Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Het Leven van den Aflaatprediker Dr. Johannes Tetzel. Eene bijdrage tot de Geschiedenis der Kerkhervorming en van den Aflaat, door Mag. F.G. Hofmann. Te Zaltbommel, bij J.P. Crol. 1846. In gr. 8vo. VIII, 193 bl. f 1-90.

Te midden van zoo vele beroemde mannen, als de XVIde eeuw in Europa heeft opgeleverd, staat de naam van johannes tetzel met een zwarte kool geteekend. Geen aflaatprediker is ons bekend, die de onbeschaamdheid tot zulk een uiterste gedreven heeft. Zijn ergerlijk gedrag wekte den grooten luther uit den sluimer op. Zoo gaf hij, zonder het te willen, de eerste aanleiding tot de gezegende kerkhervorming. En wij, in hare weldaden ons dankbaar verblijdende, kunnen eene onpartijdige en volledige levensbeschrijving van dien beruchten man niet overbodig en onbelangrijk achten.

Zulk eene levensbeschrijving wordt ons hier aangeboden. Oorspronkelijk werd zij opgesteld door den Predikant schreiter in Saksen, daarna door den Magister hofmann te Leipzig omgewerkt en met aanteekeningen verrijkt, eindelijk, na diens afsterven, door poppe in 1841 in het licht gezonden. Geheel de inhoud getuigt ten voordeele van de geleerdheid der Schrijvers. En gelijk de aanteekeningen ons de meest gunstige gedachten inboezemen van de onvermoeide zorg, aan deze monographie te koste gelegd, zoo blijkt het vooral uit het uitvoerig aanhangsel, dat de algemeene en bijzondere bronnen der geschiedenis geraadpleegd en met oordeel zijn gebruikt ge-

[p. 412]

worden. Op grond hiervan, aarzelen wij niet, de deugdelijkheid en volledigheid van dit geschrift hoog te roemen en over deszelfs uitgave ook in onze taal ons te verblijden.

De levensbeschrijving zelve wordt voorafgegaan door een geschiedkundig verhaal van den oorsprong der aflaten, die vroeger en ook in de eeuw der Hervorming, op last van den Paus, werden uitgevent. Hoe belangrijk ook, dit verhaal had, onzes inziens, beknopter kunnen zijn. De aandacht van den lezer is reeds vermoeid, eer de eigenlijke hoofdpersoon optreedt. Eerst op bl. 60 vangt de levensbeschrijving van tetzel aan. Geboren te Leipzig, studeerde hij aan de Hoogeschool aldaar, en verkreeg er in 1487 de waardigheid van baccalaureus in de wijsbegeerte. Spoedig daarop begaf hij zich tot de orde der Dominicanen, werd, dertig jaren oud, tot priester gewijd, en maakte spoedig met zijn prediken grooten opgang. Van 1502 af was hij, door Paus alexander VI daartoe benoemd, als aflaatprediker ijverig werkzaam, en verwierf zich de gunst van het Roomsche hof. Het verhaal van zijne reizen, van de proeven zijner bekwaamheid om de menschen geld af te persen, en van de onaangenaamheden, die hij door zijne onbeschaamdheid en zedeloosheid zich berokkende, wordt door merkwaardige anecdoten afgewisseld, waaronder het gebeurde met fr. myconius, bl. 71-75, en met georg. agricola, bl. 75-77, bijzondere vermelding verdient. Eenmaal zelfs werd tetzel wegens zijne misdrijven tot de smadelijkste doodstraf veroordeeld. Van die straf ontslagen, verschafte eene reis naar Rome hem een' magtigen beschermer in albert, Aartsbisschop van Brandenburg. Zelfs werd hij onder arcimboldi, wien het opperbestuur van den aflaat, door leo X uitgeschreven, was opgedragen, aangesteld tot subnuntius en apostolisch ondercommissaris-generaal. In die betrekking was hij daarna onder genoemden albert ijverig werkzaam, tot dat luther te Wittenberg tegen hem optrad. Luther's gedrag tegenover hem wordt in het breede beschreven en tegen later ingebragte vermoedens van nijd en afgunst met kracht verdedigd. De aflaatpre-

[p. 413]

diker, op den duur tegen zulk een' tegenstander niet opgewassen, werd diep vernederd, en stierf op beklagelijke wijze den 4 Julij 1519 in het Dominicaner-klooster te Leipzig, waar hij ook begraven werd.

Tot aanbeveling van dit belangrijk geschrift, dat wij in veler handen wenschen, deelen wij eene aardige anecdote mede, die bl. 105 gevonden wordt. Te Leipzig had een Edelman met ergernis gehoord, op welk eene schaamtelooze wijze tetzel zijne aflaatwaren aanbeval, en was daarover zoo verontwaardigd, dat hij naar eene gelegenheid uitzag, om den vuigen bedrieger op eene gevoelige wijze te tuchtigen. Toen tetzel vele aflaten verkocht en zijne kist rijkelijk met geld gevuld had, kwam de Edelman bij hem, en vraagde, of tetzel hem inderdaad de zonden kon vergeven, die hij in het toekomende plegen zou? Indien dit zoo was, wilde hij hem voor zulk een aflaatbrief terstond tien daalders geven. Dit, misschien te rijke, aanbod verwekte bij den aflaatprediker eenige achterdocht, waarom hij aanvankelijk zwarigheid maakte, het aan te nemen. Eindelijk echter verklaarde hij zich bereid, aan het verlangen van den Edelman te voldoen, indien deze hem, wijl het een bijzonder en gewigtig geval betrof, voor den aflaatbrief dertig, of ten minste twintig daalders wilde betalen. De koop werd daarop spoedig gesloten. Toen nu tetzel eenigen tijd daarna uit Leipzig vertrok, wachtte de Edelman met eenige knapen hem in een woud op, ontnam hem niet alleen al het geld, maar deed hem bovendien de kracht zijner gespierde armen op eene onzachte wijze voelen, en verliet den getuchtigde, die thans zonder geld weder naar Leipzig moest terugkeeren, met de woorden: ‘dit is de zonde, welke ik doen wilde, en die gij zelf mij reeds vooraf vergeven hebt.’ De beschimpte aflaatkramer klaagde hierover bij den Hertog georg. Deze ontbood den Edelman bij zich en ontving hem zeer onvriendelijk. Doch toen de Edelman hem de gansche toedragt van het gebeurde verhaalde, en ook den aflaatbrief vertoonde, waarin hij reeds bij voorraad vergiffe-

[p. 414]

nis voor zijne daad ontvangen had, liet hij hem ongestraft vertrekken.

De vertaling, door h.j. hartsohn bewerkt, is vrij goed uitgevallen.