Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

[p. 595]

Proeve van eene letterlijk getrouwe vertaling van het Evangelie naar Johannes, met ophelderende aanteekeningen, door G. Steenhoff, Predikant te Oudewater. Te Oudewater, bij F.H. Kroon. 1845. In gr. 8vo. VIII, 192 bl. f 1-50.

Geen ander Evangelie is in de laatste jaren, ook voor ons publiek, door zoo velen in geschrifte behandeld, als het Evangelie van johannes. Dit neemt echter niet weg, dat wij elken nieuwen arbeid daarover met belangstelling ontvangen, mits daarin wat nieuws, dat de proef kan doorstaan, gevonden of het reeds bekende in een nieuw en verrassend licht geplaatst worde. In hoeverre dit een of ander op deze Proeve van den Eerw. steenhoff van toepassing zij, moge ons beknopt verslag aanwijzen.

Hij heeft getracht eene letterlijk getrouwe vertaling te leveren van geheel het Evangelie, opdat de ongeleerde - zoo heet het in het voorberigt - zelf over den inhoud zou kunnen oordeelen en, gelijk men zegt, uit eigene oogen zien. En wij ontkennen het niet, de vertaling is letterlijk getrouw. Met angstige naauwgezetheid is woord voor wood, meestal naar derzelver oorspronkelijke rangschikking en volgorde, overgebragt in onze taal. Daarbij echter is het Nederduitsche taaleigen geheel verwaarloosd. Het gevolg hiervan is, dat de zin hier en daar volstrekt onverstaanbaar en doorgaans stijf en gedwongen is, zoodat het moeijelijk valt, een enkel hoofdstuk achtereen te lezen. En wat heeft nu de ongeleerde hiermede gewonnen? Het ontbreekt hem aan genoegzame taalkennis, om voor de Grieksche woordvormen en constructiën de Nederduitsche in de plaats te stellen. En de taalkundige? Het valt hem ligter, de Nederduitsche woorden, zoo als zij hier gevonden worden, een voor een in het Grieksch over te brengen, en het oorspronkelijke te bestuderen, dan van zulk eene vertaling zich te bedienen. In één woord, juist door hare letterlijke getrouwheid heeft zij opgehouden eene vertaling

[p. 596]

te zijn, in den gezonden zin des woords. (Verg. ernesti, Instit. Interpr. N.T. Pars II. cap. 1. § 3 sqq.) Wij gevoelen ons verpligt, dit ongunstig oordeel met bewijzen te staven, en slaan daartoe op H. I, XI en XXI, die wij meer naauwkeurig hebben nagegaan.

H. I:7, 8: deze kwam tot getuigenis, opdat hij getuigde van het licht, opdat allen geloofden door hem. Die was het licht niet, maar opdat hij getuigde van het licht. H. I:11, 12: tot de zijnen kwam hij, en de zijnen namen hem niet op, maar zoo velen hem opnamen, hun gaf hij vermogen kinderen van God te worden, den geloovigen in zijnen naam. Mag dit duidelijk en verstaanbaar heeten, en is het overeenkomstig met ons taaleigen?

H. I:31: daarom kwam ik in het water doopende, en vs. 33: deze is [het], die doopt in heiligen Geest. Kan de ongeletterde dit vatten, zoo lang hij de oorspronkelijke beteekenis niet kent van βαπτίζειν.?

H. I:33 wordt ὁ πέμψας με, part. oar. 1 overgezet: die mij zond. Waarom niet: die mij gezonden heeft? Evenzoo worden de woorden van den Heer, H. XI:14 Λάζαρος ἀπέθανε, vertaald: Lazarus stierf. Moet dit niet zijn: is gestorven, en geeft de aor. 1 geen regt, om zóó te vertalen?

H. I:40: zij kwamen en zagen, waar hij vertoeft. Het is bekend, dat wij in zulk een' zin het praeteritum gebruiken, waar in het Grieksch het praesens gevorderd wordt. Deze aanmerking is evenzeer van toepassing op H. XI:13 spreekt, vs. 46 deed, 1. gedaan had, H. XXI:4, 7, 10, 12.

H. XI:7: daarna zegt hij den leerlingen, vs. 8 hem zeggen de leerlingen, vs. 23 haar zegt Jezus, vs. 24 hem zegt Maria enz. Wij blijven nog altijd gelooven, dat de vertaling even getrouw zou zijn, indien zij luidde: daarna zeide hij tot zijne leerlingen, Jezus zeide tot haar enz.

H. XI:9: zijn niet twaalf uren van den dag? Dit klinkt vrij onverstaanbaar. Zou het oorspronkelijke: οὐχὶ δώδεκά εἰσιν ὥραι τῆς ἡμέρας; niet letterlijk beteekenen: zijn

[p. 597]

de uren van den dag niet twaalf (in getal), d.i. zijn er niet twaalf uren in den dag?

H. XI:15: ik verblijde mij om u, opdat gij gelooft, dat ik daar niet was. Eene kleine omzetting zou aan deze woorden de duidelijkheid, die daaraan nu ontbreekt, hebben bijgezet.

