het willekeurig en menschelijk gezag in het godsdienstige, gezegevierd. De Europesche beschaving, door het Christendom gevestigd, is aan haar haren wetenschappelijken luister verschuldigd. En zoo het geloof als eene gave Gods beschouwd moet worden, heeft zij getoond dat de rede zulks niet minder is, en als eene straal der Godheid, die het menschdom in het gebied der waarheid en zedelijkheid verlicht, moet aangezien worden!

j.a. bakker.