Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Het Leven van Mr. Samuel Iperuszoon Wiselius, beschreven door zijnen Behuwdzoon P. van Limburg Brouwer. Met Portret en facsimile. Te Groningen, bij P. van Zweden. 1846. In gr. 8vo. 305 bl. f 3-60.

Men kan dit geschrift van den werkzamen Groningschen Hoogleeraar als een' tegenhanger van het boven aangekondigde werk beschouwen. Hij voldeed hierdoor aan een door den uitersten wil van zijnen Schoonvader uitgedrukt verlangen, om door hem zijne levensbeschrijving in het licht te zien geven, en heeft zich van die taak met eene naauwkeurige bescheidenheid gekweten.

De Heer wiselius, uit een oud geslacht gesproten, heeft

[p. 477]

zich ook, even als schimmelpenninck, als voorstander der vrijzinnige gevoelens doen kennen, en een werkzaam deel genomen aan hetgeen er in ons vaderland na 1795 plaats had. Zijne staatkundige beginselen waren echter van eenen meer hevigen en gedecideerden aard, dan die van den laatstgenoemden Staatsman. Geheel ingenomen met het Contrat Social van rousseau, en de regten van mensch en burger, behoorde wiselius meer tot de revolutionaire partij, terwijl de andere zich meer onder die der gematigden rangschikte. Hoewel een vurig voorstander der demoeratische instellingen en van de eenheid en onverdeelbaarheid van het Gemeenebest, waren zijne bedoelingen zuiver en zijne pogingen voor het heil van het volk opregt; even als schimmelpenninck, moest hij weldra groote teleurstellingen ondervinden, en spoedig zien, dat de theoriën, waarmede hij zoozeer ingenomen was, geenszins konden verwezentlijkt worden. IJverig was hij gedurende eenige jaren werkzaam, voornamelijk als lid van het Comité tot den Oostindischen Handel en den Aziatischen raad; waaruit hij eindelijk, op eene voor hem zeer onaangename wijze, door niet-herkiezing ontslagen werd. Geheel in zijne republikeinsche beginselen teleurgesteld, trok hij zich volstrekt van het openbare leven terug, om in stille afzondering zich aan de dichtkunst en letteren toe te wijden, zonder dat zijne staatkundige gevoelens hierdoor eenige verandering ondergingen. Hij hield het bewind van schimmelpenninck en nog meer het Koningschap van lodewijk voor onwettig, en noemde dezen, in zijne gemeenzame brieven, niet anders dan Mijn Heer lodewijk bonaparte, terwijl deszelfs Broeder napoleon als de Corsikaansche dwingeland werd betiteld. Opentlijk durfde hij stoutmoedig zich tegen de Fransche overheersching, even als helmers, uitlaten, en hoewel diep geschokt door het verlies van eene dierbare echtgenoot, herleefde hij weder bij de heugelijke omwenteling en het herstel onzer onafhankelijkheid in 1813. Het zal dus aan velen en ook aan Ref. vreemd voorgekomen zijn, dat een man van zulke grondbeginselen, als de Heer wiselius, onder het bestuur van willem I den post van Directeur van Politie te Amsterdam heeft aanvaard. Zijn Levensbeschrijver kan zijne bevreemding hieromtrent ook niet geheel ontveinzen; het schijnt ook, dat deze moeijelijke en een echt republikein weinig passende post hem menige onaangenaamheid en verkeerde

[p. 478]

oordeelvelling van zijne bedoelingen heeft gebaard, die, met de treurige verliezen van volwassene zonen en behuwdkinderen, zijne laatste jaren en ouderdom zeer verbitterden. Een belangrijk gedeelte der levensbeschrijving is aan de letterkundige verdiensten van wiselius als dichter, vooral als treurspeldichter, als werkzaam Secretaris van eene der afdeelingen van het Instituut en als staatkundig schrijver gewijd. De staatkundige geschriften, zoo als het Tafereel over de staatkundige verlichting der Nederlanderen, het Vertoog over de Staatkunde der Ouden, opgespoord in de geschriften van plato, aristoteles en cicero, enz. en de Proeve over de verschillende regeringsvormen en derzelver betrekking tot het maatschappelijk geluk, zijn vruchten van zijne ingenomenheid met de schrijvers van de Fransche school der 18de eeuw, en reeds in 1786, 1792 en 93 opgesteld en later in 1828 en 1831 uitgegeven, zonder veel naar de vorderingen der staatswetenschap en de lessen der ondervinding gewijzigd te zijn; zij zijn dus van eenzijdigheid en overdrijving niet vrij te pleiten en moeten als voortbrengselen van een' overspannen tijd worden aangemerkt. Van meer waarde zijn de tegenschriften, door da costa's Sadduceën uitgelokt; kracht, welsprekendheid en eene verlichte denkwijze stralen daarin door.

De Hoogleeraar brouwer heeft door deze levensbeschrijving, waartoe hij in staat gesteld werd door de menigvuldige net gerangschikte bescheiden en brieven van zijnen Schoonvader aan de meest beroemde tijdgenooten, waarvan vele zijne vrienden waren, zoo als valckenaar, van kooten, bilderdijk enz., het publiek evenzeer verpligt, als hij hiermede de nagedachtenis van den overledene, zonder vleijerij, eer heeft aangedaan. Zijne betrekking tot den Heer wiselius heeft hem de waarheid en onpartijdigheid niet doen voorbijzien. Ref. kan dus de Levensschetsen van schimmelpenninck en wiselius, als belangrijke bouwstoffen voor de geschiedenis des vaderlands in de laatste tijden bevattende, evenzeer aanbevelen, als zij ons het beeld teruggeven van twee mannen, die zich, als burger, staatsman, mensch en geleerde, achtingwaardig hebben gemaakt, en daardoor verdienen bij het nageslacht te blijven voortleven.