H. XI:16 wordt οὖν vertaald dus. Even zoo vs. 17, 21, 31, 32, 33, 38, 45, 54. H. XXI:7, 9. Wie de kracht en het gebruik dezer partikel kent, gevoelt, hoe onoordeelkundig dit is.

H. XXI:15 staat: wanneer, beter: toen, ὅτε. Ald. vs. 22 σὺ ἀκολούθει μου, Gij volg mij. Wij zijn gewoon, met gelijken nadruk te zeggen: volg gij mij. Ook schijnt ons de vertaling van vs. 25 berispelijk en onhollandsch: ik geloof, dat de wereld zelve de geschrevene boeken niet bevatte; waarom niet: zou bevatten, d.i. zou kunnen bevatten?

Zietdaar eenige proeven, ten bewijze van het boven aangemerkte omtrent deze letterlijk getrouwe vertaling. Het doet ons genoegen, aangaande de daaraan toegevoegde ophelderingen te kunnen verklaren, dat daarin veel goeds gevonden wordt en wat ter zake dient. Hier en daar vindt men zelfs iets, wat door vroegeren meer of minder is voorbijgezien. Men zou ons echter verkeerd verstaan, indien men meende, dat het gansche Evangelie door die ophelderingen genoegzaam ware toegelicht. Ook is de bal wel eens misgeslagen. En niet zelden wordt er over het min belangrijke uitgeweid, terwijl het meer gewigtige is voorbijgegaan. Zoo hadden wij, o.a., op H. I:29, 43, XXI: 18, 22 meer gewenscht. De opheldering van H. I:49 rust op eene onbewijsbare veronderstelling. Die van H. I:52 is, onzes inziens, meer woordenrijk dan zaakrijk. Uitweidingen, als er op H. XI:8, 44 gevonden worden, staan in een populair geschrift niet op hare plaats. Te uitvoerig zijn ook de ophelderingen op H. XI:20, 32, 44, hoe goed misschien anders ook. Vreemd is de opvatting van H. XI: 47: wat doen wij? alsof er gezegd ware: wij doen niets. Is het niet eenvoudiger, τί ποιοῦμεν; op te vatten: wat doen

[p. 598]

wij? d.i. wat staat ons te doen? En waartoe eindelijk op H. XI:51 de pathetische uitroep, bij de woorden: hoogepriester zijnde van dat jaar: van dat onvergetelijke jaar, eeuwig merkwaardig in de de gedenkboeken der menschheid, niet uit te wisschen uit het geheugen zijner vrienden.

Wij hebben ons, kortheidshalve, met onze aanmerkingen slechts bepaald tot drie Hoofdstukken, en hebben onze aanmerkingen daarop nog niet eens alle medegedeeld. Ook over het gemis van eene meer of minder uitvoerige inleiding op het Evangelie moeten wij nog spreken. Zulk eene inleiding had ons met het standpunt van den Heer steenhoff moeten bekend maken, en met het oogpunt, waaruit hij het Evangelie naar johannes (zoo als het, letterlijk getrouw, op den titel genoemd wordt) beschouwd wil hebben. Er zijn onderscheidene vraagstukken, daarop betrekkelijk, die beantwoord moeten zijn, eer men het Evangelie in handen neemt. En onwaar is het, dat men hetgeen tot de inleiding behoort, allerwege vinden kan. Eindelijk keuren wij het af, dat de Heer steenhoff heeft kunnen goedvinden, den tekst ex recognitione knappii (ed. a theile) bij zijne vertaling ten grondslag te leggen. Deze toch is, evenmin als die van griesbach, lachman en anderen, boven alle bedenkingen verheven. Liever hadden wij gezien, dat hij den gewonen tekst gevolgd ware, en in de aanteekeningen melding had gemaakt van de meest belangrijke varianten. Of heeft hij, door den tekst van knapp te verkiezen, zich van allen kritischen arbeid willen onthouden, dan hadden ook de aanteekeningen op H. V:3, 4 en H. VIII:2-11 geheel moeten achterwege blijven.

Het is, na het geschrevene, misschien niet overbodig opentlijk te betuigen, dat wij, ofschoon met dezen arbeid van den Heer steenhoff niet zeer ingenomen, ons minder gunstig oordeel aan niemand willen opdringen. In de Godg. Bijdragen des vorigen jaars (D. XIX. 880-889) is daarover in het algemeen niet gunstiger geoordeeld. Daarentegen vinden wij in Waarheid in Liefde van dit jaar (3de Stuk, bl. 561-565), steenhoff's werkje, bchou-

[p. 599]

dens eenige aanmerkingen, geprezen als eene belangrijke proeve eener naauwkeurige, heldere, van kerkelijke bepalingen vrije vertaling en verklaring des Evangelies van johannes voor hen, die, geene Godgeleerden zijnde, geene geleerde Commentaren gebruiken. Zoo is er lis inter judices. Het publiek zal moeten beslissen. Wij onderwerpen ons aan die beslissing met vertrouwen.